تعداد نشریات | 44 |
تعداد شمارهها | 1,303 |
تعداد مقالات | 16,020 |
تعداد مشاهده مقاله | 52,490,102 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 15,217,557 |
دفاتر مالی در نظام دیوانسالاری عصر صفوی | ||
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام | ||
مقاله 8، دوره 7، شماره 12، فروردین 1395، صفحه 221-251 اصل مقاله (451.01 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): - | ||
نویسندگان | ||
الهه محبوب فریمانی* 1؛ هوشنگ خسرو بیگی2 | ||
1دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی/ دانشگاه پیام نور | ||
2دانشیار گروه تاریخ / دانشگاه پیام نور | ||
چکیده | ||
چکیده هر دولتی برای نظامند شدن امور مالی خود نیاز دارد تا از یک تشکیلات منظم و مکتوب پیروی کند تا بر اساس آن بتواند درآمدها و هزینههای کشور را ساماندهی نماید. دولت صفوی نیز برای این مهم مناسبات مالی را طرحریزی کرد که توسط مستوفیالممالک و دفترخانه به اجرا درمیآمد و موارد مربوط به آن در دفاتر مالی نوشته میشد. شناسایی و معرفی این دفاتر و نقش و کارکرد آن در دیوان ازجمله اهداف این تحقیق است. مهمترین مسئله این تحقیق شناسایی و ارزیابی عنصر تداوم در تشکیلات اداری دوره صفویه در بخشی از حوزه فرایندها و کارکردها یعنی دفاتر مالی است. که ازجمله مهمترین ارکان در حوزه فرایندهای مالی محسوب میشدند. در این پژوهش تلاش شده است تا با روش توصیفی- تحلیلی- تطبیقی و در حوزه مطالعات کتابخانهای، این دفاتر معرفی و میزان اقتباس تشکیلات اداری صفویه از دورههای پیشین و در حوزه کارکرد این دفاتر شناسایی و ارزیابی شود. اتکا اصلی این پژوهش، بر رسایل مربوط به سیاق و دفاتر مالی تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در عصر صفوی است. یافتههای این بررسی نشان میدهد که تشکیلات اداری صفویه حداقل در حوزه کاربرد و چگونگی کارکرد این دفاتر عمدتاً از دوره پیشین اقتباس کرده است و عنصر تداوم در این حوزه کاملاً آشکار است. در این حوزه سه دفتر اصلی روزنامچه، اوارجه و توجیهات حداقل از قرن چهارم تا پایان صفویه و نیز – به اتکای دادههای موجود تا سالها پس از صفویه- از دفاتر اصلی مالی بودند که تقریباً با همان کارکرد در دوره صفویه وجود داشتند. بااینحال برخی تغییرات در این فرایند در حوزه عناوین دفاتر و محتوای آنان بهخصوص در مورد دفاتر غیر از دفاتر سهگانه فوق صورت گرفته است. | ||
کلیدواژهها | ||
واژگان کلیدی: اقتباس اداری؛ اوارجه؛ توجیهات؛ دفاترمالی؛ روزنامچه؛ صفویه | ||
مراجع | ||
- اسکندر بیک منشی (1377)،تاریخ عالمآرای عباسی، تصحیح: محمد اسماعیل رضوانی، ج1، تهران: دنیای کتاب. - اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، (شامل دفاتر روزنامچه و توجیهات در عصر صفوی و نیز اسناد با شماره 32000، 32005، 32367). - اشعری قمی، حسن بن محمد بن حسن (1385)، تاریخ قم، ترجمه: تاجالدین حسن بن بهالدین بن عبدالملک قمی، تحقیق: محمدرضا انصاری قمی، قم، کتابخانه مرعشی. - آملی، محمد بن محمود شمسالدین (1377ق)،نفایس الفنون فی عرایس العیون، تصحیح: ابوالحسن شعرانی، تهران: کتابفروشی اسلامیه. - بوداق منشی قزوینی (1378)، جواهرالاخبار (بخش تاریخ ایران از قراقویونلو تا سال ۹۸۴ ﻫ.ق)، تصحیح: محسن بهرام نژاد، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب. - بوسه، هربرت (1367)، پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی بر مبنای اسناد دوران آققوینلو و قراقویونلو و صفوی، مترجم: غلامرضا ورهرام، تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی. - پورمحمدی املشی، نصرالله (1391)،«اهمیتدفترخانهعصرصفویوفرجامدفاتردیوانی»، پژوهشهای تاریخی، دوره جدید، شماره سوم، (پیاپی 15) پاییز 1391. - ثعالبی، عبدالملک بن محمد،یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر، گردآورنده: شمسالدین ابراهیم، ج1، بیروت، لبنان: دارالکتب العلمیه. - حسن بن علی (زنده در 691)،المرشد فی الحساب، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره 21852. - خوارزمی، محمد بن احمد (1362)، مفاتیح العلوم، مترجم: حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - دهخدا، علیاکبر (1377)، لغتنامه دهخدا،تهران: دانشگاه تهران. - رساله در حساب سیاق(1103ق.)، نسخه خطی، مشهد: کتابخانه آستان قدس رضوی، شماره 42033. - زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر (2004م./1425ق.)،مقامات زمخشری، بیروت: دارالکتب العلمیه. - شاد، محمد پادشاه (1363)،آنندراج، فرهنگ جامع فارسی،زیر نظر محمد دبیر سیاقی، تهران: خیام. - شاردن، (1372)، سفرنامه شاردن، مترجم: اقبال یغمایی، ج3، تهران: توس. - شهیدی، جعفر (1364)،شرح لغات و مشکلات دیوان انوری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - شیخ الحکمایی، عمادالدین (1387)، فهرست اسناد بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی، تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای. - عبدالله بن علی بن محمد (فلک علاء تبریزی)،قانون السعاده، کتابخانه ملی ملک، شماره 3697. - عبدالله بن علی بن محمد (فلک علاء تبریزی)،(1381)، لطایف شرفی، سفینه تبریز، گردآوری ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی، مقدمه عبدالحسین حایری و نصرالله پور جوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - عقیلی، عبدالله، «فرمان اشرف و موقوفات آستانه حضرت عبدالعظیم»، وقف میراث جاویدان، سال هفتم، شماره 4، زمستان 78. - علم سیاق (مجموعه)، نسخه خطی، تهران: کتابخانه مجلس، شماره 6543. - فروغ اصفهانی، مهدی بن باقر (1378)، فروغستان: دانشنامه فن استیفا و سیاق، تصحیح: ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب. - فلور، ویلم (1394)، تاریخچه مالی- مالیاتی ایران از صفویه تا پایان قاجاریه، ترجمه: مرتضی کاظمی یزدی، تهران: نشر تاریخ ایران. - قزوینی: محمد طاهر (1329)،عباسنامه، تصحیح: ابراهیم دهگان، اراک: کتابفروشی داودی. - کاشانی، محمدکاظم (قرن 13)، قوانین السیاق، نسخه خطی، (مجموعه شخصی). - کرمانی، ابواسحاق غیاثالدین (951ق.)، سریع الحساب، نسخه خطی، تهران: کتابخانه مجلس، شماره 6544. - کمپفر، انگلبرت (1360)، سفرنامه کمپفر،ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی. - مازندرانی، عبدالله محمد بن حسن بن کیا، رساله فلکیه، نسخه خطی، تهران: کتابخانه مجلس، شماره 6541. - محمد بن عبدالخالق المیهنی (1389)، آیین دبیری، تصحیح: اکبر نحوی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. - منشی قمی، احمد بن حسین (1383)، خلاصه التواریخ،تصحیح: احسان اشراقی، ج 2، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران. - منشی، منتجب الدین بدیع (1384)، عتبه الکتبه مجموعه مراسلات دیوان سلطان سنجر، تصحیح: محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران: اساطیر. - میرزا رفیعا، محمد رفیع (1380)، دستور الملوک، دفتر تاریخ،به کوشش ایرج افشار، ج اول، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. - میرزا سمیعا، محمد سمیع (1368)، تذکره الملوک سازمان اداری حکومت صفوی یا تعلیقات مینورسکی بر تذکره الملوک، مترجم: مسعود رجب نیا، به کوشش: محمد دبیر سیاقی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر. - نخجوانی، محمد بن هندو شاه بن سنجر (1964)، دستور الکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح: عبدالکریم اوغلی علی زاده، ج 1، مسکو: فرهنگستان علوم شوروی. - نصیری، میرزاعلی نقی (1371)، القاب و مواجب دوره سلاطین صفویه، تصحیح: یوسف رحیم لو، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد. - نفیسی، علیاکبر (1355)، فرهنگ نفیسی (ناظم الاطباء)، کتابفروشی خیام. - نوری، محمد، «خزانه اسناد موقوفات دوره عثمانی»، وقف میراث جاویدان، ش 74، تابستان 1390. - ed. V. Puturidze (1961), Akademia Naouk Grouznskoy SSR. Sumptibus Academiae scieniarum Georgiae, Tbilisiis.
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,529 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,000 |