تعداد نشریات | 45 |
تعداد شمارهها | 1,365 |
تعداد مقالات | 16,760 |
تعداد مشاهده مقاله | 54,022,712 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 16,735,922 |
خوانش انتقادی دیدگاه غزالی در سرنوشت سازی انسان توسط خویش | ||
مجله پژوهش های فلسفی | ||
دوره 19، شماره 50 - شماره پیاپی 20، فروردین 1404، صفحه 283-300 اصل مقاله (1.12 M) | ||
نوع مقاله: مقاله علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jpiut.2024.61670.3768 | ||
نویسندگان | ||
فرانک بهمنی* 1؛ علی حسینی2 | ||
1استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران | ||
2استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران. | ||
چکیده | ||
تبیین میزان تأثیر انسان در هستی و نقش او در تعیین و تغییر سرنوشت خویش، از مهمترین مباحث کلامی است که در فلسفه و کلام اسلامی، هماره مورد توجه اندیشمندان و دانشمندان مکاتب گوناگون فلسفه و کلام اسلامی بوده است. در جهت تبیین این مساله در مقام ثبوت، سه دیدگاه کلی جبرگرایی، تفویض و امرٌ بین الأمرین شکل گرفته است. متکلمان معتزلی و امامیه، به سبب دفاع از مسئولیت انسان در برابر افعال صادره از وی و معناداری جزا و پاداش، استقلال نسبی انسان را در سرنوشتسازی خویش به معنای برخورداری آزادانه از اختیار پذیرفته اند. غزالی با این دیدگاه که پذیرش اختیار برای انسان، ناقض توحید افعالی است و به دلالت التزامی، قدرت و ارادۀ خداوند متعال را محدود می نماید قائل به جبر و کسب شده است. جستار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی پس از تبیین مفهوم اختیار و جبر انسان، با مراجعـه به آثار غزالی، صحت و سقم این نسبت و ادعا را بررسـی می کند. یافته ها: غزالی معتقد به نظام علیّت میان پدیدههای هستی نمیباشد و تکرار روابط و نظم موجود را ناشی از عاده الله میداند. قضا و قدر تعیینکننده تمام حوادث و پدیدارهای جهان هستند و تمام افعال هستی، فعل ارادی و اختیاری خداوند است. نتایج: غزالی با انحصار اراده و اختیار به خداوند متعال، و تعیین پیشینی حوادث و رویدادها با قضا و قدر، برای انسان نقشی در سرنوشتسازی خویش قائلنیست. توسل او به ایدۀ «کسب» در راستای مسئولیت انسان در برابر اعمال خویش نیز نتوانسته است پارادوکس جبر و جزا را حل نماید و از مشکلات عقلی جبرگرایی بکاهد. | ||
کلیدواژهها | ||
خوانش انتقادی؛ غزالی؛ سرنوشت؛ انسان؛ اختیار | ||
مراجع | ||
قرآن کریم ابنسینا، حسین بن عبدالله. (1375). الإشارات و التنبیهات، نشر بلاغة. اسپینوزا، باروخ. (2022م). اخلاق، ترجمه کیومرث پارسای، تمدن علمی. اسفراینی، طاهر بن محم. (1971م). التبصیر فی الدین، دارالکتب العلمیه. اشعری، علی بن اسماعیل. (1955م). اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، حموده غرابه. بیاضی، احمدبن حسن. (1949م). اشارات المرام من عبارات الامام، بینا. تفتازانی، سعدالدین. (1412ق). شرح المقاصد، الشریف الرضی. جرجانی، علی بن محمد. (1907). شرح المواقف، محمد بدرالدین نعسانی حلبی. جوادی آملی، عبد الله. (1385). توحید در قرآن، اسراء. حلی(علامه)، حسن بن یوسف. (1407ق). کشف المرادف، مکتبة المصطفوی. خمینی، روح الله. (1421ق). الطلب و الاراده، تنظیم و نشر آثار امام خمینی. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1416ق). مفردات الفاظ قرآن، دارالشامیه. ربانی گلپایگانی، علی. (1368). جبر و اختیار، مؤسسه تحقیقاتی سیدالشهداء. سیدمرتضی. (1405ق). رسائل الشریف مرتضی، به کوشش احمد حسینی و مهدی رجایی، دارالقرآن الکریم. شهرستانی، محمدبن عبدالکریم. (1425ق). نهایه الأقدام فی علم الکلام، دار الکتب العلمیة. شهرستانی، محمدبن عبدالکریم. (1967م). الملل و النحل، محمدبن فتحالله بدران. صدرای شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1396). خلق الاعمال، ترجمه علی بابایی، مولی. صدرای شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1981م). الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الاربعه، دار احیاء التراث العربی. صدوق، محمدبن علی بن بابویه. (1357). التوحید، هاشم حسینی طهرانی. طباطبایی، سید محمدحسین. (1386). نهایه الحمکه (تعلیقات غلامرضا فیاضی)، موسسه امام خمینی. طباطبایی، محمد حسین. (1374). ترجمه تفسیر المیزان، سید محمد باقر موسوی همدانی، دفتر تبلیغات اسلامی. طباطبایی، محمدحسین. (1387). نهایت فلسفه، بوستان کتاب. غزالی، محمد بن محمد. (1386). احیاء علوم الدین، ترجمۀ مؤیدالدین محمد خوارزمی، مصحح حسین خدیوجم، انتشارات علمی و فرهنگی. غزالی، محمد بن محمد. (1409ق). کتاب الاقتصاد فی الاعتقاد، دار الکتب العلمیة. غزالی، محمد بن محمد. (۱۹۶۱م). مقاصد الفلاسفه، به کوشش سلیمان دنیا، دارالمعارف. غزالی، محمدبن محمد. (1927م). تهافت الفلاسفه، المطبعه الکاتولوکیه. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (1412ق). الاعتماد فی شرح واجب الاعتقاد، آستانه الرضویه المقدسه، مجمع البحوث الإسلامیه. فخرالدین رازی، محمدبن عمر (1986م). الأربعین فی أصول الدین، مکتبه الکلیات الأزهریه فخرالدین رازی، محمدبن عمر. (1411ق). المباحث المشرقیه، انتشارات بیدار. فخرالدین رازی، محمدبن عمر. (1414ق). القضا و القدر، دارالکتب العربی. فخرالدین رازی، محمدبن عمر. (1987م). المطالب العالیه من العلم الالهی، احمد حجازی سقا. فیض کاشانی، محسن. (1416ق). التفسیر الصافی، مؤسسة الهادی. فیومى، احمد بن محمد. (1405ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، مؤسسه دارالهجره. قاضی عبدالجبار. (1422ق). شرح الأصول الخمسه، دار احیاء التراث العربی. مجلسی، محمدباقر. (1404ق). بحار الانوار، مؤسسه الوفاء. مجمع البحوث الاسلامیه. (1415ق). شرح المصطلاحات الکلامیه اعداد قسم الکلام فی مجمع البحوث الاسلامیه، آستانة الرضویه المقدسه. مسکویه، ابوعلی. (1951م). ضمن الهوامل و الشوامل، به کوشش احمد امین و احمد صقر، بینا. مطهری، مرتضی. (1374). آشنایی با علوم اسلامی، صدرا. مطهری، مرتضی. (1388). عدل الهی، صدرا. مطهری، مرتضی. (1390). مجموعه آثار، صدرا. The Holy Quran Ash'ari, A. (1955). Al-Lama fi Al-Ard Ali Ahl al-Zigh and Al-Bidaa. Hammouda Gharabeh. (in Persian) Bayazi, A. (1949). Asharat al-Maram; the expressions of al-Imam. Bina. (in Persian) Esfraini, T. (1971). Al-Tabasir Fi al-Din. Dar al-Kitab al-Alamiya. (in Persian) Faiz Kashani, M. (1995). Al-Tafsir al-Safi. Al Hadi Foundation. (in Persian) Fakhreddin Razi, M. (1987). Al-Matlib al-Aliyyah is the knowledge of God. Ahmad Hejazi Saqqa. (in Arabic) Fakhruddin Razi, M. (1986). Al-Arbain fi Asul al-Din. Al-Azhari School of Alcoholics. (in Arabic) Fakhruddin Razi, M. (1990). Al-Mabahari al-Mashrekhiya. Bidar Publications. (in Persian) Fakhruddin Razi, M. (1993). Al Qaza and Qadr. Dar al-Kitab al-Arabi. (in Arabic) Fayoumi, A. (1984). al-Masbah al-Munir in Gharib al-Sharh al-Kabir by Rafa'i. Dar al-Hijrah Institute. (in Arabic) Kheidani, L(2009). The relationship between Divine Fate and knowledge of God and determination and free will from Sadra’s point of view. Philosophical Meditations, 1(2), 138-161. https://phm.znu.ac.ir/article_19506.html Fazil Moqdad, M. (1991). Reliability in the Description of Wajib al-Iqadiq: Astana al-Razaviya al-Maqdsa, Islamic Research Council. (in Persian) Ghazali, M. (1927). Tahaft al-Philosophers. Al-Mattaba Al-Katholokiyeh. (in Arabic) Ghazali, M. (1961). The Goals of the Philosophers. By the efforts of Suleiman Dunya. Dar al-Maarif. (in Persian) Ghazali, M. (1988). The Book of Economics in Belief. Dar al-Katb al-Elamiya. (in Arabic) Ghazali, M. (2007). Revival of Religious Sciences. Trans. M. Mohammad, Kharazmi, (in Persian) Helli (Allameh), H. (1986). Explanation of Objectives. Al-Mustafawi School. (in Persian) Ibn Sina, H. (1996). Al’iisharat and Ltanbihat. Balagha Publishing House. (in Persian) Javadi Amoli, A. (2006). Monotheism in the Qur'an. Israa. (in Persian) Jurjani, A. (1907). Explaining of Positions. M. B. Nasani-Halabi. (in Arabic) Khomeini, R. (2000). Demand and Will, Imam Khomeini Institute. (in Persian) Majlesi, M. (1983). Bihar Al-Anwar. Al-Wafa Foundation. (in Arabic) Majma al-Bouhous al-Islamiyya (1994). An Explanation of the Terms of al-Kalamia and the Numbers of the Sections of al-Kalam in the Al-Pakhuah Al-Islamiyya. Astana al-Razaviya al-Muqaddsa. (in Arabic) Moskoye, A. (1951). Including al-Hawamal and al-Shwamal. Ed. A. Amin & A. Saqr. Bina. (in Arabic) Motahari, M. (1995). Familiarity with Islamic Sciences. Sadra. (in Persian) Motahari, M. (2009). Justice of God. Sadra. (in Persian) Motahari, M. (2011). Collection. Sadra. (in Persian) Qazi, A. (2001). Description of the Five Principles. Arab Heritage Revival. (in Arabic) Rabbani Golpayegani, A. (1989). Determinism and Free Will. Seyyed al-Shohada Research Institute. (in Persian) Ragheb Esfahani, H. (1995). Vocabulary of Quranic Words. Dar al-Shamiya. revised by Hossein Khadiojam. Scientific and Cultural Publications. (in Persian) Sadouq, M. (1996). Al-Tawheed. Ed. H. Hosseini-Tehrani. (in Persian) Sadrai Shirazi, M. (1981). Transcendent Wisdom in the Four Rational Books. Arab Heritage Revival. (in Arabic) Sadrai Shirazi, M. (2016). Creation of Actions. Trans A. Babaei, Mowla Pub. (in Persian) Said Morteza (1984). Letters of Al-Sharif Morteza. Ed. A. Hosseini & M. Rajaei, Dar al-Qur'an al-Karim. (in Persian) Shahrashtani, M. (1967). International and Non-Existent. Mohammad bin Fathullah Badran. (in Arabic) Shahrashtani, M. (2004). The End of Words in the Science of Speech. Dar al-Kutub al-Elamiya. (in Arabic) Tabatabai, M. (1995). Translation of Tafsir al-Mizan. Ed. M. B. Mousavi-Hamdani, Islamic Propaganda Office. (in Persian) Tabatabai, M. (2008). The Ultimate Philosophy. Bostan Kitab. (in Persian) Tabatabai, M. (2016). Nahaye al-Hamaka (commentaries of Gholamreza Fayazi). Imam Khomeini Institute. (in Persian) Taftazani, S. (1991). Description of Purposes. Al-Sharif Al-Radi. (in Persian) | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 276 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 80 |