1استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
2دانشیار گروه الهیات، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
3دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه پیام نور، تبریز، ایران
چکیده
چنانکه می‌دانیم، کانت یکی از مهمترین نظریه‌ها را درباره نسبت میان دین و اخلاق ارائه کرده است. توضیح و تحلیل موضع کانت در خصوص نسبت میان اخلاق و دین و تعیین جایگاه آن با معرفی مهمترین آراء مطرح در این خصوص آغاز می‌شود تا از این رهگذر موقف و موضع کانت کشف و تعیین گردد. تعیین و تشخیص موضع کانت به سبب تمایزی که میان دین وحیانی و تاریخی و دین طبق تلقّی و تفسیر خود می‌گذارد، در بدو نظر دشوار می‌نماید. نهایتاً معلوم می‌شود که رابطه اخلاق کانتی با دین وحیانی رابطه‌ای غیر‌تاریخی است؛ دوگانگی میانشان حاکم است و منشأ واحدی ندارند؛ ولی با تفسیر عقلانیِ دین وحیانی سازگاری میان آن‌ها امکان‌پذیر است. ولی اگر اخلاق کانتی با دین عقل عملی سنجیده شود، رابطه آن دو غیر‌تاریخی بوده و میان آن‌ها دوگانگی برقرار است؛ از حیث منشأ مستقل از هم بوده و دین عقل عملی وابسته به اخلاق خواهد بود. در اثر منتشره پس از مرگ خدا همان عقل عملی است و کمال اخلاقی و سعادت حقیقی که ظهور کامل عقل عملی در عالم پدیدار است در جامعه مشترک‌المنافع اخلاقی تحقق می‌یابد.
یوئینگ، ای. سی. (1396) شرحی کوتاه بر نقد عقل محض کانت، ترجمه اسماعیل سعادتی خمسه، چاپ اول، تهران: انتشارات هرمس.
Bartley III; William W. (1971) Morality and Religion, MacMillan, St. Martin’s Press.
Berg, J. (1991) How Could Ethics Depend on Rrligion?”in Peter Singer (ed.) A Companion to Ethics, Oxford: Blackwell Publishers.
Frankena , W. K. (1981)"Is Morality Logically Dependent on Religion?”in Paul Helm (ed.) Command and Morality, Oxford Uuniversity Press.
Gordon Michalson (1999) Kant and the Problem of God, Oxford: Blacwell Publishers.
Kant, Immanuel; (1998) Religion within the Boundaries of Mere Reason and Other Writhings, and edit. Allen w. wood. Cambridge: Cambridge University Press.
Kant, Immanuel (1920) Kants Opus Postumum, dargestellt und bearteilt, E. adickes (Berlin).
Kant, Immanuel (1997) Lectures on Metaphysics, and edit. karl Ameriks, Cambridge: Cambridge University Press.
Kant, Immanuel )1996( Critique of Practical Reason, Trans. and edit. Cambridge: Cambridge University Press.
1؛ اسماعیل سعادتی خمسه2؛ جلال پیکانی3
