آمار
| تعداد نشریات | 45 |
| تعداد شمارهها | 1,449 |
| تعداد مقالات | 17,756 |
| تعداد مشاهده مقاله | 57,939,840 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 19,544,505 |
جایگزینی تخیل تاریخی با تخیل جغرافیایی بهمثابة وجه ممیز دورههای عجایبنامهنویسی فارسی | ||
| زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز) | ||
| مقاله 3، دوره 78، شماره 251، تیر 1404، صفحه 52-71 اصل مقاله (1.68 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/perlit.2025.64069.3731 | ||
| نویسنده | ||
| زهرا صابری تبریزی* | ||
| دانشآموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهراء، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| در این نوشتار، نشان داده خواهد شد که چگونه عنصر «مکان»، که در قالب توجه به جغرافیا در متون عجایبنامهای دورۀ اول برجسته شدهاست، نمایندۀ فکر زمینی و غیرتخیلی و خردگرایی است که در دورههای بعد جای خود را به «زمان» در قالب «تاریخ» میدهد و از عقلانیت و عینیبودن خارج میشود و به تخیل گره میخورد. بهنظر میرسد عجایبنامهنویسی در دورۀ اول، پایگاهی برای نوعی «مقاومت» دربرابر جریان رسمیِ علم بودهاست. با استناد به روش تبارشناختی فوکو، در پژوهش حاضر کوشش شدهاست نقاط گسست در خیالپردازی عجایبنامهنویسان معرفی شوند. در دورۀ نخست عجایبنویسی، «جغرافیا» محمل خیالپردازی و حلقۀ اتصال با واقعیت است. در دورۀ دوم، تمسک به «روایتپردازی» جای جغرافیا را میگیرد. دورۀ سوم، که طی آن خیالورزی با تمسک به رویدادهای «تاریخی» صورت گرفتهاست، شاهد پروبالگرفتن موجودات افسانهای و رشد چشمگیر آنها هستیم. حتی شخصیتهای تاریخی نیز از خیالپردازی مؤلفان عجایبنامهها برکنار نماندهاند. برایناساس، سه دورۀ متمایز عجایبنامهنویسی معرفی شدهاند. | ||
| کلیدواژهها | ||
| عجایبنامه؛ تخیل جغرافیایی؛ تخیل تاریخی؛ تبارشناسی؛ دورهبندی | ||
| مراجع | ||
|
ابنالندیم، محمدبناسحاق. (۱۳۸۱). الفهرست، ترجمه و تحشیۀ محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
اشکواری، محمدجعفر. (۱۳۹۲). «عجایبنگاری ابنفقیه در کتاب البلدان»، فصلنامۀ تاریخ اسلام، سال چهاردهم، شمارۀ ۴: ۷۵-۱۰۰.
اشکواری، محمدجعفر، و موسوی، سیدجمال، و صادقی، مسعود. (۱۳۹۶). «عجایبنگاری در تمدن اسلامی: خاستگاه و دورهبندی»، مطالعات تاریخ اسلام، سال نهم، شمارۀ ۳۳: ۲۹-۵۱.
امیدسالار، محمود. (۱۳۸۳). «ابوالمؤید بلخی و عجایبالدنیا»، مجلۀ ایرانشناسی، سال شانزدهم، شمارۀ ۲: ۲۶۹-۲۷۴.
بابایان، کاترین. (۱۳۹۶). «نظم کیهانشناختی چیزها در ایران عصر صفوی»، ترجمۀ بهزاد کریمی، در: زماننگری و کیهانباوری در عصر صفویه، تهران: ققنوس: ۱۰۵-۱۳۶.
بحرالفوائد. (۱۳۴۵). بهکوشش محمدتقی دانشپژوه، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
براتی، پرویز. (۱۳۸۸). روایت، شکل، ساختار فانتزی عجایبنامهها، تهران: افکار.
بهار، محمدتقی. (۱۳۰۹). «امیرالدین مسعود»، در: ارمغان، دورۀ یازدهم، شمارۀ ۱: ۱۲-۱۴.
بیرونی، ابوریحان. (۱۳۸۶). آثارالباقیه عن قرونالخالیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
پروین گنابادی، محمد. (۱۳۰۹). «کتاب عجائبالبلدان»، در: ارمغان، دورۀ یازدهم، شمارۀ ۸: ۶۱۸-۶۲۰.
پیشاوری. (بیتا). نگارستان عجایب و غرایب، به تصحیح حاجی محمد رمضانی، با مقدمۀ محیط طباطبایی، تهران: کتابفروشی ادبیۀ ناصرخسرو.
تاریخ سیستان. (۱۳۸۹). بهتصحیح ملکالشعرا بهار، تهران: اساطیر.
ثواقب، جهانبخش. (۱۳۸۰). تاریخنگاری عصر صفویه و شناخت منابع و مآخذ، شیراز: نوید شیراز.
جاحظ، عمرو بن بحر. (۱۹۶۵). الحیوان، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، مصر: مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
جوهری نیشابوری، محمد بن ابیالبرکات. (۱۳۸۳). جواهرنامۀ نظامی، به کوشش ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
حدودالعالم من المشرق الی المغرب. (۱۳۴۰). بهکوشش منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
حرّی، ابوالفضل. (۱۳۹۳). کلک خیالانگیز، بوطیقای ادبیات وهمناک، کرامات و معجزات، تهران: نی.
دابلر. (۱۹۶۸). «Adjāʾib». دایرةالمعارف اسلام. جلد اول.
دانشپژوه، محمدتقی. (۱۳۵۹). «داستان ترجمۀ دو تألیف زکریای قزوینی»، مجلۀ آینده، سال ششم، شماره ۵ و ۶: ۴۱۹-۴۲۶.
دنیسری، شمسالدین محمد بن امینالدین ایوب. (۱۳۸۷). نوادرالتبادر لتحفةالبهادر، بهکوشش محمدتقی دانشپژوه و ایرج افشار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
راوندی، مرتضی. (۱۹۹۴). تاریخ اجتماعی ایران، جلد دهم، سنحوزه/ استکهلم: آرش/زمانه.
زرینکوب، عبدالحسین. (۱۳۵۳). فرار از مدرسه، تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی.
ستوده، منوچهر. (۱۳۹۱). «مقدمه»، در: عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات طوسی، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
سلیم الحوت، محمود. (۱۳۹۴). باورها و اسطورههای عرب پیش از اسلام، ترجمۀ منیژه عبداللهی و حسین کیانی، چاپ دوم، تهران: علم.
شفیعیکدکنی، محمدرضا. (۱۳۸۸). «ساختار ساختارها»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم (زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی)، شمارۀ ۶۵: ۷-۱۴.
شهمردان بن ابیالخیر. (۱۳۶۲). نزهتنامه علائی، تصحیح فرهنگ جهانپور، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صابری تبریزی، زهرا و همکاران. (۱۳۹۹). «مطالعهای درباب پیوندهای عجایبنامه و اسطوره: قواعد شبهاسطورهای در جهان عجایبنامه»، فرهنگ و ادبیات عامۀ دانشگاه تربیت مدرس، سال هشتم، شمارۀ ۳۱: ۲۳۳-۲۵۵.
صفا، ذبیحالله. (۱۳۶۸). تاریخ ادبیات ایران (خلاصه)، ج اول و دوم، تهران: ققنوس.
طبری، محمد بن ایوب. (۱۳۹۱). تحفةالغرائب، به تصحیح جلال متینی، تهران: کتابخانه مجلس.
طوسی، محمد بن محمود بن احمد. (۱۳۹۱). عجایبالمخلوقات و غرائب الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: توس.
غنیمه، عبدالرحیم. (۱۳۶۴). تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ترجمۀ نورالله کسایی، تهران: یزدان.
فرای، ریچارد. (۱۳۹۳). عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمۀ مسعود رجبنیا، تهران: سروش.
فزونی استرآبادی، میر محمدهاشم. (۱۳۲۸). بحیره، چاپ سنگی عصر احمدشاه قاجار، تهران: مطبعۀ میرزا امانالله.
فیاض، علیاکبر. (۱۳۳۲). «لوسیین»، یغما، سال ششم، شمارۀ ۶۶: ۳۶۶-۳۷۷.
قزوینی، زکریا بن محمد. (۱۳۶۱). عجایبالمخلوقات و غرایبالموجودات، تصحیح و مقابله نصرالله سبوحی، تهران: کتابخانۀ مرکزی.
فوکو، میشل. (۱۳۸۸). تاریخ جنون، ترجمۀ فاطمه ولیانی، چاپ هفتم، تهران: هرمس.
فوکو، میشل. (۱۴۰۲). مراقبت و تنبیه، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران: نی.
کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ. (۱۳۷۹). تاریخ نوشتههای جغرافیایی در جهان اسلامی، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
کسایی، نورالله. (۱۳۵۸). مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن، تهران: دانشگاه تهران.
کوربن، هانری. (۱۳۸۸). تاریخ فلسفۀ اسلامی، ترجمۀ جواد طباطبایی، تهران: انتشارات کویر/انجمن ایرانشناسی فرانسه.
لکهارت، لارنس. (۱۳۶۸). انقراض سلسلۀ صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، ترجمۀ مصطفیقلی عماد، تهران: مروارید.
محبتی، مهدی. (۱۳۷۹). سیمرغ در جستجوی قاف؛ درآمدی بر سیر تحول عقلانیت در ادب فارسی، تهران: سخن.
متز، آدام. (۱۳۷۸). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، یا رنسانس اسلامی، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قرهگوزلو، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
منزوی، علینقی. (۱۳۳۲). فهرست کتابخانۀ اهدایی آقای سید محمد مشکوه به کتابخانه دانشگاه تهران، جلد دوم، کتب ادبی، تهران: چاپخانۀ دانشگاه.
مهری، فاطمه. (۱۳۹۳). بررسی جایگاه عجایب در نظام دانشهای کهن برپایۀ ادب فارسی، رسالۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران.
ناتل خانلری، پرویز. (۱۳۵۴). تاریخ زبان فارسی، جلد اول، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
Dobler (1968). “Adjāʾib”. Encyclopedia of Islam. First Volume. [in Persian] | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 353 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 208 |
||