تعداد نشریات | 44 |
تعداد شمارهها | 1,303 |
تعداد مقالات | 16,023 |
تعداد مشاهده مقاله | 52,493,993 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 15,220,166 |
بازتاب اندیشههای دینی قراقویونلوها در کتیبههای مسجد کبود تبریز با تأکید بر دو کتیبه نویاب | ||
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام | ||
مقاله 5، دوره 10، شماره 20، مهر 1398، صفحه 93-115 اصل مقاله (374.95 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jiiph.2019.9686 | ||
نویسندگان | ||
علی نعمتی بابایلو* 1؛ نوا مطمئن2 | ||
1هیات علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز | ||
2دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه هنر اصفهان | ||
چکیده | ||
کتیبهها در ابنیه اسلامی متناسب با نیاز زمان و کاربرد بنا انتخاب میشدند و تحولات اجتماعی نقش به سزایی در انتخاب متن برای کتیبهها در دوره اسلامی داشت. قرن نهم هجری/ پانزدهم میلادی از منظر دگرگونیهای اجتماعی رخ داده در ایران حائز اهمیت بسیاری است. روی کار آمدن ترکمانان قراقویونلو در قرن نهم هجری، منجر به تقویت جریان گرایشهای شیعی در جامعه ایران گردید و در نهایت کار صفویان را برای رسمی شدن تشیع در ایران هموار کرد. هرچند اکثر پژوهشگران، قراقویونلوها را شیعی مذهب دانستهاند اما نوع نگاه قراقویونلوها به مسأله مذهب و عملکرد آنان موجب ایجاد تشکیک در این امر بوده و همواره مورد بحث پژوهشگران بوده است. قراقویونلوها علیرغم این گرایشات، پایتختی سنی مذهب داشتند و از سویی دیگر تبریز (پایتخت قراقویونلوها) و در مجموع منطقه آذربایجان، در این قرن از مراکز مهم تجمع برخی فِرَق متصوفه و مرکز اصلی فعالیت حروفیان بود. کشف و خوانش دو کتیبه در سردر مسجد کبود توسط نگارندگان ضمن آنکه به تشکیک در مذهب قراقویونلوها پاسخ میدهد گرایشات شیعی آنان را بر اساس اسناد حاصل مورد مداقه قرار میدهد و این مسأله را به اثبات میرساند که اینان گرایشات عمیق شیعی نداشته و در امورات دینی دارای تساهل و تسامح بودهاند که احتمالاً ناشی از تحولات دینی و اجتماعی خاستگاه آنان – آناتولی – و نشانگر عمق فعالیت متصوفه در آذربایجان میباشد. همچنین بر اساس یکی از همین کتیبهها بایستی اذعان داشت که جهانشاه در صدد ساخت مسجد جامع و مجموعهای همچون مجموعههای سمرقند (ریگستان) و بخارا بوده است که بعدها نیز توسط آق قویونلوها در میدان صاحب آباد تقلید شد. جمعآوری دادهها در این مقاله به شیوه اسنادی و میدانی انجام شده و به شیوه توصیفی - تحلیلی ارائه میگردد. | ||
کلیدواژهها | ||
مسجد کبود تبریز؛ کتیبه؛ قراقویونلوها؛ تشیع؛ تصوف؛ حروفیه | ||
مراجع | ||
منابع- ابن بابویه قمی، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق) (بیتا)، عیون اخبارالرضا، ج 2، (بیجا). - ابن طاوس حلی، سید رضی الدین علی ابن موسی (1406)، فَلاحُ السّائل وَ نَجاحُ المسائل، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم. - اسلو اِر، فاتح (1391)، حروفیه از ابتدا تاکنون با استناد به منابع دست اول، ترجمه داود وفایی، تهران، مولی. - آژند، یعقوب (1369)، حروفیه در تاریخ، تهران، نشر نی. - آهنچی، آذر و عبادی، مهدی (1389)، بازخوانی رسمیت یافتن تشیع درایران عهد اولجایتو، شیعه شناسی، دوره 8، شماره30، تابستان، 103-71. - بهرام نژاد، محسن (1384)، سر گذشت قراقویونلوها و آق قویونلوها ( بر گرفته از کتاب دیار بکریه، تاریخ عالم آرای امینی، جواهر الا خبار، تهران، اهل قلم. - پاینده، ابوالقاسم. (1385)، نهج الفصاحه: سخنان و خطبههای حضرت رسول اکرم (ص)، تصحیح و تدوین عبدالرسول پیمانی و دیگران، اصفهان، خاتم الأنبیاء. - پوپ، آرتور آپم و آکرمن، فیلیس (1388)، سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر، ترجمه جمعی از مترجمان زیر نظر سیروس پرهام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. - پوپ، آرتور، اپهام (1375)، خوشنویسی و کتیبه نویسی، ترجمه محمدعلی صبوری، فصلنامه هنر، شماره 31، 34-225. - ترابی طباطبایی، سید جمال الدین (1379)، مسجد کبود فیروزه اسلام، تبریز، مهد آزادی. - ترابی طباطبایی، سید جمال الدین (1384)، تاریخ تبریز به روایت سکه و ضمائم، تبریز، مؤلف. - ترابی طباطبایی، سید جمال الدین (1348)، نقش و نگاشتههای مسجد کبود، تبریز، موزه آذربایجان. - تربیت، محمد علی (1335)، مرآت البلدان، بیجا. - جعفریان، رسول (1381)، تاریخ ایران اسلامی(جلد سوم)؛ از یورش مغولان تا زوال ترکمانان، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر. - جعفریان، رسول (1386)، تاریخ تشیع از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران، نشر علم. - حاجی قاسمی، کامبیز (1379)، گنجنامه معماری ایران: مساجد، تهران: دانشگاه شهید بهشتی. - حجت، عیسی و نصیری نیا، پیمان (1393)، بازشناسی منزلت مسجد کبود در ساختار شهر تبریز، هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 19 ، شماره 3، 74-67. - حسن زاده، اسماعیل (1379)، حکومت ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو در ایران، تهران، سمت. - حقپرست، فرزین و نژاد ابراهیمی، احد (1394)، بازسازی تصوری مجموعه عمارت مظفریه تبریز (مسجد کبود) بر اساس اسناد و متون تاریخی، فصلنامه پژوهش هنر، سال دوم، شماره 7، 94-89. - حناچی و نژاد ابراهیمی (1385)، بازخوانی میدان صاحب آباد از روی تصاویر شاردن و مطراقچی بر اساس متون تاریخی (از شکل گیری تا دوره صفویه)، هنرهای زیبا، شماره 25، بهار، 44-35. - ذکاوتی قراگوزلو، علیرضا (1383)، جنبش نقطویه، تهران، نشر ادیان. - رستمی، عادل (1385)، مناسبات تشیع و تصوف در آناتولی و تاثیر آن بر همگرایی صفویان و ترکمانان این منطقه، فصلنامه تاریخ در آینه پژوهش، زمستان، شماره 12، 70-41. - رنجبر، محمدعلی (1387)، مشعشعیان: ماهیت فکری - اجتماعی و فرآیند تحولات تاریخی، تهران، آگه. - روملو، حسن (1384)، احسن التواریخ، تحشیه و تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - سومر، فاروق (1369)، قره قویونلوها، ترجمه وهاب ولی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. - سومر، فاروق (1380)، اغوزها (ترکمنها)، ترجمه آنادردی عنصری، گنبد کاووس، حاج طلایی. - شاهمرادی، سید مسعود و منتظر القائم، اصغر (1392)، تشیع قراقویونلوها (872-780 هـ.ق.)، پژوهشهای تاریخی، دوره 5، شماره 1، بهار، 72-49. - شیمل، آنه ماری (1368)، خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، ترجمه اسدالله آزاد، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی. - الشیبی، مصطفی کامل (1385)، تشیع و تصوف از ابتدا تا قرن دوازدهم هجری، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، امیرکبیر. - صفتگل، منصور (1381)، ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران، رسا. - طهرانی، ابوبکر (1356)، دیار بکریه، تهران، انتشارات طهوری. - فرهانی منفرد، مهدی (1388)، مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی، تهران، امیرکبیر. - قربان نژاد، پریسا (1386)، تصوف در آذربایجان عصر ترکمانان با تکیه بر دوره ترکمانان قراقویونلو، فصلنامه عرفان، شماره 18، 112-87. - قزوینی، بوداق منشی (1379)، جواهر الاخبار (بخش تاریخ قراقویونلو تا سال 984 هـ.ق.)، مقدمه، تصحیح و تعلیق محسن بهرام نژاد، تهران، میراث مکتوب. - کارنگ، عبدالعلی (1354)، آثار باستانی آذربایجان، تهران، انجمن آثار ملی. - کبیر صابر، محمدباقر و پیروی، مهناز (1394(1))، میراث معماری اسلامی در ادراک سیاحان خارجی قرون یازدهم تا سیزدهم هـ.ق، (مطالعه موردی: تحلیل کیفیت بقای کالبدی مسجد کبود بر مبنای بازخوانی مستندات تاریخی)، فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، شماره 6، 85-68. - کبیر صابر، محمدباقر و پیروی، مهناز (1394(2))، مراتب دگردیسی کالبدی در مسجد مظفریه تبریز؛ تحلیلی بر مبنای شناخت ساختاری لایه های تاریخی، هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره ۲۰، شماره ۲، 72-59. - کبیر صابر، محمدباقر، مظاهریان، حامد و پیروی، مهناز (1393)، ریخت شناسی معماری مسجد کبود تبریز، مطالعات معماری ایران، شماره 6، 23-5. - کربلایی، ملاحافظ حسین (1382)، روضات الجنان و جنات الجنان، تبریز، ستوده. - کوثری، مسعود (1390)، هنر شیعی در ایران، جامعه شناسی هنر و ادبیات، دوره3، شماره 1، 36-7. - کیانی، محمدیوسف (1379)، تاریخ معماری ایران در دوره اسلامی، تهران: سمت. - گلمبک، لیزا و ویلبر، دونالد (1374)، معماری تیموری در ایران و توران، ترجمه کرامت اله افسر و محمدیوسف کیانی، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور. - لینگز، مارتین (1377)، هنر خط و تذهیب قرآنی، ترجمه مهرداد قیومی بیدهندی، تهران، گروس. - المتقی الهندی، ابن حسام علاءالدین علی (1989)، کنز العمّال فی سنن الاقوال و الافعال، ج 7، (بیجا). - مجلسی، محمدتقی (بیتا)، بحارالانوار لِدُّرَرِ اخبارِ ائمهی الاطهار علیه السلام، ج 86، بیجا. - مخبر دزفولی، فهیمه (1389)، پیدایش طریقت علوی - بکتاشی در آناتولی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - مشکور، محمدجواد (1352)، تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، تهران، انجمن آثار ملی. - مطمئن، نوا (1389)، بررسی ویژگیهای طرح، نقش و رنگ در کاشیهای ترکمانان قراقویونلو در ایران، پایاننامه کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشگاه هنر اصفهان. منتشر نشده. - میرجعفری، حسین (1385)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورة تیموریان و ترکمانان، تهران، سمت و اصفهان: دانشگاه اصفهان. - هیلن برند، روبرت (1383)، معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی، ترجمه باقر آیت الله زاده شیرازی، تهران، روزنه. - واله اصفهانی، محمدیوسف (1379)، خلد برین (روضه ششم و هفتم خلد برین در ذکر احوال سلاطین و امرای گورکانی و ترکمان قراقویونلو و آققویونلو)، تصحیح میرهاشم محدث. تهران، میراث مکتوب. - وهاب زاده، عبدالرحمن (1385)، مسجد کبود، دیروز، امروز، در محمدباقر شیراز (تدوین)، محموعه مقالات سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ج 3، (76-213)، تهران، رسانه پرداز و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری. - یوسفی، محمدرضا و رضایی جمکرانی، احمدرضا (1387)، تصوف تشیعگرای قرن نهم هجری، مطالعات عرفانی، شماره 6، بهار و تابستان، 183-165. Pickett, Douglas (1997), Early Persian Tilework: The Medieval Flowering of Kashi, London: Madiso-teaneck. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 740 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 493 |