تعیین پارامترهای رسوب شناسی و ژئومورفولوژیکی رسوبات تپه های ماسه ای قوم‌ تپه، شمال‌غرب تبریز (صوفیان)

-

مقدمه

بیش از دو سوم مساحت ایران را محدوده­ای خشک و نیمه­ خشک فرا گرفته است. در این مناطق به دلیل کمی رطوبت، تنوع پوشش گیاهی محدود است. این موضوع سبب می­شود که باد به راحتی بر سطح خشک این زمین­ ها تأثیر بگذارد و دانه­ های ماسه را با خود حمل کند و در جایی دیگر رسوب دهد (احمدی و همکاران، 1380: 33-49). در محیط‌ های بیابانی، پویایی و مورفولوژی تپه­ های ماسه ­ای متأثر از پوشش گیاهی (وگز و همکاران[1]، 1995: 515-530) و توان حمل باد هستند (واتسون[2]،1989: 5-6). سه منطقه­ برداشت، حمل و رسوبگذاری در این مناطق قابل تفکیک است. منشأ این رسوبات مرتبط با مناطق کم ارتفاع با اقلیم خشک و میانگین بارش کمتر از 125 میلی متر در سال است (اچی کایا و سالمن[3]، 2008: 835-840). به عنوان یک اصل میزان خاک حمل شده، بیشتر مرتبط با جریان باد است (احمدی و همکاران، 1380: 33-49). از این رو شناخت ویژگی­ ها و موقعیت سه منطقه­ ی مذکور در این مناطق حائز اهمیت است (احمدی و همکاران، 1385: 211-224).دانه­های ماسه­ای از نظر زایشی و اندازه­ ی دانه ­ها مرتبط با منشا آن­ها هستند (فیض­نیا، 1387: 225-228). این دانه­ ها با منشأ اولیه  ­ی خود دارای فاصله­ ی زمانی هستند به طوری که سیکل حمل آن­ها متنوع بوده و حتی ممکن است فازهای رسوبگذاری آن­ها متعدد باشد (اسملی و اسملی[4]، 1983: 51-68). لذا درک پیشرفته منشأ، مدل­ سازی انتشار و پخش رسوبات بادی به بررسی اجزاء عناصر رسوبات سطحی در طول زمان بستگی دارد. تاکنون مطالعه­ ی زیادی در زمینه­ ی رسوب­ شناسی و اندازه­ گیری تپه­ های ماسه­ ای انجام گرفته است که از جمله آنها می‌توان به کارهای قربانیان و عباسی (2013)، امینی و همکاران (2012)، پریمی و همکاران (1393) اشاره کرد و همچنین به دلیل اینکه در منطقه ­ی قوم­ تپه هیچ­گونه مطالعات رسوب­ شناسی و ژئومورفولوژیکی بر روی تپه­ های ماسه­ ای انجام نگرفته بود امید است با انجام این مطالعه داده­ های مناسبی در اختیار خوانندگان و محققان قرار داده شود. هدف از این تحقیق مقایسه پارامترهای رسوب شناسی (میانگین اندازه­ی ذرات، جورشدگی، کج شدگی و کشیدگی) تپه‌های ماسه‌ای و همچنین تعیین سنگ منشأ ذرات ماسه‌ای تشکیل ­دهنده­ ی این تپه­ ها با استفاده از داده‌های رسوب‌شناسی و نمودار گلباد منطقه­ ی مورد مطالعه به منظور ارائه ­ی یک نقشه­ ی جامع در مورد جهت فرسایش بادی غالب در منطقه و جهت حرکت ذرات فرسایش ­یافته از سنگ منشأ به سمت منطقه­ ی قوم­ تپه می‌باشد و نشان­دهنده­ ی تأثیراتی است که می­تواند در جهت تولید ریزگرد در منطقه داشته باشد.

مواد و روش­ها

- منطقه­ ی مورد مطالعه

تپه­ های ماسه‌ای قوم ­تپه تلماسه‌های بادی هستند که در محدوده­ ی جغرافیایی ʹ01°46 تا ʹ02°46 طول شرقی و ʹ014°38 تا ʹ015°38 درجه­ ی عرض شمالی و با مساحتی حدود 6 کیلومتر مربع در شمال غرب تبریز و جنوب شرق صوفیان واقع شده­ اند (شکل1). گستره کویر جهتی شمال غربی- جنوب شرقی داشته و به علت وزش بادها و تجمیع خاک‌ها و گرد و غبار منطقه به صورت تپه‌های شنی در آمده است.

به­ منظور بررسی مکانیسم حمل، رسوب­گذاری (هامدن و همکاران[5]، 2014: 275-289)، دانه­ بندی و عناصر تشکیل­ دهنده­ ی تپه­ های ماسه­ا ی قوم­ تپه، باتوجه به نوع تپه ماسه­ ای و مساحت آن، نمونه­ برداری از رسوبات به صورت سیستماتیک در عمق 2 تا 30 سانتی‌متری از سطح در سه بخش جلویی (پیشانی پر شیب)، میانی و ابتدای قسمت کم شیب آنها صورت گرفت (تعداد 10 نمونه). مطالعات دانه­ سنجی بر روی نمونه‌ها با استفاده از روش غربال خشک و با فواصل 5/0 فی تا حد سیلت (4 فی) (کاویر[6]، 1971؛ 358-365) انجام شد (جدول 1 و 2).

شکل (1) نقشه­ ی راه و نقشه­ ی زمین­ شناسی ناحیه مورد مطالعه واقع در شمال‌غرب تبریز و جنوب‌شرق صوفیان. (اقتباس از اسدیان با تغییرات، 1372). موقعیت ماسه‌های قوم‌تپه بر روی نقشه­ ی داخل کادر نشان داده شده است. نقاط تیره رنگ نشان‌دهنده ­ی محل نمونه‌برداری هستند.

جدول (1) نتایج حاصل از دانه­ سنجی اندازه­ ی ذرات رسوبات ماسه­ ای قوم­ تپه به­ روش غربال خشک برای نمونه­ های شماره 5تا10. برای هر نمونه وزن رسوبات رده­ های مختلف اندازه­ ی ذرات مشخص شده است.

جدول (2) نتایج حاصل از دانه­ سنجی اندازه­ی ذرات رسوبات ماسه­ ای قوم­ تپه به­ روش غربال خشک برای نمونه­­ های شماره 1 تا 4. برای هر نمونه، وزن رسوبات رده­ های مختلف اندازه ­ی ذرات مشخص شده است.

در بررسی اندازه­ ی ذرات بر حسب میلی­متر از طبقه­ بندی اودن و ونتورث و بر حسب فی از مقیاس کرومباین استفاده شده است. مقیاس فی به صورت لگاریتم منفی قطر ذره در پایه ­ی 2 تعریف می­شود (موسوی حرمی، 1385. 52-53). وزن نمونه‌های تفکیک شده در هر رده از غربال­ ها با استفاده از ترازوی متلر پی 162[7] تا حد 001/0 گرم توزین شد که نتایج آن در جدول­ های 1و2 آمده است. سپس پارامترهای آماری مانند میانه، میانگین، کج­شدگی، جورشدگی و کشیدگی (فولک[8]، 1980؛ 56-57) برای نمونه­ های مختلف رسوب محاسبه گردید (جدول 3). همچنین به منظور بررسی ترکیب کانی­ شناسی و تعیین منشأ رسوبات، مطالعات پتروگرافی با استفاده از میکروسکوپ پلاریزان بر روی 4 مقطع نازک میکروسکوپی تهیه شده از نمونه­ های ماسه­ ای با اندازه­ ی ذرات 1 فی صورت گرفت.

جدول (3) پارامترهای آماری حاصل از دانه­ سنجی اندازه ­ی ذرات به روش غربال خشک برای نمونه­ های ماسه­ های بادی قوم­تپه

بحث و نتایج

-ویژگی‌های بافتی رسوبات بادی قوم­ تپه

به طور کلی بافت در رسوبات آواری منعکس­ کننده­ ی انواع فرایندهای تأثیرگذار از زمان هوازدگی و جدایش دانه‌ها از سنگ منشأ تا زمان ته‌نشست رسوب است که در صحرا و یا زیر میکروسکوپ قابل مطالعه است. با استفاده از این ویژگی­ ها می‌توان بلوغ بافتی یک رسوب را مورد بررسی قرار داد (گودی و میدلتون[9]، 2006؛ 87-91): بر اساس نتایج حاصل از دانه­ سنجی ماسه­ های بادی ناحیه قوم­ تپه، و بر مبنای طبقه­ بندی فولک برای ذرات آواری (فولک، 1980؛ 68-75)، این رسوبات در دو گروه اصلی دانه متوسط و دانه­ریز به شرح ذیل طبقه ­بندی می­شوند:

الف) رسوبات بادی دانه متوسط (ماسه)

رسوبات بادی در این رده به انواع رسوبات ماسه‌ای متوسط (میانگین 35/0 میلی‌متر)، ریز (میانگین 185/0 میلی‌متر) و بسیار ریز (میانگین 062/0 میلی‌متر) قابل تفکیک هستند. این رسوبات سهم قابل­ توجهی از ذرات رسوبی تپه­  های ماسه­ ای را به خود اختصاص می­دهند.

ب) رسوبات بادی دانه‌ریز (سیلت و رس)

اجزای تشکیل­ دهنده­ ی این رسوبات عمدتاً شامل کانی‌های رسی و ذرات کوارتز در اندازه­ ی سیلت و ریز‌تر هستند. سیلت و رس کمتر از یک درصد (میانگین کمتر از 062/0 میلی متر) حجم نمونه­ ها را تشکیل می­دهند.

تفسیر مشخصه ­های بافتی رسوبات بادی بر مبنای پارامترهای مختلف آماری نشان
می­دهد که ذرات در اندازه­ی ماسه دانه متوسط از فراوانی قابل­ توجهی درون رسوب برخوردار هستند (شکل2، A). در این رسوبات میانگین انحراف معیار (321/0 فی) و نیز شاخص کشیدگی منحنی توزیع ذرات (میانگین شاخص کشیدگی 726/1) بیانگر این است که از جورشدگی بسیار خوبی برخوردار هستند (شکل­های B2 و C2 و D2). همچنین منحنی توزیع ذرات بر مبنای میانگین شاخص کج­ شدگی (357/0)، به سمت ذرات دانه­ ریز تمایل دارند (شکل E2) که بیانگر نقش حرکات جهشی در حمل رسوبات توسط جریان باد است.  

شکل (2) نمودار توزیع پارامترهای آماری نمونه­ های رسوبات بادی در منطقه­ ی مورد مطالعه. A: هیستوگرام فراوانی اندازه ذرات. B: جورشدگی ذرات رسوبی.­C : شاخص کشیدگی منحنی توزیع ذرات. D: نمودار شاخص جوردشگی در مقابل کشیدگی. E: شاخص کج شدگی منحنی توزیع ذرات.

- بررسی ترکیب کانی­ شناسی و منشأ رسوبات تپه‌های، قوم­ تپه‌

چینه ­بندی منطقه شمال­غرب کشور توالی سنگی از پرکامبرین تا کواترنر را شامل می‌شود (آقانباتی، 1385؛ 258-281) که سهم سنگ­ های رسوبی (سنگ­ های آهکی و آواری­ ها) در این توالی بیشترین مـقدار بوده و مـتأثر از عوامل فیزیکی و شـیمیایی، فراهم­ کننده­ ی ماسه­ سنگ‌ها، کنگلومرا، شیل و رسوبات شیمیایی نظیر گچ، آهک و نمک، ذرات تخریبی و مواد تخریبی این منطقه بوده­ اند. این رسوبات به عنوان پرکننده­ ی مناطق فرورفته ارتفاعات میشو و مورو دچار فرسایش آبی و رسوب در محیط آبی پایین دست این ارتفاعات می­شوند. با پسروی دریا و ظهور ماسه­ ها این رسوبات دچار فرسایش بادی می­شوند.

اجزای موجود در مقاطع نازک مورد مطالعه شامل: اجزای آواری و به مقدار خیلی کم کربناته است.این ذرات می­توانند با منشأ­های مختلف به صورت آواری، شیمیایی و بیوشیمیایی تشکیل شوند (موسوی حرمی، 72-98). فراوانی یک کانی در رسوبات بادی به فراوانی، پایداری مکانیکی و ثبات شیمیایی سنگ منشأ بستگی دارد (تاکر[10]، 2001، 150-153). اجزاء اصلی آواری در رسوبات ماسه‌ای ناحیه مورد مطالعه به شرح زیر است:

الف- کوارتز

کوارتز به عنوان مهم­ترین و فراوان­ ترین کانی شناسایی شده در رسوبات بادی این منطقه، 65% رسوبات را تشکیل می­دهد. اندازه‌­ی کوارتز در این رسوبات از اندازه­ ی سیلت تا ماسه متوسط در تغییر بوده و اغلب نشانگر خاموشی موجی هستند. در بعضی از دانه‌های مونوکریستالین انواعی از اینکلوزیون‌ها دیده می‌شوند، که اغلب از نوع کانی زیرکان و مسکویت است. دانه‌های کوارتز مونوکریستالین عمدتاً شامل کوارتز پلوتونیکی و کوارتز رسوبی هستند. در کوارتز پلوتونیکی اثرات سیالات درگیر، انکلوزیون و خاموشی مستقیم تا خاموشی موجی جزئی قابل مشاهده است. کوارتز رسوبی معمولاً توسط خاموشی مستقیم و سیمان رورشدی هم­ محور قابل شناسایی است. میزان کوارتز مونوکریستالین به کوارتز پلی‌کریستالین خیلی بیشتر است که حمل طولانی مدت طی چرخه­ ی مجدد رسوبی می‌تواند از عوامل مؤثر در این پدیده باشد (شکل 3، A).

ب- فلدسپات

پایداری مکانیکی فلدسپات‌ها به دلیل سختی کم، کمتر از کوارتز بوده و نیز به خاطر رخ قوی و سهولت در هیدرولیز، دارای پایداری شیمیایی کمتری نسبت به کوارتز هستند. مقدار فلدسپات در این رسوبات 23% درصد بوده و فلدسپات‌های پتاسیم‌دار با توجه به پایداری شیمیایی بیشتر و نیز فراوانی بیشتر فلدسپات پتاسیم در سنگ‌های آذرین فلسیک از فراوانی بیشتری نسبت به پلاژیوکلازها برخوردارند. بر اساس شواهد میکروسکوپی، فلدسپات‌ها نیمه هوازده یا هوازده هستند (شکل 3، A) و (شکل 4، A و B). پلاژیوکلازهای موجود در این رسوبات توسط ماکل آلبیتی قابل تشخیص هستند.

پ- خرده ­سنگ

ترکیب خرده سنگ‌ها اساساً به زمین‌شناسی سنگ منشاء و مقاومت ذرات در طی حمل و نقل وابسته است (تاکر، 2001: 168-169). این قطعات نماینده­ ی فابریک و پاراژنز سنگ مادر هستند (گارزانتی و ویزولی[11]، 2003: 830-837). در مقاطع نازک مطالعه شده، خرده‌ سنگ­ ها (12%) عمدتاً شامل خرده­ سنگ‌های رسوبی، ماسه‌سنگی (شکل 4، A و B)، کربناته (شکل،4 B و D)، آذرین (شکل 4،C ) و چرت (شکل ،4 A ) هستند. با توجه به اینکه خرده­ سنگ‌ها در رسوبات مورد مطالعه عمدتاً از نوع رسوبی (چرت، کربناته و سیلتی) و به مقداری کمتری نیز آذرین هستند سنگ منشأ رسوبات قوم­ تپه رسوبی و آذرین تشخیص داده شده می‌شود.

شکل (3) تصاویر میکروسکوپی از اجزاء تشکیل­ دهنده ­ی رسوبات بادی منطقه­ ی قوم­ تپه (نور پلاریزه)، A- کوارتز مونوکریستالین (پیکان قرمز رنگ) و فلدسپات پتاسیم دار (ارتوکلاز) (پیکان آبی رنگ)، B- فلدسپات پتاسیم دار (ارتوکلاز) نیمه دگرسان شده (پیکان قرمز) و خرده­ سنگ آذرین نیمه دگرسان شده (پیکان آبی رنگ) 

شکل (4) تصاویر میکروسکوپی از اجزاء تشکیل­ دهنده­ ی رسوبات بادی منطقه قو­م­ تپه (XPL)، A، فلدسپات در حال تجزیه شدن (پیکان قرمز رنگ)، خرده چرتی (پیکان آبی رنگ) و  خرده ­کربناته (پیکان زرد رنگ)، B، فلدسپات در حال تجزیه شدن (پیکان قرمز رنگ)، خرده­ سنگ کربناته (پیکان آبی رنگ) C، فلدسپات پتاسیم­ دار (میکروکلین) (پیکان قرمز رنگ)، خرده­ سنگ آذرین (پیکان­های زرد و آبی رنگ)، D، خرده­ سنگ کلسیتی (پیکان قرمز رنگ).

- ساخت رسوبی تپه­ های ماسه­ ای قوم­ تپه

طبقه­ بندی مورب ساخت رسوبی معمول در تپه­ های ماسه­ ای منطقه­ ی مورد مطالعه است. این نوع طبقه­ بندی که معرف محیط‌های رسوبات دلتایی و تلماسه­ ای بوده و اغلب به صورت یک جهته در رسوبات سیلتی و ماسه‌ای تشکیل می‌شود. ساخت طبقه­ بندی مورب علاوه بر تعیین بالا و پایین لایه در تعیین جهت جریان نیز استفاده می­شود. طبقه‌بندی­ های مورب نوع مسطح، بیشتر در قسمت‌های بالادست رودخانه، دلتا و یا تپه‌های ساحلی و نوع غیرمسطح (تراف) در رودخانه‌های پایین دست و یا دلتای دریاچه‌ای تشکیل می‌گردند (موسوی حرمی، 1385: 158-172). با توجه به این محیط‌ها می‌توان گفت طبقه‌بندی مورب در محیط‌های پر انرژی و جهت‌دار تشکیل می‌شوند. در رسوبات ماسه مورد مطالعه طبقه­ بندی مورب مسطح در مقیاس بزرگ در ضخامت لایه مشاهده می­شود. همچنین ساخت ریپل­ های جریانی در سطح ماسه­ های بادی کمک مؤثری در تشخیص جهت جریان باد می­ نماید ­(شکل 5).

-ژئومورفولوژی تپه­ های ماسه­­ ای و ارتباط آن با جریان باد غالب

عوامل کنترل­ کننده­ ی نحوه­ ی تجمع ماسه­ ها، به منشأ، میزان ماسه، جهت و قدرت باد و وضعیت سطحی که ماسه در روی آن حرکت می­کند بستگی دارد. از انواع رسوبات ماسه ­ای (موسوی حرمی، 1385: 72-98)، در ناحیه­ ی مورد مطالعه دو نوع ماسه‌های شناور- پناهگاهی و طولی قابل مشاهده است. ماسه­ های شناور– پناهگاهی حاصل رسوب ماسه­ ها در اطراف و پشت موانع ثابت (شکل 5، A و B؛ شکل 6، A) هستند و زمانی که این موانع به طورکامل پوشیده شوند، تپه‌های ماسه‌ای تشکیل خواهد شد و ذرات ماسه بیشتر در قسمت پشتی تپه رسوب می‌کنند (موسوی حرمی، 1385: 72-98). اندازه و شکل تپه­ های ماسه ­ای به عنوان شناخته شده­ تربن رسوبات بادی قدیمه (موسوی حرمی، 1385: 158-164) به وسیله­ ی شرایط باد، نوع ماسه و میزان آن کنترل می‌شود (فریبرگر و دین[12]، 1979: 141-163). اغلب تپه­ های ماسه ­ای این منطقه با توجه به فرم کشیده شده آن­ها در جهت باد، به عنوان تپه­ های طولی تفسیر گردید (شکل 5، D).

شرط اصلی برای تشکیل تپه‌های ماسه‌ای وجود باد و ماسه‌های قابل انتقال توسط باد می‌باشد (لانکستر[13]، 2013. 219-245). قوم­ تپه در منطقه‌ای قرار دارد که به علت شرایط مورفولوژیک موجود بادهای قوی تاحدودی دائمی می‌وزد و از طرف دیگر وجود ماسه‌های فراوان در این منطقه شرایط مناسبی برای گسترش تپه‌های ماسه‌ای را ایجاد کرده است. با کاهش انرژی باد و یا وجود مانع مثل بوته­ ی گیاه، ذرات ماسه از حرکت باز می‌ایستند. در دو طرف تپه‌های ماسه‌ای قوم­ تپه دو شیب متفاوت دیده می‌شود. دامنه‌ روبه باد دارای شیبی ملایم‌تر (º15-º5~) و دامنه­ ی مقابل آن دارای شیب تند‌تر (º20-º25~) می‌باشد. تکرار فرآیند انتقال ماسه­ ها در جهت باد به سمت بالای تپه و سقوط آن­ پس از عبور از قله در طرف مقابل، باعث می­شود سطح عقبی تلماسه همواره شیبی تندتر از سطح جلویی (رو به باد) داشته باشد (احمدی و همکاران، 1380؛ 33-49). بررسی جهت­ گیری تپه­ های ماسه­ ای و جهت وزش بادهای منطقه­ ای بر اساس نتایج حاصل از تفسیر نمودار گلباد، نشانگر نقش اصلی بادهای شرقی در تکامل ژئومورفولوژی تپه­ های ماسه ای در این ناحیه است (شکل 7).

- طبقه­ بندی مورب موجود در منطقه

این نوع طبقه بندی معرف محیط‌های رسوبات دلتایی و تلماسه­ ای بوده و اغلب به صورت یک جهته در رسوبات سیلتی و ماسه‌ای تشکیل می‌شود. ساخت­ طبقه بندی مورب علاوه بر تعیین بالا و پایین لایه در تعیین جهت جریان نیز استفاده می­شود. طبقه‌بندی مورب نوع پلانار بیشتر در قسمت‌های بالا دست رودخانه، دلتا و یا تپه‌های ساحلی و نوع تراف در رودخانه‌های پایین دست و یا دلتای دریاچه‌ای تشکیل می‌گردند. (موسوی حرمی، 1385: 158-172). با توجه به این محیط‌ها می‌توان گفت طبقه‌بندی مورب در محیط‌های پر انرژی و جهت‌دار تشکیل می‌شوند. لایه­ بندی چلیپایی غالباً در رودخانه‌ها و به خصوص در رسوبات دلتایی دیده می‌شود، ضمن اینکه در رسوبات بادی نیز به وجود می‌آیند (شکل 6، B).

شکل (5) نمونه­ تصاویر صحرایی از ژئومورفولوژی تپه ­های ماسه­ ای قوم­ تپه. A و B ماسه‌های پناهگاهی و شناور که گیاهان باعث به دام انداختن ماسه‌ها شده است. C، آثار ریپل مارک‌های موازی در سطح ماسه­ های بادی. D، تپه‌های طولی که در جهت باد غالب یکطرفه می‌باشند.

شکل (6) نمونه­ تصاویر صحرایی از ماسه‌های پناهگاهی و شناور. A، گیاهان به عنوان سدی در برابر انتقال ماسه­ ها عمل کرده ­اند و B نشانگر نمونه­ ای از ساخت رسوبی طبقه‌بندی مورب در منطقه

شکل (7) گلباد 64 ساله منطقه­ ی مورد مطالعه بر اساس داده­ های ایستگاه هواشناسی تبریز (2014)

نتیجه گیری

رسوبات ماسه­ ای منطقه ­ی قوم­ تپه به عنوان نمونه­ ای منحصربفرد از رسوبات بادی هستند که به شکل تپه­ های ماسه­ ای در این منطقه گسترش یافته اند. در این تحقیق مشخصه­ های بافتی، ترکیب کانی­ شناسی و ساخت رسوبی این ماسه­ ها در بررسی محیط رسوبی و فرآیندهای مؤثر در تشکیل آنها بر اساس شواهد صحرایی و میکروسکوپی و نیز بر اساس تحلیل پارامترهای آماری حاصل از دانه­ سنجی ذرات رسوبی مورد استفاده قرار گرفت. بررسی نتایج آماری نشان می­دهد که میانگین قطر ذرات در تپه‌های ماسه‌ای از 25/0 تا 0039/0 میلی‌متر یعنی در اندازه­­ی ماسه متوسط تا سیلت می‌باشد. بر اساس میانگین شاخص جورشدگی (321/0 فی) و شاخص کشیدگی (726/1) منحنی توزیع ذرات، این رسوبات از جورشدگی بسیار خوبی برخوردار هستند. میانگین شاخص کج‌شدگی منحنی توزیع ذرات 357/0 می‌باشد که نشان می­دهد ذرات به سمت ذرات دانه­ ریز کج شده هستند و مهم­ترین مکانیزم حرکت این رسوبات جهش توسط جریان باد می‌باشد.

بررسی تـرکیب کانی­ شناسی رسوبات بادی بـر اساس شـواهد میکروسکوپی نشان می­دهد که فراوانی کوارتز تک بلوری نسبت به چند بلوری و همچنین فلدسپات­ های با مقاومت بالا (پتاسیم دار) نسبت به انواع با مقاومت پایین (پلاژیوکلازها) بیشتر است که بیانگر این امر می­ تواند باشد که رسوبات چرخه مجدد رسوبی را تجربه کرده ­اند و از سنگ­ های رسوبی و آذرین منشأ گرفته­ اند. نتایج حاصل از بررسی شکل و جهت­ گیری تپه­ های ماسه­ ای و جهت وزش بادهای منطقه­ ای نقش وزش بادهای محلی و پوشش گیاهی را به عنوان مهم­ترین عامل در تشکیل و تکامل ژئومورفولوژی تپه­ های ماسه­ ای قوم­ تپه محتمل می­سازد. 

تقدیر و تشکر

بدین وسیله از آقای مهندس حامد حمیدی هریس (به عنوان نیروی کمکی در مطالعات صحرایی) و اداره هواشناسی آذربایجان شرقی (به خاطر در اختیار گذاشتن داده­ های خام هواشناسی) در این پژوهش تشکر و قدردانی می­شود.