آمار
| تعداد نشریات | 44 |
| تعداد شماره‌ها | 1,303 |
| تعداد مقالات | 16,021 |
| تعداد مشاهده مقاله | 52,490,721 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 15,217,917 |
تحول هویت جغرافیایی از ایرانشهرمرکزی به مکهمرکزی در متون جغرافیایی قرون سوم تا پنجم هجری | ||
| فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام | ||
| مقاله 5، دوره 10، شماره 18، فروردین 1398، صفحه 109-126 اصل مقاله (319.79 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jiiph.2019.8901 | ||
| نویسندگان | ||
| سیدابوالقاسم فروزانی* 1؛ اکبر حکیمی پور2 | ||
| 1هیات علمی/ دانشگاه شیراز | ||
| 2دکتری تاریخ دانشگاه شیراز | ||
| چکیده | ||
| از جمله نمودهای بارز تغییر نگرش ایرانیان از هویت سرزمینی به‌سوی هویت دینی و مذهبی را میتوان در خط سیر جغرافیانگاریِ مؤلفان متون جغرافیایی قرون سوم تا پنجم هجری مشاهده کرد. پژوهش حاضر با روش تاریخی به بررسی این تألیفات براساس مبانی نظری چون؛ «مطالعه میان متنی» و همچنین کنکاش نقش «جهانبینی» جغرافیدانان در این روند تحولی، طی سدههای مورد بحث دست یازیده است. نتایج پژوهش در متون جغرافیایی حاکی از آن است که مفهوم هویت از جنبه سرزمینی در سدهی سوم هجری به جنبه دینی و معنوی در قرون چهارم و پنجم هجری تغییر یافته‌است. بدین‌صورت که جغرافیدانان در قرن سوم هجری با تأکید بر جغرافیای ایرانشهر (آسورستان) یا حوزهی عراق و ایران امروزی، آن را به مثابه مهمترین اقلیم از اقالیم هفتگانه قلمداد نموده و در جایگاه نخست توصیف قرار میدادند. اما با آغاز سدهی چهارم هجری و همزمان با گسترش اسلام و رشد گرایشهای مذهبی اسلامی و حاکمیت سلسلهها و دودمانهای همعقیده با دستگاه خلافت بویژه در قرن پنجم هجری، مکه و سرزمین وحی به‌جهت تقدسی که داشت از اهمیت بیشتری برخوردار شد. بنابراین، مقایسه متنهای جغرافیایی قرون سوم تا پنجم هجری یک روند تحولی از اندیشه جغرافیایی «ایرانشهرمرکزی» به‌سوی «مکهمرکزی» را نشان میدهد. در واقع تفکر ایرانشهرمرکزی در قرن سوم که خود گویای نوعی از خودآگاهی قومی و سرزمینی در حال افول به‌شمار میرفت، در سدهی چهارم و پنجم هجری دیگر توان ادامه حیات به صورت قبل را نداشته و جای خود را به نگرش اسلامی «مکه مرکزی» داد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| متون جغرافیایی؛ قرون سوم تا پنجم هجری؛ ایرانشهرمرکزی؛ مکهمرکزی | ||
| مراجع | ||
|
- ابنحوقل، ابوالقاسم محمدبن حوقل بغدادی (1345)، صورة الارض، ترجمه جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - ـــــــــــــــــــــــــ (1938م)، صورة الارض، دو جلد، بیروت: دار صادر. - ابنخردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله (1889م)، مسالک و ممالک، ترجمه سعید خاکرند، بیروت: دارصادر افست لیدن. - ابنخلدون، عبدالرحمن (1375)، تاریخ ابنخلدون (مقدمه)، ترجمه محمد پروین گنابادی، دو جلد، تهران: علمی و فرهنگی. - ابنرسته، ابوعلی احمدبن عمر رستة اصفهانی (1365)، اعلاق النفیسه، ترجمه و تعلیق حسین قره چانلو، تهران: امیرکبیر. - ابنالجوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی (1359ه.ق)، المنتظم فی التاریخ الملوک و الامم، حیدرآباد دکن: مطبعة دایرة المعارف العثمانیه. - ابنالفقیه، ابوعبدالله احمدبن محمدبن اسحاق همدانی (1996م/1416)، البلدان، تحقیق یوسف الهادی، بیروت: عالم الکتب. - ابوالشیخ عبداللهبن محمد (1412ق)، طبقات المحدثین باصبهان و الواردین علیها، محقق و مصحح عبدالغفور عبدالحق حسین باوشی، چهار جلد، بیروت: مؤسسة الرسالة. - اصطخری، ابو اسحق ابراهیم بن محمد الفارسی (1368)، مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1927م)، مسالک و الممالک، بیروت: دارصادر. - الکاتب البغدادی، قدامة بن جعفر بن قدامة بن زیاد (1981م)، الخراج و صناعة الکتابه، محقق و مصحح محمد حسین زبیدی، بغداد: دار الرشید للنشر. - آشوری، داریوش (1377)، عرفان و رندی در شعر حافظ (بازنگریستهی هستیشناسی حافظ)، تهران: مرکز. - بولت، ریچارد (1364)، گروش به اسلام در قرون میانه، ترجمه محمدحسین وقار، تهران: نشر تاریخ ایران. - بیرونی، ابوریحان محمدبن احمد (1352)، تحدید نهایات الأماکن لتصحیح مصافات المساکن، ترجمه احمد آرام، تهران: دانشگاه تهران. - پاپلییزدی، محمدحسین، جهانبانی، روحانگیز (1381)، «هفت اقلیم»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال شانزدهم و هفدهم، شمارههای پیاپی 4 و1، زمستان و بهار، صص61-12. - پوراحمد، احمد (1392)، قلمرو و فلسفه جغرافیا، تهران: دانشگاه تهران. - پورداوود، ابراهیم (1356)، یادداشت‌های گاتا، چ اول، تهران: دانشگاه تهران. - تشنر، مقبول احمد (1368)، تاریخچه جغرافیا در تمدن اسلامی، ترجمه محمد حسن گنجی، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی. - تفضلی، احمد (1380)، مینوی خرد، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: توس. - جیهانی، ابوالقاسم بن احمد (1368)، اشکال العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، با مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری، چاپ اول، تهران: شرکت بهنشر، انتشارات آستان قدس رضوی. - دادگی، فرنبغ (1380)، بندهشن، گزارنده (مترجم) مهرداد بهار، تهران: توس. - صفا، ذبیح الله (1378)، تاریخ ادبیات در ایران، هشت جلد، تهران: فردوس. - کاتب بغدادی، قدامة بن جعفربن قدامة بن زیاد (1370)، الخراج، ترجمه حسین قرهچانلو، تهران: البرز. - کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ (1379)، تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی. - گلدمن، لوسین (1376)، جامعه، فرهنگ، ادبیات، ترجمه محمد جعفر پوینده، تهران: چشمه. - مسعودی، علی بن حسین (1365)، التنبیه الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی. - ـــــــــــــــــــــــ (1374)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی. - مطهری، مرتضی (1362)، خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران: صدرا. - مقدسی، ابوعبدالله محمّد بن احمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، دو جلد تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان. - ناشناس (1372)، حدودالعالم من المشرق الی المغرب، با مقدمه بارتولد، تعلیقات مینورسکی، ترجمه میرحسینشاه، تصحیح و حواشی مریم میراحمدی- غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهرا. - هرودوت (1336)، تاریخ هرودوت، ترجمه هادی هدایتی، ج1، تهران: دانشگاه تهران. - یعقوبی، ابن واضح احمدبن ابی یعقوب (1347)، البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - Attar, Samar (2005), "Muslimand Arab Perceptions of Europeansin Medieval Geograghical Literature", Arab Studies Quarterly, Vol. 27, No. 4, pp. 17-29.
- Pourahmad, Ahmad, Tavallai, Simin (2004), "The Contribution of Muslim Geographers to the Development of the Subject, Geography", Vol. 89, No. 2, April, pp. 140-144. - Siddiqi, Akhtar Husain (1991), "The Impact of The Quran on The Development of Muslim Geigraghic Thouht, Islamic Studies", Vol. 30, No. 4, Winter, pp. 421-442. Schoy, Carl (1924), "The Geography of the Moslems of the Middle Ages", Geographical Review, Vol. 14, No. 2 ,Apr, pp. 257-269 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 464 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 398 |
||