تعداد نشریات | 44 |
تعداد شمارهها | 1,303 |
تعداد مقالات | 16,020 |
تعداد مشاهده مقاله | 52,489,604 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 15,217,107 |
بکُشتی، به گُشنی یا به کُشتی؟ (بررسیِ مجدّدِ چهار بیت بحثبرانگیز شاهنامه دربارۀ ضحّاک) | ||
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز) | ||
مقاله 1، دوره 71، شماره 238، اسفند 1397، صفحه 1-26 اصل مقاله (316.97 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/perlit.2019.8526 | ||
نویسنده | ||
سجاد آیدنلو* | ||
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور اورمیّه | ||
چکیده | ||
فردوسی در اوایل پادشاهی ضحّاک چهار بیت در بیان بیرسمیِ هوسآلود او سروده است: پس آیین ضحّاک وارونهخوی ز مردان جنگی یکی خواستی کجا نامور دختری خوبروی پرستنده کردیش در پیش خویش چنان بُد که چون میبدیش آرزوی بکشتی/ به گُشنی/ به کشتی که با دیو برخاستی به پرده اندرون پاک بیگفتوگوی نه رسم کیی بُد نه آیین کیش دشواری اصلیِ این قطعه در ضبط، قرائت و معنای مصراع دومِ بیت دوم و سپس ارتباط یا استقلال معناییِ دو بیتِ آغازین و دو بیت پایانی است. در نسخههای شاهنامه ده ضبط مختلف برای مصراع دومِ بیت دوم دیده میشود و شارحان و محقّقان هم ده معنا برای آن پیشنهاد کردهاند. نگارنده با نقد ضبطها، خوانشها و معانیِ گوناگون و بر پایۀ دلایل و قراینی مانندِ نگاشتۀ «بکشتی» در بیشترِ دستنویسها، بودن مصراعی مشابه به لحاظِ نحوی و معنایی در جای دیگر شاهنامه، توجّه به دریافتِ سنّتیِ بعضی کاتبان و خوانندگان شاهنامه از طریقِ نسخهبدلهای این ابیات، توضیح گزارشی در بندهش و... ضبط و قرائتِ «به کشتی که با دیو برخاستی» را محتملتر میداند و برای هر چهار بیت به صورت پیوسته (موقوفالمعانی) این تفسیر را پیشنهاد میکند که ضحّاک به هنگامِ برانگیخته شدن شهوتش دختری خوبروی و پاکدامن را در اختیار مردی جنگجو و دیوافکن مینهاد تا در برابر نگاه او با آن دختر نزدیکی کند و منظور فردوسی از «آیین ضحّاک وارونهخوی» احتمالاً همین کارِ ناشایست است. | ||
کلیدواژهها | ||
شاهنامه؛ تصحیح؛ خوانش؛ معنا؛ ضحّاک؛ وارونهخویی | ||
سایر فایل های مرتبط با مقاله
|
||
مراجع | ||
- آیدنلو، سجّاد. (1382). «ملاحظاتی در باب یادداشتهای شاهنامه»، نامۀ ایران باستان، سال سوم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان، صص39- 71. - آیدنلو، سجّاد. (1390). دفتر خسروان (برگزیدۀ شاهنامه)، تهران: سخن. - ابناسفندیار، بهاءالدین محمّد. (1389). تاریخ طبرستان، تصحیح استاد عبّاس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر. - اکبری مفاخر، آرش. (1395). «دیو»، دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران، تهران: دایرۃالمعارف بزرگ اسلامی، ج5، صص426- 437. - امیدسالار، محمود. (1380). «بکشتی یا بگشنی در شاهنامه و نکتهای در تصحیح متن»، ایرانشناسی، سال سیزدهم، شمارۀ 49، بهار، صص139- 144. - اوستا. (1377). گزارش و پژوهش دکتر جلیل دوستخواه، چ4، تهران: مروارید. - ایرانشان بن ابیالخیر. (1377). کوشنامه، تصحیح دکتر جلال متینی، تهران: علمی. - برگنیسی، کاظم (توضیحات). (1386). شاهنامه، چ2 (ویراست1)، تهران: فکر روز. - بندهش هندی. (1368). تصحیح و ترجمۀ رقیّه بهزادی، تهران: موسّسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. - بهفر، مهری (شرح). (1380). شاهنامه، تهران: هیرمند، ج1. - بهفر، مهری (تصحیح و توضیح). (1391). شاهنامه، تهران: نشر نو، ج1. - پاکزاد، فضلالله. (1379). «واژهای در شاهنامه»، ایرانشناسی، سال دوازدهم، شمارۀ2، تابستان، صص380- 382. - تاریخنامۀ طبری. (1374). گردانیدۀ منسوب به بلعمی، تصحیح و تحشیۀ محمّد روشن، تهران: سروش. - ترجمۀ ترکی شاهنامه (کتابت 1077 ه.ق)، نسخۀ شمارۀ Ture 326 کتابخانۀ ملّی پاریس. - ثعالبی، ابومنصور. (1900). غرر اخبار ملوکالفرس و سیرهم، به کوشش ه. زوتنبرگ، پاریس. - جیحونی، مصطفی. (1379). «بررسی بیتهایی از شاهنامه» (بخش سوم)، فرهنگ اصفهان، شمارۀ 17 و18، صص56- 67. - خالقیمطلق، جلال. (1369). «شاهنامۀ دیگران»، کیهان فرهنگی، شمارۀ74، اردیبهشت، صص36- 39. - خالقیمطلق، جلال. (1390). «یادداشتهایی در تصحیح انتقادی بر مثال شاهنامه»، شاهنامه از دستنویس تا متن، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، صص263- 371. - خالقیمطلق، جلال. (1391). یادداشتهای شاهنامه، با همکاری دکتر محمود امیدسالار و ابوالفضل خطیبی، چ2، تهران: مرکز دایرۃالمعارف بزرگ اسلامی. - خالقیمطلق، جلال. (1395). نقدی در ترازوی نقد، گزارش میراث، دورۀ دوم، ضمیمۀ شمارۀ 5، پاییز. - خطیبی، ابوالفضل. (1390). «تفسیری تازه از بیتهای بحثانگیز دربارۀ وارونهخویی ضحّاک»، نامۀ فرهنگستان، دورۀ دوازدهم، شمارۀ اوّل (پیاپی45)، بهار، صص45- 63. - دهخدا، علیاکبر. (1377). لغتنامه، چ2 از دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران. - دهقانی، محمّد. (1395). شاهنامۀ فردوسی (برگزیده)، تهران: نی. - راوندی، مرتضی. (1383). تاریخ اجتماعی ایران، چ4، تهران: نگاه. - رضی، هاشم. (381). دانشنامۀ ایران باستان، تهران: سخن. - رواقی، علی. (1368). «شاهنامهای دیگر» (2)، کیهان فرهنگی، سال ششم، شمارۀ 12 (پیاپی72)، اسفند، صص31- 35. - رواقی، علی. (1390). فرهنگ شاهنامه، تهران: فرهنگستان هنر. - سامنامه. (1392). تصحیح دکتر وحید رویانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. - سعیدی سیرجانی، علیاکبر. (1368). ضحّاک ماردوش، تهران: روزبهان. - شمیسا، سیروس. (1396). شاهِ نامهها، تهران: هرمس. - صادقی، علیاشرف (سرپرست). (1390). فرهنگ جامع زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ج1. - صدیقیان، مهیندخت. (1375). فرهنگ اساطیری- حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ج1. - طاووسی، محمود و عبدالرسول صادقپور و یاسین راشدی. (1387). ترکیب در شاهنامه، شیراز: نوید شیراز. - طبری، محمّد بن جریر. (1387). تاریخ الامم و الملوک، تصحیح محمّد ابوالفضل ابراهیم، چ2، بیروت: روائع التراث العربی. - طومار نقّالی شاهنامه. (1391). تصحیح سجّاد آیدنلو، تهران: بهنگار. - عوفی، محمّد. (1350). جوامعالحکایات (بخش مربوط به ایران)، به کوشش دکتر جعفر شعار، تهران: دانشسرای عالی. - غفوری، رضا. (1394). «بررسی صفات و خویشکاریهای دیوان در مجموعه روایات فردوسینامه»، جستارهای ادبی، سال چهل و هفتم، شمارۀ چهارم (پیاپی191)، زمستان، صص47- 64. - فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، نسخۀ مورّخ 831 ه.ق آرشیو ملّی دهلی، به شمارۀ 1972. - فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، نسخۀ کتابخانۀ مجلس، احتمالاً کتابت قرون 8 و9 ه.ق، به شمارۀ 61682. - فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، نسخۀ کتابخانۀ ملّی پاریس، احتمالاً کتابتِ قرن نهم، به شمارۀ Suppl. Pers. 1280. - فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، نسخۀ مورّخ 905 ه.ق کتابخانۀ ملّی پاریس، به شمارۀ Persan 228. - فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، نسخۀ ناقص کتابخانۀ ملّی پاریس، تاریخ مقدّمه 950 ه.ق، به شمارۀ Persan 489. - فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، نسخۀ مورّخ 1012 ه.ق کتابخانۀ ملّی پاریس، به شمارۀ Suppl. Pers. 490. 15413. - فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، نسخۀ مورّخ 1055 ه.ق کتابخانۀ مجلس، به شمارۀ 61432. - فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، نسخۀ مورّخ 1223 ه.ق استراسبورگ، به شمارۀ MS.4. 692. - فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه، نسخۀ کتابخانۀ ملّی از دورۀ صفوی (در تصویر نسخه فاقد شمارۀ ثبت است). - فردوسی، ابوالقاسم. (1272). شاهنامه، چاپ سنگی به خطّ اولیا سمیع شیرازی، کتابفروشی وصال. - فردوسی، ابوالقاسم. (1829). شاهنامه، به کوشش ترنر ماکان، کلکته. - فردوسی، ابوالقاسم. (1880). شاهنامه، به اهتمام یوهان آگوستون فوللرس، لیدن: بریل. - فردوسی، ابوالقاسم. (1350). (1350). شاهنامه (چاپ عکسی از روی نسخۀ خطّی بایسنغری)، تهران: شورای جشنهای شاهنشاهی. - فردوسی، ابوالقاسم. (1363). شاهنامه، تصحیح ژولمول، چ3، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبیی. - فردوسی، ابوالقاسم. (1373). شاهنامه، به کوشش مهدی قریب و محمّدعلی بهبودی، تهران: توس. - فردوسی، ابوالقاسم. (1374). شاهنامه (بر اساس چاپ مسکو)، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران: قطره. - فردوسی، ابوالقاسم. (1375 الف). شاهنامه، به کوشش محمّد رمضانی، چ3، تهران: پدیده (کلالۀ خاور). - فردوسی، ابوالقاسم. (1375ب). شاهنامه از دستنویس موزۀ فلورانس، به اهتمام دکتر عزیزالله جوینی، تهران: دانشگاه تهران، ج1. - فردوسی، ابوالقاسم. (1376). شاهنامۀ امیربهادری، چ2، تهران: جاویدان. - فردوسی، ابوالقاسم. (1379 الف). شاهنامه همراه با خمسۀ نظامی، با مقدّمۀ دکتر فتحالله مجتبایی، تهران: مرکز دایرۃ المعارف بزرگ اسلامی. - فردوسی، ابوالقاسم. (1379ب). شاهنامه، تصحیح مصطفی جیحونی، اصفهان: شاهنامهپژوهی. - فردوسی، ابوالقاسم. (1380). شاهنامه (چاپ سنگی بمبئی 1276 ه.ق)، با حواشی ملکالشعرا بهار، به کوشش علی میرانصاری، تهران: اشتاد. - فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامه (بر اساس چاپ مسکو)، به اهتمام دکتر توفیق ه. سبحانی، تهران: روزنه. - فردوسی، ابوالقاسم. (1386 الف). شاهنامه، تصحیح دکتر جلال خالقیمطلق، دفتر ششم با همکاری دکتر محمود امیدسالار و دفتر هفتم با همکاری ابوالفضل خطیبی، تهران: مرکز دایرۃ المعارف بزرگ اسلامی. - فردوسی، ابوالقاسم. (1386ب). شاهنامه (چاپ بروخیم)، تصحیح عبّاس اقبال آشتیانی، مجتبی مینوی و سعید نفیسی، به اهتمام بهمن خلیفه، تهران: طلایه. - فردوسی، ابوالقاسم. (1386ج). شاهنامه، به کوشش دکتر سیّد محمّد دبیرسیاقی، تهران: قطره. - فردوسی، ابوالقاسم. (1386د). شاهنامه، تصحیح مهدی قریب، تهران: دوستان. - فردوسی، ابوالقاسم. (1387). شاهنامه، ویرایش فریدون جنیدی، تهران: بلخ. - فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه (نسخهبرگردان از روی نسخۀ کتابت اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم هجری قمری، کتابخانۀ شرقی وابسته به دانشگاه سنژوزف بیروت، شمارۀ NC.43)، به کوشش ایرج افشار، محمود امیدسالار، نادر مطلّبی کاشانی، تهران: طلایه. - فردوسی، ابوالقاسم. (1391). شاهنامه (ویرایش نهایی چاپ مسکو)، زیر نظر مهدی قریب، تهران: سروش با همکاری دانشگاه خاورشناسی مسکو. - فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه، پیرایش دکتر جلال خالقیمطلق، تهران: سخن، 2ج. - فردوسی، ابوالقاسم. (1396). شاهنامه، پیرایش دکتر جلال خالقیمطلق، چ2، تهران: سخن، 4ج. - فرنبغدادگی. (1369). بندهش، گزارنده دکتر مهرداد بهار، تهران: توس. - کتاب مقدّس (عهد عتیق و عهد جدید). (1388). ترجمۀ فاضلخان همدانی، ویلیام گرن و هنری مرتن، چ3، تهران: اساطیر. - کزّازی، میرجلالالدین. (1379). نامۀ باستان، تهران: سمت، ج1. - کریستنسن، آرتور. (1384). ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، ویراستار دکتر حسن رضایی باغبیدی، چ4، تهران: صدای معاصر. - کریستنسن، آرتور. (1386). نمونههای نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانهای ایرانیان، ترجمۀ دکتر ژاله آموزگار و دکتر احمد تفضّلی، چ3، تهران: چشمه. - لغتنامۀ فارسی (بزرگ). (1363). تهران: موسّسۀ لغتنامۀ دهخدا، ج1. - مجدی (مجدالدین محمّد الحسینی). (1362). زینهالمجالس، تهران: سنایی. - مزداپور، کتایون. (1376). «ضحّاک و فریدون»، سخنواره (پنجاهوپنج گفتار پژوهشی به یاد دکتر پرویز ناتل خانلری)، به کوشش ایرج افشار- دکتر هانس روبرت رویمر، تهران: توس، صص633- 645. - مستوفی، حمدالله. (1377). ظفرنامه به انضمام شاهنامه (چاپ عکسی از روی نسخۀ خطّی مورّخ 807 هجری در کتابخانۀ بریتانیاOr.2833)، تهران و وین: مرکز نشر دانشگاهی و آکادمی علوم اتریش. - مقدسی، مطهّر بن طاهر. (1386). آفرینش و تاریخ، مقدّمه، ترجمه و تعلیقات: دکتر محمّدرضا شفیعیکدکنی، چ3، تهران: آگه. - مهرآبادی، میترا. (1387). متن کامل شاهنامۀ فردوسی به نثر پارسی سره، چ2، تهران: روزگار. - الناسخ التستری، علی بن احمد. (1389). تحفهالملوک، تصحیح اسماعیل حاکمی و محمّد فرهمند، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی. - هرودوت. (1389). تاریخ هرودوت، ترجمۀ مرتضی ثاقبفر، تهران: اساطیر. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,097 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 746 |