شناسایی و طبقه‌بندی سامانه‌های اگروفارستری موجود در استان فارس (مطالعه موردی: شهرستان کازرون)

می­باشد 900 هکتار است. گونه­های آتریپلکس (Atriplex spp) در این نقطه زمین را تثبیت می­کنند و در زمستان رطوبت را جذب می­کنند. در ماه اسفند گل­های نرگس (Narcissus orientalis) به چشم
می­خورند. نهال نیز در این قسمت تولید شده و بذر آنها گرفته شده و برای غنی سازی مرتع های دیگر استفاده می­شود. مورد دیگری که می­توان به آن اشاره کرد زنبور داری است که در پایین منطقه ذکر شده، وجود دارد و از گل های این نواحی که شهد فراوان تولید می کنند و در معرض پرواز زنبورها قرار می­گیرند، استفاده می­کنند (جدول 1).

چهارمین محل مورد مطالعه دشت برم می باشد که در امتداد طول °51 و ´50 و ˝16 شرقی و عرض °29 و ´34 و ˝26 شمالی در فاصله 20 کیلومتری از کازرون قرار گرفته است (شکل 2) و جز عرصه های منابع طبیعی به شمار می­رود. محدوده ای به وسعت 4 هکتار از طرف اداره کل منابع طبیعی به کشاورزان واگذار شده است. در گذشته در این منطقه گندم و غلات کشت می­شده است. از آنجا که این محصولات احتیاج به شخم در هر سال داشتند، علاوه بر هزینه آن، باعث فرسایش خاک می­شدند و از جست زنی درختان جلوگیری می کردند. به همین علت به پیشنهاد اداره کل منابع طبیعی کشت نرگس به جای زراعت توسط مردم انجام شد که هزینه کمتری دارد. ذکر این مسئله ضروری است برای جلوگیری از تصرف سایر اراضی منابع طبیعی توسط کشاورزان و تعیین حدود محدوده واگذار شده، این اراضی حصار کشی شد. تغییر نوع کشت از زراعت به گل نرگس و حصارکشی باعث شد که درختان این محدوده به خوبی جست زنی کنند (جدول 1).

پنجمین محل مورد مطالعه کوه تاسک می­باشد که در امتداد طول °51 و ´55 و ˝13 شرقی و عرض °29 و ´38 و ˝17 شمالی در فاصله 55 کیلومتری از کازرون قرار گرفته است (شکل 2) و مالکیت آن به صورت ملی می­باشد. این محدوده 200 هکتار وسعت دارد. زنبور داری علاوه بر دامداری وجود دارد که به علت وجود گرد و غبار، گل از بین رفته و عسل مرغوبی تولید نمی شود (جدول 1). به همین علت از شکر استفاده می­کنند که مقرون به صرفه نیست. هر شخص حدود 30 کندو دارد که همراه با حرکت دام برای تغذیه جابه جا می شوند. تبدیل اراضی از جمله تبدیل جاشیر (Prangos ferulaceae) به محصولات باغی صورت گرفته است (جدول 1). این کار برای کشاورز مقرون به صرفه است اما برای دامدار ضرر دارد.

ششمین محل مورد مطالعه گاوکشک می باشد که در امتداد طول °51 و ´49 و ˝1 شرقی و عرض °29 و ´36 و ˝55 شمالی در فاصله 55 کیلومتری از کازرون قرار گرفته است (شکل 2). در این منطقه زمین توسط منابع طبیعی، به شخص اجاره داده می­شود. اجاره گیرنده بیشترین مبلغ را برای چند سال معین پیشنهاد داده و مراقبت از درختان را تضمین می­کند (جدول 1). در این منطقه از سال 87 نرگس کاشت شد. این نوع کشت نسبت به کشت گندم مناسب تر است زیرا هزینه کمتری دارد. آبیاری به صورت کم آبیاری است و 40 روز پس از بارش برداشت انجام می­شود. در کشت گل نرگس تنها هزینه، هزینه برداشت است و هزینه شخم، بذر و آبیاری ندارد. اگر آفات سوسک نباشد 400 کیلو در هکتار محصول تولید می­گردد.

هفتمین محل مورد مطالعه کوه پهن دشت ارژن می باشد که در امتداد طول °51 و ´55 و ˝14 شرقی و عرض °29 و ´38 و ˝17 شمالی در فاصله 55 کیلومتری از کازرون قرار گرفته است (شکل 2). مساحت مرتع 1500 تا 1600 هکتار است. ییلاق در این منطقه سپری می شود و قشلاق نورآباد ممسنی است. وضعیت علوفه مناسب نیست و باید علوفه خریداری شود که شامل جو (Hordeum vulgare) و یونجه(Medicago sativa)است (جدول 1). اول مهر به سمت قشلاق رفته و 45 روز بعد از بهار به اینجا
می­آیند.  

بحث و نتیجه گیری

اگر چه عموما از اگروفارستری به عنوان مجموعه­ای از اقدامات فنی در سطح مزرعه یاد می­شود ولی در حال حاضر این سامانه چند منظوره به عنوان یک رهیافت برای مدیریت کل حوزه آبخیز و یا مدیریت اکوسیستم در چارچوب مبانی بوم شناختی وجامعه شناسی قرار گرفته است. کبیر و همت زاده (1386) نیز در پژوهش خود اگروفارستری را به عنوان یک راهکار مدیریتی چند منظوره مورد تایید قرار داده­اند و همچنین ضرورت کاربرد اگروفارستری در کشوری مانند ایران را بیان می­کنند. اگروفارستری می تواند نقش به سزایی در ایران هم به لحاظ بیولوژیکی و هم به لحاظ اقتصادی اجتماعی ایفا کند. ایران بر روی کمربند اقلیمی خشک و نیمه خشک قرار گرفته است و فرسایش خاک در آن قابل ملاحظه می­باشد. اگروفارستری راهکاری است که این شرایط را مد نظر قرار می­دهد. تقسیم بندی سامانه های اگرفارستری برای ارزیابی موثر آنها و آماده کردن طرح برای اجرا یا توسعه، در یک قالب عملی، مفید می­باشد. طبقه بندی سامانه های موجود بر اساس نایر (1987) به شرح زیر می­باشد.

 در نقطه 1 واقع در کنار تخته آکاسیا سالیسینا (Acacia salisina)، آکاسیا عربیکا (Acacia arabica)، کنار (Zizyphus spp)، کهور پاکستانی (Prosopis juliflora) در تلفیق با جو (Hordeum vulgare)، لگجی (Capparis spinosa)و ماش (Vicia sativa) علوفه مورد نیاز احشام را تامین می کنند. دام علاوه بر علوفه زیر اشکوب از سرشاخه درختان و درختچه­ها، میوه و بذر بعضی از درختان استفاده می­کند. پس در این سامانه سه مولفه اصلی درخت، محصول زراعی و دام وجود دارد. بنابراین سامانه اگروفارستری موجود در این نقطه سامانه جنگلداری-مرتعداری-کشاورزی[2] محسوب می­گردد (شکل1). این سامانه خود دارای چند نقش مختلف است که نقش ردیف های چپرچوبی را می­توان برای سامانه مذکور برشمرد. یک مدیریت مناسب با برنامه ریزی می تواند آنها را باز هم مولدتر سازد. از آنجا که کهور پاکستانی که در این نقطه وجود دارد یک گونه درختی وارداتی است و برای کاشت و احیا یک اکوسیستم گونه های بومی همیشه بهترین گزینه محسوب می­گردند کاشت عناب که مناسب اقلیم نیمه خشک است و علاوه بر مثمر بودن، بومی نیز هست را می­توان برای این نقطه توصیه کرد. به لحاظ کارکردی با وجود تولید علوفه، غذا و سایر محصولات می­توان نقش تولیدی را برای این سامانه برشمرد. گرچه حفاظت از خاک نیز نقش دیگر این سامانه می­باشد. از جهت طبقه بندی اکولوژیک این سامانه جز سامانه­های اگروفارستری در مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می­رود. بر اساس پایه اقتصادی-اجتماعی این سامانه دارای نقش تجاری-معیشتی می­باشد. محصولات اقتصادی برای تامین نیازهای مادی و محصولات غذایی برای استفاده خانوادگی به کار می­روند.

در نقطه 2 واقع در دادین دامپروری در کنار جنگلداری-کشاورزی[3] مشاهده شد. سه مولفه اصلی درخت، محصولات زراعی و دام در این سامانه وجود دارند و رابطه موثر و متقابلی بین آنها مشاهده می شود. گیاهان یونجه (Medicago sativa)، جو (Hordeum vulgare) و آتریپلکس (Atriplex spp) به طور کامل یا بخشی به عنوان علوفه دام به کار می­روند. فضولات آنها کود مناسبی برای درختان و گیاهان زراعی محسوب می­گردند. از این حیث می­توان آن را سامانه جنگلداری-مرتعداری-کشاورزی محسوب کرد (شکل1). در این سامانه هدف اصلی تولید غذا و علوفه به همراه حفاظت خاک است. از این رو می توان نقش ردیف های چپر چوبی را برای آن برشمرد. به لحاظ کارکردی این سامانه نقش تولیدی دارد. به لحاظ اکولوژیکی سامانه مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می­رود و از حیث طبقه بندی اقتصادی اجتماعی می توان نقش تجاری-معیشتی را برای آن برشمرد. حمایت دولتی در زمینه امکان فراهم کردن آب برای احیا استخرهای پرورش ماهی و تضمین خرید از کشاورز سبب تشویق کشاورز به ادامه مدیریت این سامانه و جلوگیری از تبدیل به اراضی کشاورزی می گردد. تحت شرایط خشکسالی روند تغییر از پرورش ماهی به کاشت گندم در استخرهای پرورش ماهی مشاهده می گردد  که نقش پر رنگ عوامل اقلیمی بر سامانه ها را نشان می­دهد. استخرهای پرورش ماهی که در گذشته وجود داشته (جدول 1) و به علت خشکسالی و کمبود آب تعطیل گشته، درآمد زیادی را نصیب کشاورز می کرد که نقش تجربه در انتخاب صحیح مولفه­ها را معرفی می­کند. همچنین استفاده از گرمای محیط به نفع ماهیان که ایجاد کننده شرایط مساعد برای پرورش آنها به شمار می­رود بیانگر عامل مهم محیطی و استفاده از آن به نفع سامانه بوده است.

در نقطه 3 واقع در نرگس زار دادین دو مولفه اصلی محصولات زراعی و درختان مشاهده می­شود. بنابراین سامانه مذکور، سامانه تلفیقی جنگلداری-کشاورزی به شمار می­رود (شکل1). در این سامانه علاوه بر نقش حفاظتی که توسط آتریپلکس و درختان کنار تامین می شود، تولید بذر، نهال و علوفه برای غنی سازی مراتع دیگر صورت می­پذیرد و پرورش گل های نرگس نیز از جمله محصولات اصلی محسوب می­گردد. پس می توان این سامانه را سامانه جنگلداری-کشاورزی با نقش بیشه چوبی چند منظوره معرفی کرد. در پایین دست این نقطه به علت وجود گل هایی که در مسیر پرواز زنبورها قرار دارد به خصوص گل های نرگس، زنبورداری مشاهده می­گردد  که می توان آنرا نقش دوم این سامانه بیان کرد. کشت درختان مثمر در این ناحیه می­تواند بازده این منطقه را بالا ببرد تا از زمین استفاده بیشتر کرد. گونه کلیر (Capparis decidua) را می توان برای کاشت در این نقاط پیشنهاد داد. درختچه ای است خاردار، میوه ها ارغوانی و زنگوله شکل است که از میوه ها برای تهیه ترشی استفاده می­شود و مناسب برای شرایط اقلیمی این منطقه است. همچنین گونه گیش برگ یا اشورک (Rhazya stricta) نیز یک گونه گیاهی مینیاتوری و کوچک شده خرزهره است. اندام های تلخی داشته و استفاده داروئی از آن می­شود که از قابلیت کاشت در این نقطه برخوردار است. زیرا در این نقطه اقلیم نیمه خشک و خاک فقیر است که دو گونه معرفی شده در چنین شرایطی از قابلیت کاشت برخوردار هستند.

در نقطه 4 واقع در دشت برم دو مولفه محصولات زراعی و درخت وجود دارند. از این رو این سامانه جنگلداری-کشاورزی محسوب می­شود (شکل1). لازم به ذکر است پیشروی در عرصه جنگل توسط کشاورزان نوعی، تصرف و هجوم به اراضی منابع طبیعی به شمار می­رود که نمی­توان آن را اگروفارستری نامید. ضروری است فعالیت کشاورزان توسط مراکز دولتی مانند ادره کل منابع طبیعی استان فارس، پایش شود تا تعرضی به اراضی منابع طبیعی صورت نگیرد. در طبقه بندی کارکردی این سامانه نقش حفاظتی دارد و در طبقه بندی اکولوژیک جز مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می­شود. به لحاظ طبقه بندی اقتصادی اجتماعی این سامانه از نقش تجاری با فروش نرگس ها به عنوان هدف اصلی برخوردار است.

     در نقطه 5 واقع در کوه تاسک درختان، دام و زنبور داری  مشاهده شد. تولید گیاهان در تلفیق با چراگاه سامانه جنگلداری-مرتعداری[4] را ایجاد می­کند (شکل1). درختان و بوته عمدتا برای تولید علوفه دام به کار گرفته شده و در طی فصول سخت نیاز غذایی دام را تامین می­کنند و دام نیز به طور عمده برای کسب درآمد می­باشد و در تولید پروتئین نقش دارند. به علت گل های فراوان تولید کننده شهد زنبورداری نیز سامانه دیگری است که در این  نواحی وجود دارد و سبب حداکثر استفاده و بهره وری می­گردد. گرد و غبار از جمله عوامل محیطی است که بر روی گل ها و در نتیجه زنبورداری، همچنین دام و در نتیجه سامانه جنگلداری-مرتعداری موجود اثرات منفی ایجاد می­کنند. به علت عدم نظارت دولتی بر اجرای صحیح سامانه­های اگروفارستری و همچنین عدم حمایت های دولتی در بهینه سازی سامانه­های اگروفارستری که با این عامل محیطی توام گشته­اند تزلزل کشاورز برای ادامه روند سامانه­ها مشاهده می­گردد. با وجود حداکثر استفاده که می توان از اراضی داشت. بنابراین تنها با نظارت دولتی می­توان از مدیریت نادرست برخی نقاط جلوگیری کرده  سبب تشویق کشاورز به ادامه و حفاظت از سامانه­ها شد. سامانه موجود در این نقطه با هدف تولید غذا و علوفه دارای نقشی تولیدی است. طبق گروه بندی اکولوژیکی این نقطه سامانه مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می­رود. از آنجا که در این نقطه زمین به طور اصلی برای تامین نیازهای اساسی کشاورزان مورد استفاده قرار گرفته و در بیشتر موارد توسط کشاورز و خانواده آن مدیریت می­شود سامانه موجود در این نقطه، سامانه معیشتی محسوب می­شود.

در نقطه 6 واقع در گاوکشک گل های نرگس به عنوان محصول زراعی و درختان مولفه های اصلی هستند که بیانگر سامانه جنگلداری- کشاورزی می باشند (شکل1). اجاره زمین به شخص و تضمین حفاظت از درختان کاشته شده مثالی از تاثیر حمایت های دولتی در بهبود اجرای سامانه های اگروفارستری می­باشد. زمانی که کشت گل های نرگس انجام نمی شود کشاورز زمین را رها می­کند تا درختان فرصت بازسازی حاصلخیزی خاک را داشته باشند. ایجاد زنبور داری یک گزینه بسیار مناسب در این نقاط است که برای افزایش استفاده از زمین و افزایش بهره وری و بازده این سامانه و همچنین اشتغال تعداد بیشتری از روستائیان پیشنهاد داد. کشت فندق (Coryllus avellana) در این سامانه امکان پذیر است. این گونه ارزش خوراکی دارد و گونه همراه محسوب می شود و در باغات مناطق ارتفاعات سردسیر مشاهده می­شود که منطبق با شرایط این نقطه می­باشد. بنابراین کاشت و فروش این محصول می­تواند سبب برطرف شدن نیازهای مادی شده و بازده سامانه را بالا ببرد. مک­ادام (2004) نیز تایید کرده است که اگروفارستری یک سامانه مدیریت چند منظوره اراضی است که منجر به افزایش درآمد کشاورزان و بهره وری زمین می­گردد. به جهت طبقه بندی کارکردی این سامانه، دارای نقش تولیدی می­باشد. از حیث طبقه بندی اکولوژیکی با توجه به ویژگی های ذکر شده برای مناطق خشک و نیمه خشک، این سامانه جز این مناطق به شمار می­رود. با توجه به اینکه فروش نرگس ها هدف اصلی این سامانه است نقش تجاری را می­توان برای این سامانه برشمرد.

     در نقطه 7 واقع در کوه پهن دشت ارژن دام و درخت دو مولفه اصلی در این سامانه هستند که می توان آن را سامانه جنگلداری-مرتعداری نامید (شکل1). به علت روند خشکسالی های شدید علوفه مورد نیاز دام تامین نمی­گردد و برای تعلیف دام باید علوفه خریداری گردد. بنابراین اثر منفی عوامل اقلیمی بر سامانه موجود مشاهده می­شود که تنها با حمایت دولتی می توان امید به بهبود این سامانه ها داشت. با کمک به کشاورز با تامین علوفه مصرفی دام وی با هزینه پایین­تر و تضمین خرید محصولات دامی کشاورز، کمک بزرگی به پایداری سامانه مذکور می­شود. این سامانه اهداف مختلفی را دنبال می­کند که تولید پروتئین، درخت و درختچه در عرصه چراگاه را می­توان از اهداف اصلی آن محسوب کرد. از جهت طبقه بندی کارکردی نقش تولیدی و از جهت طبقه بندی اکولوژیکی، سامانه مناطق خشک و نیمه خشک را می­توان برای این سامانه محسوب کرد. این سامانه از نظر تولید و مدیریت بین سامانه های تجاری و معیشتی قرار گرفته است. محصولات اقتصادی برای تامین نیازهای مادی و محصولات غذایی برای استفاده خانوادگی به کار می روند و بنابراین دارای نقش تجاری-معیشتی می­باشد. کشت سماق (Rhus cariaria) را می­توان در این نقطه توصیه نمود. این گونه بومی ایران است و رویشگاه آن در زاگرس به خصوص نقاط مرطوب می باشد. دارای میوه قهوه ای رنگ و خوراکی است که در غذا استفاده می­شود و می­تواند بازده سامانه را بالا ببرد. به طور کلی در کازرون سامانه­ها جنگلداری-مرتعداری-کشاورزی وجنگلداری-کشاورزی هستند. با وجود مشابه بودن سامانه­ها اهداف آنها متفاوت می­باشد که اهداف هر سامانه ذکر گردید. سامانه های اگروفارستری از جمله مراتع در تلفیق با درختان سبب بهبود تولید علوفه می گردند که این موضوع در نقاط 5 و 7 وجود دارد. این امر مطابق با نتایج گلادن (2004) می­باشد. همچنین سان میگل آیانز (2004) نیز این نوع سامانه را مورد تایید قرار داده است. در مطالعات مورگوتیو (2004) نیز بر اهمیت سامانه­های اگروفارستری برای جلوگیری از تخریب محیط زیست تاکید شده است. هدف کلی همه سامانه­ها، افزایش بهره وری از زمین است که منجر به کاهش فشار بر محیط زیست به ویژه جنگل­ها می­گردد. توسعه اگروفارستری در حومه جنگل­های زاگرس راهکاری کاربردی برای حفظ این جنگل­ها و کاهش فشار بر آنها است. این نتیجه گیری با مطالعات کومب (1982) همخوانی دارد. همچنین در مطالعات ابراهیم و همکاران (2004) حفظ جنگل­ها و جلوگیری از جنگل زدائی با افزایش زمین های آزاد به کمک سامانه­های اگروفارستری مورد تایید قرار گرفته است.

     کشاورزان با توجه به نیازها و اهدافشان مولفه­ها را ترکیب کرده­اند که نتایج برخی تحقیقات نیز این موضوع را تایید کرده است (بی نام، 2001). انتخاب مولفه­ها باید مطابق با هدف صورت بگیرد تا بتواند بازده اکولوژیکی یا اقتصادی و اجتماعی مورد نظر را تامین کنند. زو و سانفورد (1990) نیز ارتباط مولفه­های هر سامانه با عوامل محیطی، اقتصادی و اجتماعی را مورد تایید قرار دادند. نظارت بر انتخاب مولفه­ها در سامانه­های اگروفارستری به منظور تضمین بقای آنها ضروری است. این موضوع مطابق با تحقیقات مانتزاناس و همکاران (2004) می­باشد. مولفه­ها در هر سامانه مطابق با اقلیم نیز تغییر می­کنند. بنابراین در انجام اصلاحات سامانه­های اگروفارستری موجود باید اهداف مورد نظر کشاورزان و همچنین عوامل محیطی، اقتصادی و اجتماعی مد نظر قرار گیرد.

با وجود بررسی­های میدانی و مطالعات صورت گرفته و نتایج حاصل، اگروفارستری به عنوان یکی از کارآمدترین راهکارها برای مدیریت چند منظوره اراضی شناخته شد. اگروفارستری نتایج رضایت بخشی را در زمینه احیا اراضی مخروبه نشان داده است (مانند جست زنی درختان در دشت برم). سامانه­های اگروفارستری با میزان ورودی کم و تمرکز بر روی گونه­های درختی چند منظوره، به عنوان یک راهکار برای بهینه سازی کاربری اراضی نشان داده است که از پتانسیل خوبی برای تامین معیشت کشاورزان در مناطق خشک برخوردار است (روحی مقدم و همکاران، 1382). انتخاب مولفه­ها نیز در تمام سامانه­ها با هدف کسب درآمد حداکثر انتخاب شده­اند و این مسئله بیانگر تاثیر سامانه­های اگروفارستری بر زندگی کشاورزان در نواحی خشک و نیمه خشک است. عوامل محیطی بر سامانه­های اگروفارستری از طریق رویش درخت و گیاهان زراعی روی رفتار حیوانات، عملیات مدیریتی و کنش­های متقابل بین درخت یا درختچه و مولفه­های غیر درختی اثر می­گذارد و روابط متقابلی برقرار می­کند. اینها ممکن است دارای اثرات مفید یا مضر برای هریک از درختان، گیاهان زراعی یا هر دو باشند (شامخی، 1385). اقلیم یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار است که از سه جنبه سایه، حفاظ و آب تاثیر گذاری خود را اعمال می کند. در کازرون مشکل کمبود آب مشکل بزرگی است که با حمایت های دولت قابل حل می­باشد. می­توان گفت با وجود محدودیت منابع از جمله کمبود شدید آب در سال­های اخیر، سامانه­های اگروفارستری کازرون بهره وری مناسبی را ایجاد کرده­اند که در نبود این سامانه­ها تقریبا امکان هیچ بازدهی از زمین انتظار نمی­رود ( مانند نقطه 2 دادین که پرورش ماهی به زراعت تبدیل شده است). در کازرون چندین طبقه بندی اقلیمی دیده می­شود. نقاط 1، 2، 3 و 4 به ترتیب کنار تخته، دادین، نرگس زار دادین و دشت برم در منطقه نیمه خشک کازرون قرار گرفته­اند. نقاط 5 و 7 به ترتیب کوه پهن و کوه تاسک در منطقه نیمه مرطوب کازرون و نقطه 6 گاوکشک در بخش مرطوب کازرون واقع  شده اند (شکل 2). می­توان بیان کرد به لحاظ ترکیب مولفه­ها در بخش­های نیمه مرطوب که کاشت درختان و گونه های مثمر از پتانسیل بالاتری برخوردار است، در این نواحی اولویت بیشتری دارد و در قسمت­های نیمه خشک برای برآورده کردن نیازها کشاورزان به دامداری پناه می­آورند. در بخش­های مرطوب که هم  امکان ایجاد دامداری و هم امکان کاشت گونه­های مثمر وجود دارد هر دو مولفه به چشم می­خورد. به لحاظ تجاری نیز می­توان ذکر کرد با روند تغییر از بخش های خشک تر به مرطوب تر در سامانه­ها به علت مساعد شدن شرایط نقش تجاری پررنگ تر می­گردد و در بخش­هایی با شرایط سخت اقلیمی تنها برطرف کردن نیازهای اساسی و معیشتی کشاورز مطرح است. به لحاظ کارکردی نیز سامانه­ها بیشتر نقش تولیدی پیدا می­کنند و نقش حفاظتی آنها کمتر می­شود. پس از طبقه بندی می­توان اقدام به اصلاح این سامانه­ها کرد و در هر پایه کارکردها را متناسب با نیاز تغییر داد.

هدف اصلی از انجام این تحقیق صرفا شناسایی و طبقه بندی سامانه­های اگروفارستری موجود بوده است و ضروری است که در تحقیقات آتی این سامانه­ها از جنبه­های اکولوژیکی (مانند تاثیر بر خاک) و اقتصادی اجتماعی (مانند میزان افزایش درآمد کشاورزان) مورد بررسی دقیق­تر قرار گیرد. این مطالعه نخستین گام در مطالعات گسترده­تر آینده می­باشد.