تعداد نشریات | 44 |
تعداد شمارهها | 1,323 |
تعداد مقالات | 16,270 |
تعداد مشاهده مقاله | 52,954,467 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 15,625,038 |
قواعد و شرایط نسخ احکام شرعی و قوانین موضوعه | ||
مطالعات حقوق تطبیقی معاصر | ||
مقاله 7، دوره 7، شماره 13، مهر 1395، صفحه 175-215 اصل مقاله (433.46 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
نویسنده | ||
اقبال علی میرزائی* | ||
استادیار حقوق خصوصی دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه کردستان | ||
چکیده | ||
دو نظام فقه و حقوق در عین استقلال از یکدیگر شباهتهایی دارند؛ اصول استنباط فقهی و قواعد استدلال حقوقی در بسیاری موارد از منطق واحد پیروی میکنند. وحدت مفهوم و ماهیت قانون یکی از مشترکات دو نظام است و نیز اوصاف و عوارض قانون ازجمله نسخ آن در فقه و حقوق یکی است. شارع و قانونگذار هر دستوری که صادر میکند در پی منظوری معین است و آن هدف و منظور با مفاد و مدلول قانون محقق میشود. از این معنی در لسان فقها به «حکم» تعبیر میشود و حقوقدانان در توصیف آن از مفهوم «حکم قانون» بهره میگیرند. مطابق ماهیت نسخ، آنچه منسوخ میشود، همان حکم شرعی یا اعتبار قانونی است. شارع و قانونگذار آنچه را که خود پیشتر وضع و ایجاد کردهاند، رفع و الغا میکنند. بر این مبنا، میان مفاهیم حقوقی انسجام و پیوستگی وجود دارد. بر این اساس باید ارتباط وضع و نسخ قانون را فهمید: نسخ قانون شیوۀ پایان بخشیدن به زندگی موجودی است که با وضع قانون بهوجود آمده است؛ هر دو عمل انشایی هستند و تنها در صلاحیت قانونگذار قرار دارند. درنتیجه، از میان منابع حقوق فقط قانون قابل نسخ است. از اینجا معلوم میشود که چرا استعمال عنوان «نسخ» برای قواعد لغوشدة عرفی یا آرای قضایی نوعی مرسوم نیست. فقیهان اسلامی نیز اتفاق نظر دارند که از میان ادلة احکام شرعی تنها احکام کتاب و سنت قابل نسخ است و به رفع حکم عرفی یا عقلی «نسخ» اطلاق نمیشود. بهعلاوه، ناسخ و منسوخ هر دو باید حکم یا دلیل شرعی باشند. همچنین مفهوم نسخ را باید از مفاهیم مربوط به مقام تفسیر و اجرای قانون تفکیک کرد؛ بر این پایه، سخن از نسخ ضمنی قانون ارتباطی به مقام قانونگذاری ندارد و از قواعد مربوط به تفسیر قوانین و رفع تعارض آنهاست. به همین دلیل با عقیده به نسخ ضمنی قانون، اعتبار آن زایل نمیشود. | ||
کلیدواژهها | ||
حکم؛ شرایط؛ قانون؛ قواعد؛ نسخ | ||
مراجع | ||
1. آزمایش، علی (1351)، مسأله مغایرت قانون با قانون برتر در حقوق ایران، مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، ش 10 و 11، ص 17-1. 2. آمدی، سیف الدین (1985م)، الاحکام فی اصول الاحکام، بیروت: دارکتب العلمیه. 3. ابن حزم، ابو محمد علی (1346ق)، الاحکام فی اصول الاحکام، تصحیح: احمد محمد شاکر، مصر: مطبعه السعاده. 4. الباجی، ابوالولید سلیمان بن خلف (1407ق)، احکام الفصول فی احکام الاصول، بیروت: دارالغرب الاسلامی. 5. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1357)، دایرهالمعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران: بنیاد استاد. 6.جناتی، محمد ابراهیم (1370)، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، انتشارات کیهان. 7. حکیم، محمد تقی (1963م)، اصول العامه للفقه المقارن، طبعه الاولی، بیروت: دارالاندلس للطباعه و النشر. 8. خویی، ابوالقاسم (1394ق)، البیان فی تفسیر القرآن، کتاب اول، به کوشش مرتضی الحکمی، چاپ سوم، قم: مطبعه العلیمه. 9. ___________ (1410ق)، محاضرات فی اصول الفقه، به کوشش محمد اسحاق فیاض، قم: دارالهادی للمطبوعات. 10. رحیم، محمدحسین بن محمد (بیتا)، فصول الغرویه فی اصول الفقهیه، چاپ سنگی. 11. زرکشی، بدرالدین محمد (1990)، البرهان فی علوم القرآن، جلد 2، تحقیق: یوسف عبدالرحمن 16. المرعشی، بیروت: دارالمعرفه. 12. زرقانی، محمد عبدالعظیم (1362ق)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد2، بیروت: دار احیا التراث العربی. 13. سیوطی، جلالالدین عبدالرحمن (1421ق)، الاتقان فی علوم القرآن، جلد 2، چاپ دوم، تحقیق: فواز احمد زمرلی، بیروت: دارالکتاب العربی. 14. شاطبی، ابی اسحاق(بیتا)،الموافقات فی اصول الشریعه، بشرح شیخ عبدالله درّاز، مصر: المطبعۀ الرحمانیه. 15. شافعی، ابن ادریس (1240ق)، الرساله، تصحیح احمد محمد شاکر، مصطفی البابی الحلبی، مصر. 16. شبلی، محمد مصطفی (1986م)، اصول الفقه الاسلامی، بیروت: دارالنهضه العربیه 17. شیرازی، ابو اسحاق ابراهیم ابن علی (1986م)، شرح الاحادیث اللُّمع فی اصول الفقه، طبعه الثانیه، تحقیق یوسف مرعسیلی، بیروت. 18. علم الهدی، سید مرتضی (1362)، الذریعه الی اصول الشریعه، جلد اول، تحقیق ابوالقاسم گرجی، دانشگاه تهران. 19. الغماری، عبدالله بن محمد (1986م)، تخریج الاحادیث اللُّمع فی اصول الفقه، تحقیق یوسف مرعسیلی، بیروت. 20. غزالی، امام محمد، المستصفی من علم الاصول، ج1 و 2، مصر: المطبعه الامیریه. 21. قمی، میرزا ابوالقاسم (1273ق)، قوانین الحکمه، چاپ سنگی. 22. کاتوزیان، ناصر (1377)، فلسفة حقوق، جلد دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار. 23. ـــــــــــــ (1379)، کلیات حقوق: نظریه عمومی، تهران: شرکت سهامی انتشار. 24. ــــــــــــ ( 1382)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار. 25.کلینی الرازی، ابوجعفر محمد،اصول کافی، جلد اول، ترجمه محمد باقر کمرهای، انتشارات اسلامیه، تهران،1378. 26. گرجی، ابوالقاسم (1375)، مقالات حقوقی، جلد 2، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. 27. مجاهد طباطبایی، سید محمد (1229ق)، مفاتیح الاصول، چاپ سنگی. 28. معرفت، محمد هادی (1379)، علوم قرآنی، تهران: سمت. 29. ــــــــــــــــــ (1397ق)، التمهید فی علوم القرآن، جزء الثانی، قم: مطبعه مهر. 30. میثمی عراقی، محمود بن جعفر (1305ق)، قوامع الفضول عن وجوه حقایق الاصول، چاپ سنگی. 31. میرزائی، اقبال علی (1389)، تخصیص قانون، فصلنامۀ حقوق، مجلۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شمارۀ 2، دورۀ 40، 1389، ص176-159. 32. ــــــــــــــــــ (1390)، اسلام اولین دین آخرین شریعت؛ تأملی تازه در دانش ناسخ و منسوخ در فقه اسلامی، انتشارات دانشگاه شهرکرد. 33. نصر، حامد ابوزید (1382)، معنای متن، پژوهشی در علوم قرآنی، ترجمة مرتضی کریمینیا، تهران: طرح نو. 34. هاشمی، محمد (1382)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، حاکمیت و نهادهای سیاسی، جلد دوم، تهران: میزان. ب) انگلیسی و فرانسه 35. Beudant, R. Course de droit civil francis, T. 1, Paris, 1934.
36. Burton, John, The sources of Islamic law: Islamic Theories of Abrogation, Edinburg universitypress, 1990.
37. Dalloz encyclopedie Juridique, Rrepertoire de droit civil, Tome IV, Paris, 1973.
38. Dworkin.Ronald,The model of Rules, in: Conard, Johnson, Philosophy of law, Macmillan, New york , 1993.
39.Hart, H.L.A (1997), the concept of law, second edition, oxford. U. Press.
40.kemp, Allen, Carleton, law in the making, oxford, u. Press,1970.
41. Marty, G. and Raynaud, P. Droit civil, T. 1: introduction general a letude Du droit, sirey, 1972.
42. Mazeand, Hanry and jean, chabas, Francois, le course de droit civil T. 1: introduction al’etud du droit civil, Paris, 2000.
43. Mcleod, Ian, legal method, Macmillan Press, London, 1999.
44. Raz, joseph, the concept of a legal system, oxford, 1977
45. Thornto, G. C. legislative drafting, London, 1970. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,405 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,285 |