بررسی نقش تاب‌آوری بر گردشگری در زمان بحران اپیدمی‌ها (مطالعه‌موردی:شهر شیراز)

امروزه گردشگری به دلیل درآمد سرشار و اشتغالزایی  یکی از امیدبخش‌ترین فعالیت‌هایی است که از آن به عنوان گذرگاه توسعه یاد می‌شود و از عمده‌ترین نیروهای شکل‌دهنده جهان امروز است. هم‌چنین گردشگری به عنوان مؤثرترین عامل در ایجاد تفاهم میان ملت‌ها و استوار ساختن صلح جهانی نقش اساسی ایفا می‌کند. با این اوصاف، گردشگری پدیده قرن است.

اما گاهی رخدادهایی سبب می‌گردد که روند رو توسعه گردشگری را کند یا متوقف نماید. این رخدادها می‌تواند سوانح طبیعی باشد یا انسانی. این سوانح در صورت عدم مدیریت به بحران مبدل می‌گردد. بحران‌های‌مختلف مقیاس‌های مختلفی را درگیر می‌کند. برخی از این بحران‌ها همانند اپیدمی‌ها می‌تواند تمام کشورهای جهان را در بر بگیرد. اپیدمی در صورت عدم کنترل در مقیاس‌محلی، به سایر نقاط سرایت‌ کرده و تبعات منفی ‌فراوانی از جمله افت گردشگری سبب می‌گردد.

بنابراین در چنین مواقعی که مقصد گردشگری دچار بحران می‌گردد باید استراتژی‌هایی را در پیش گرفت که مقصد حداقل آسیب را ببیند و سریعاً خود را بازیابی نماید و به شرایط قبل از بحران برگردد. یکی از جدیدترین استراتژی‌ها، استراتژی تاب‌آوری است.

در این پژوهش به بررسی و تحلیل تأثیر این استراتژی بر بحران اپیدمی در شهر گردشگری شیراز پرداخته‌ شده است. در ابتدا برای مشخص کردن عوامل مؤثر بر تاب‌آوری گردشگری شهر شیراز در زمان بحران اپیدمی، از مدل تحلیل مسیر استفاده شد. از همین رو با توجه به تعداد معیارهای تحقیق، آزمون رگرسیون چندگانه اجرا شد که ابتدا اثرات مستقیم مدنظر قرار گرفته شد. یعنی اثرات ابعاد تاب‎‌آوری (اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، زیرساختی و نهادی-مدیریتی) بعنوان متغیرهای مستقل یا پیش‌بینی‌کننده بر گردشگری شیراز  به عنوان متغیر وابسته  محاسبه گردید. در مراحل بعدی اثرات غیرمستقیم در نظر گرفته شد. در مرحله اثرات مستقیم معلوم شد که معیارهای تحقیق 71% از واریانس بحران اپیدمی را تبیین می‌کنند و این که اثرگذاری تمام شاخص‌های تحقیق معنادار است. در این خصوص بیشترین تأثیر مستقیم و غیر مستقیم مربوط به شاخص فرهنگی-اجتماعی است. در مجموع ابعاد اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، زیرساخت و نهادی-مدیریتی به ترتیب بیشترین تأثیر را بر متغیر وابسته تحقیق داشتند. برخلاف نظر بسیاری از محققین که به شاخص اقتصادی توجه ویژه‌ای نشان می‌دهند در این تحقیق مشخص گردید شاخص اجتماعی-فرهنگی تأثیر بیشتری نسبت به شاخص اقتصادی بر تاب‌آوری در برابر بحران اپیدمی دارد. مثلاً در زمان بحران اپیدمی کرونا در سال 2020، کشور آمریکا و حتی کشورهای اروپایی با اقتصاد قوی خود بیشترین صدمات را از این بحران دریافت کردند. ولی کشوری مانند نیوزلند با تکیه بر شاخص‌های بعد اجتماعی-فرهنگی توانست سریعاً خود را بازیابی نماید. بنابراین شاخص‌های بعد فرهنگی-اجتماعی در زمان بحران اپیدمی بطور ویژه باید مدنظر قرار بگیرد. اما این موضوع دلیل بر بی‌اهمیتی و کم اهمیتی سایر ابعاد نمی‌باشد. دولت‌ها باید در زمان بروز بحران به همه این ابعاد توجه نمایند. حتی به بعد نهادی-مدیریتی که در بین شاخص‌های تاب‌آوری کمترین تأثیر را بر بحران اپیدمی داشته نیز باید توجه شود.

پژوهش‌هایی که در کشور در این زمینه انجام شده است صرفاً به موضوع اپیدمی کووید 19 پرداخته‌اند و به بررسی نگرش و رفتار و عوامل ذهنی گردشگران، جامعه میزبان و صاحبان کسب‌وکار گردشگری پرداختند و هیچ یک از آنها رویکرد تاب‌آوری را جهت مقابله با بحران در نظر نگرفتند. در صورتی که پژوهش حاضر موضوع اپیدمی را با ابعاد مختلف تاب‌آوری در گردشگری مورد بررسی قرار داده است. و در منابع خارجی نیز نویسندگان رویکرد تاب‌آوری را در پژوهش خود استفاده نکرده‌اند.

پیشنهادات

• همکاری و ارتباط کشورها با یکدیگر و با سازمان بهداشت جهانی در امر مقابله با اپیدمی
• تمرکز بر شاخص‌های ابعاد تاب‌آوری قبل، حین و بعد از بروز بحران اپیدمی
• توجه ویژه به شاخص‌های بعد فرهنگی-اجتماعی
• بهره‌گیری از تجربیات سایر کشورها و حوادث مشابه در سال‌های گذشته
• استفاده از فرصت رسانه‌ها در جهت آموزش و ایجاد روحیه در زمان بحران اپیدمی

امروزه گردشگری بزرگترین و متنوع‌ترین صنعت دنیا محسوب می‌شود که به مثابه منبع اصلی درآمد و اشتغال، نقش مهمی در رشد اقتصادی کشورها دارد. سوانح و بحران‌ها نقش بازدارندگی توسعه گردشگری را بازی می‌کنند. در این بین اپیدمی‌ها به این خاطر که معمولاً فراتر از مقیاس محلی، کشورها را متأثر می‌کنند از سایر بحران‌ها متمایز می‌باشد. استراتژی تاب‌آوری جهت بازیابی سریع مقاصد تحت تأثیر بحران معرفی شده است. بنابراین ضرورت انجام پژوهشی با هدف بررسی نقش تاب‌آوری در بحران اپیدمی‌ در شهرهای گردشگری ایجاب می‌نماید. روش تحقیق حاضر از نظر ماهیت تحلیلی-توصیفی می‌باشد و از نوع پیمایشی از طریق تکمیل پرسشنامه انجام شده است. در ابتدا برای مشخص کردن عوامل مؤثر بر تاب‌آوری گردشگری شهر مورد مطالعه (شیراز) در زمان بحران اپیدمی، از مدل تحلیل مسیر استفاده شد. از همین رو و با توجه به تعداد معیارهای تحقیق، آزمون رگرسیون چندگانه اجرا شد که ابتدا اثرات مستقیم مدنظر قرار گرفته شد. اثرات ابعاد تاب‌آوری(اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، زیرساختی و نهادی-مدیریتی) بعنوان متغیر مستقل بر گردشگری شیراز بعنوان متغیر وابسته محاسبه گردید. در مراحل بعدی اثرات غیرمستقیم در نظر گرفته شد. در مرحله اثرات مستقیم معلوم شد که معیارهای تحقیق 71% از واریانس بحران اپیدمی را تبیین می‌کنند و اینکه تمام شاخص‌های تحقیق بر متغیر وابسته تأثیر معناداری دارند و بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته رابطه خطی معناداری در سطح 95 درصد وجود دارد. در این خصوص بیشترین تأثیر مستقیم مربوط به شاخص اجتماعی-فرهنگی و بیشترین تأثیر غیرمستقیم متعلق به شاخص اقتصادی است. در مجموع شاخص فرهنگی- اجتماعی بیشترین ضریب همبستگی را در بین شاخص‌های‌تاب‌آوری داراست که نشانگر تأثیرگذارترین شاخص بر بحران اپیدمی در گردشگری شهر شیراز است. شاخص اقتصادی در درجه ‌دوم قرار دارد. در نهایت شاخص‌های زیرساخت و نهادی- سازمانی با فاصله‌های کم در رتبه‌های ‌بعدی قرار می‌گیرند.