دانشگاه تبریز
فهرست نشریات دارای اعتبار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)

 آمار

تعداد نشریات43
تعداد شماره‌ها1,228
تعداد مقالات15,067
تعداد مشاهده مقاله50,600,712
تعداد دریافت فایل اصل مقاله13,693,984
شیرمحمدی, حسین, پیرمرادیان, مصطفی, عزیزی, حسین. (1402). زمینه‌ها و علل تحول اندیشه علمای شیعه ایران عصر قاجار از «سلطنت معموله» به «سلطنت مشروطه». سامانه مدیریت نشریات علمی, 14(35), 139-168. doi: 10.22034/jiiph.2023.54344.2386
حسین شیرمحمدی; مصطفی پیرمرادیان; حسین عزیزی. "زمینه‌ها و علل تحول اندیشه علمای شیعه ایران عصر قاجار از «سلطنت معموله» به «سلطنت مشروطه»". سامانه مدیریت نشریات علمی, 14, 35, 1402, 139-168. doi: 10.22034/jiiph.2023.54344.2386
شیرمحمدی, حسین, پیرمرادیان, مصطفی, عزیزی, حسین. (1402). 'زمینه‌ها و علل تحول اندیشه علمای شیعه ایران عصر قاجار از «سلطنت معموله» به «سلطنت مشروطه»', سامانه مدیریت نشریات علمی, 14(35), pp. 139-168. doi: 10.22034/jiiph.2023.54344.2386
شیرمحمدی, حسین, پیرمرادیان, مصطفی, عزیزی, حسین. زمینه‌ها و علل تحول اندیشه علمای شیعه ایران عصر قاجار از «سلطنت معموله» به «سلطنت مشروطه». سامانه مدیریت نشریات علمی, 1402; 14(35): 139-168. doi: 10.22034/jiiph.2023.54344.2386

زمینه‌ها و علل تحول اندیشه علمای شیعه ایران عصر قاجار از «سلطنت معموله» به «سلطنت مشروطه»

فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
مقاله 7، دوره 14، شماره 35، تیر 1402، صفحه 139-168    اصل مقاله (392.5 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jiiph.2023.54344.2386
نویسندگان
حسین شیرمحمدی1؛ مصطفی پیرمرادیان* 2؛ حسین عزیزی3
1دانشجوی دکتری تاریخ تشیع دانشگاه اصفهان
2دانشیار دانشگاه اصفهان
3استادیار دانشگاه اصفهان
چکیده
بعد از روی کار آمدن دولت صفویه، علمای شیعه می‎بایست این نهاد نوظهور را در فقه سیاسی تئوریزه می‎کردند. لیکن فقدان الگو، و مباینت الگوی سلطنت با برخی اندیشه‎های کلامی شیعیان، چالشی در این مسیر به حساب می‎آمد. اما نهایتاً ایشان با حفظ بنیادهای کلامی، مبنی بر غاصب شمردن هر نوع حکومتی در عصر غیبت، با تسامح، با الگوی سلطنت کنار آمدند، و نهاد سلطنت را به‌عنوان پدیده‎ای ضروری در عصر غیبت پذیرفتند. در این الگو، سلطان، عطیه‎ای الهی در رأس جامعه بود که مردم باید از نافرمانی او احتراز جویند. هرچند در دورۀ مشروطیت، برخی علما تداوم این اندیشه را خواستار بودند، لیکن برخی فقهای شیعه برخی از مؤلفه‌های سلطنت معموله را منشأ بحران‎های اقتصادی و سیاسی ایران ارزیابی می‎نمودند. ایشان در آثار مکتوب و بیانات خود، سلطان مقید به قانون را پیشنهاد می‎کردند که آشکارا برخی از مؤلفه‌های سلطنت معموله را به چالش می‎کشید. این مقاله بر آن است با روش توصیفی‌‎تحلیلی و برپایه منابع کتابخانه‎ای، به‌خصوص رسائل سیاسی علمای ایران، به این سؤال پاسخ دهد که چه عواملی تغییر رویکرد گفتمانی علمای شیعه در باب سلطنت را به وجود آورده است. در ابتدا گفتمان سلطنت معموله را با مؤلفه‌هایش و نیز زمینه اقبال اندیش‌مندان به این گفتمان را بررسی و سپس گفتمان سلطنت مشروطه را به همراه مؤلفه‌هایش غوررسی نموده‌ایم. ازآنجاکه چرخش گفتمانی محتاج تضعیف گفتمان پیشین و در مرحله دوم وجود گفتمان بدیل است، در انتها تغییر بافت اقتصادی و به‌تبع آن ناکارآمدی سلطنت معموله و خدشه در این گفتمان را تبیین نموده و توضیح داده‌ایم هم‌زمانی این خدشه، با وجود یک بدیل حکمرانی، یعنی سلطنت مشروطه همراه بوده است. لذا این دو دست در دست هم داده، دلایل و عوامل این چرخش گفتمانی علمای پیشرو را شامل می‎شود. این تغییر گفتمان ازاین‌رو برای علمای پیشرو مهم بود که مقدمه‎ای لازم برای اصلاحات بنیادین دولت در ایران بوده است.
کلیدواژه‌ها
سلطنت معموله؛ سلطنت مشروطه؛ روحانیت؛ مشروطه؛ قاجاریه
مراجع
کتاب‌ها

  • آدمیت، فریدون (1351)، اندیشه ترقی و حکومت قانون در عصر سپه سالار، تهران، خوارزمی.
  • آدمیت، فریدون و ناطق، هما (1356)، افکار اجتماعی و سیاسی، اقتصادی در آثار منتشر نشده دوران قاجار، تهران، آگاه.
  • اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1349)، صدرالتواریخ، به کوشش محمد مشیری، تهران، وحید.
  • اورسل، ارنست (1335)، سفرنامه، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران، زواره.
  • بروگشن، هینریش (1372)، در سرزمین آفتاب، ترجمه محمدحسین کردبچه، تهران، اطلاعات.
  • بهاری، محمدباقر (بی‌تا)، ایضاح الخطا، چاپ سنگی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.
  • ثقه‌الاسلام تبریزی، علی بن موسی (1354)، مجموعه آثار قلمی شادروان ثقةالاسلام شهید تبریزی، گردآوری نصرت‌الله فتحی، بی جا، انجمن آثار ملی.
  • حائری، عبدالهادی (1378)، نخستین رویاروییهای اندیشه گران ایران با دورویه تمدن بروژوازی غرب، تهران، امیرکبیر.
  • ‎‎‎‎‎‎‎‎‎حائری، عبدالهادی (1387)، تشیع و مشروطیت، تهران، امیرکبیر.
  • خلخالی، عمادالعلما (1377)، بیان معنی سلطنت مشروطه و فوائدها، مجموعه رسایل مشروطیت جمع‌آوری و مقدمه غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • دوانی، علی (بی‌تا)، نهضت روحانیون ایران، بیجا. موسسه خیریه و فرهنگی امام رضا.
  • دهقان‎نژاد، مرتضی (1398)، علل توسعه نیافتگی ایران در دوره قاجار، چاپ دوم، اصفهان، نگارخانه.
  • رجبی (دوانی)، محمدحسن (1396)، مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه دوره قاجار، دوره 9 جلدی، تهران، نشر نی.
  • سایکس، سرپرسی (1362)، سفرنامه، ترجمه جسن سعادت نوری، تهران، لوحه.
  • طباطبایی‌فر، سیدمحسن (1384)، نظام‌ سلطانی از دیدگاه اندیشه سیاسی شیعه (دوره صفویه و قاجار)، تهران، نشر نی.
  • عنایت، حمید (1380)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بها الدین خرمشاهی، تهران، خوارزمی، چاپ چهارم.
  • عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آزند، تهران، گستره.
  • فاضل خراسانی ترشیزی، آقامیرزا یوسف (1377)، کلمه جامعه شمس کاشمری؛ مجموعه رسایل مشروطیت جمع‌آوری و مقدمه غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • فتحی، نصرت‌الله (1352)، زندگی نامه شهید نیکنام ثقه‎الاسلام تبریزی، بی‌جا، بنیاد نیکوکاری نوریانی.
  • فخرالعلما (1377)، سؤال‎هایی دائر به مشروطیت، مجموعه رسایل مشروطیت جمع‌آوری و مقدمه غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • فوران، جان (1390)، مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‎های پس از انقلاب، ترجمه احمد تدین، تهران، خدمات فرهنگی رسا.
  • کاتوزیان، محمدعلی‎ همایون (1372)، اقتصاد سیاسی از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، ترجمه محمد رضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ شانزدهم، تهران، مرکز.
  • کاشانی، ملاعبدالرسول (1377)، رساله انصافیه، مجموعه رسایل مشروطیت جمع‌آوری و مقدمه غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • کدیور، جمیله (1379)، تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران، تهران، طرح نو، چاپ دوم.
  • کدیور، محسن (1378)، نظریه‌های دولت در فقه شیعه، تهران، نی.
  • کسروی، احمد (1385)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، نگاه.
  • کلمة‌الحق یراد بهاالباطل (1377)، مجموعه رسایل مشروطیت، جمع‌آوری و مقدمه غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • الگار، حامد (1369)، دین و دولت در ایران نقش علما در ایران دوره قاجار، ترجمه ابوالقاسم سری، بی جا، توس.
  • لاری، عبدالحسین (1377)، قانون در اتحاد دولت و ملت، در مجموعه رسائل مشروطیت گردآوری و مقدمه غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • مارتین، ونسا (1398)، ایران بین ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم انقلاب مشروطه 1285، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی.
  • مجتهد، علی‌اکبر (1377)، کشف‌المراد من المشروطة و الاستبداد، در مجموعه رسائل مشروطیت گردآوری و مقدمه غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • مجدالاسلام کرمانی، احمد (2536)، تاریخ انحطاط مجلس، مقدمه و تحشیه محمود خلیل پور، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
  • مجدالاسلام کرمانی، احمد (بی‌تا)، سفرنامه کلات، مقدمه و تحشیه محمود خلیل پور، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
  • معزی دزفولی، عبدالحسین (1391)، ازاحة‌الشکوک و الاوهام عن مشروطة‌الاسلام، در مجموعه دزفول در دوره مشروطیت.
  • مک گرگر، سی ام (1366)، سفرنامه، ترجمه مجید مهدی زاده، مشهد، انتشارات آستان قدر.
  • میرزای قمی (بی‌تا)، ارشاد‎نامه، به کوشش حسن قاضی طباطبایی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، ج 20، شماره 3.
  • نجفی مرندی، شیخ ابوالحسن (1377)، دلایل براهین‌الفرقان فی بطلان قوانین نواسخ‌القرآن، مجموعه رسایل مشروطیت به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • نجم‌الملک، عبدالغفار (1341)، سفرنامه خوزستان، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، مؤسس عطایی.
  • نراقی، ملا احمد (1362)، طاقدیس، به کوشش حسن نراقی، تهران، امیرکبیر.
  • نراقی، ملا احمد (1374)، معراج‌السعاده، قم، هجرت.
  • نراقی، ملا احمد (بی‌تا)، سیف‌الامة و برهان‌الملة، چاپ سنگی، بی‌نا (نسخه شماره،176-127 کتابخانه آیت‌الله گلپایگانی).
  • نوایی، عبدالحسین و عباسقلی غفاری‌فرد (1386)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، تهران، سمت.
  • نورالله نجفی، حاجی‎آقا (1377)، مکالمه مقیم و مسافر، مجموعه رسایل مشروطیت به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • نوری، شیخ فضل‌الله (1377)، تذکرة‌الغافل، مجموعه رسایل مشروطیت به با مقدمه غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • نوری، شیخ فضل‌الله ‎(1377)، حرمت مشروطه، مجموعه رسایل مشروطیت با مقدمه غلامحسین زرگری‌نژاد، تهران، کویر.
  • هدایت، مهدی‌قلی (1344)، خاطرات و خطرات، تهران، کتابفروشی زواره.
 

مقالات

  • احمدوند، عباس، «تحولات مفهومی و مصداقی اصطلاح سلطان»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، ش 2،1392.
  • احمدی رهبریان، حسین و صادقی، مقصودعلی، «روند کسری بودجه و راهکارهای تأمین آن در دوره قاجار»، تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، ش 30، 1401.
  • رحمانیان، داریوش و میرکیایی، مهدی، «تأثیر بلواهای نان بر روابط حکومت و مردم در عصر ناصری»، تحقیقات تاریخ اجتماعی، ش 2، 1392.
  • شکوری، ابوالفضل، «تأملی در مبانی نظری مشروطه ایرانی (بررسی جایگاه گفتمان فقهی سیاسی آخوند خراسانی در میان گفتمان‌های فقهی سیاسی شیعه)»، یاد، ش 77، 1384.
  • ظهیری، صمد و هوشیار، ابراهیم و نصیری حامد، رضا، «تحلیل نسبت شریعت و قانون از دیدگاه ثقه‎الاسلام تبریزی»، تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، ش 30، 1401.
  • مدرسی طباطبایی، «پنج نامه از فتحعلی شاه قاجار به میرزای قمی»، بررسی‌های تاریخی، ش 4، بی‌تا.
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 88
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 115


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب