2دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه تبریز
چکیده
قراقویونلوها و آق‌قویونلوها در دوران شکل‌گیری حکومت همواره در پی آن بودند تا روابط خود را با دولت‌های همجوار به گونهای تنظیم و اجرا نمایند تا بتوانند نیازهای خود را در زمینههای مختلف ازجمله نیازهای اقتصادی تأمین کنند. چراکه افزایش جمعیت و دام‌ها نیاز به سرزمین و منابع درآمد مالی بیشتری را طلب می‌کرد، فرمان‌روایان هر دو حکومت تلاش می‌کردند بخشی از نیازهای مالی و اقتصادی خود را از منابع خارج از قلمرو حکومتی در تعامل و یا تعارض با دولت‌های همجوار تأمین کنند. بررسی نحوه تأمین این نیازهای اقتصادی و تأثیر آن در روابط خارجی حکومت‌های قراقویونلو و آق‌قویونلو مسئله این پژوهش است. اینکه نیازهای اقتصادی چه تأثیری در روابط قراقویونلوها و آق‌قویونلوها با دولت‌های همجوار داشت، سؤال این پژوهش است. یافتههای پژوهش، با رویکرد توصیفی و تحلیلی و با تکیه بر منابع دست‌اول نشان میدهد حاکمان قراقویونلوها و آق‌قویونلوها در دوران شکل‌گیری همواره تلاش می‌کردند از طریق تبعیت از قدرت‌های برتر و یا با تهاجم و غارت و اخذ باج و خراج و توسعۀ قلمرو ارضی و سلطه بر راه‌های تجاری و اخذ عواید حاصل از تجارت نیازهای مالی و اقتصادی خود را تأمین نمایند.
شامی، نظام‌الدین (1363)، ظفرنامه، به کوشش پناهی سمنانی، تهران، بامداد.
شریک امین، شمیس (1357)،اصطلاحات دیوانی دوران مُغول، تهران، فرهنگستان ادب و هنر ایران.
روملو، حسن بیگ (1389)،احسن‌التواریخ، ج 1 و 2، مصحح عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات اساطیر.
طهرانی، ابوبکر (1993م)، تاریخ دیاربکریه، ج 1 و 2، چاپ نجاتی لوغال و فاروق سومر، آنکارا، انجمن تاریخ ترک.
فریدون بیگ، احمدپاشا (1330ق)، منشآت‌السلاطین، استانبول، بی نا.
غفاری قزوینی، قاضی احمد (1396)، تاریخ جهان‌آرا، به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار، تهران، انتشارات اساطیر.
کلاویخو، روی گنزالز (1344)، سفرنامه کلاویخو، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
لاری، مصلح‌الدین محمد (1393)، مرآت‌الادوار و مرقات‌الاخبار، ج 2، تصحیح سید جلیل ساغروانیان، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
مارکس، رابرت بی (1399)، خاستگاه‌های جهان مدرن، ترجمه سعید مقدم، تهران: نشر مرکز.
مستوفی قزوینی، زین‌الدین حمدالله (1396)،ذیل تاریخ گزیده، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
میرخواند، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1380)،تاریخ روضة‌الصفا، ج 10، به تصحیح جمشید کیانفر، تهران، انتشارات اساطیر.
میرجعفری، حسین (1381)،تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، تهران: انتشارات سمت.
یزدی، شرف‌الدین علی (1387)، ظفرنامه،2 جلد، به تصحیح عبدالحسین نوائی، چ 1، تهران، مرکز اسناد و کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
هینتس، والتر (1377)،تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، انتشارات خوارزمی، چاپ چهارم.
مقالات
برجلو، احمد؛ سنگ سفیدی، مهدی، «تجارت در دوره آق قوینلوها»، تاریخ نو، شماره دوازدهم، پاییز 1394.
پوریانژاد، فرهاد، «اوزون حسن آق‌قویونلو و غزا علیه گرجیان در گیرودار کشمکش با سلطان محمد فاتح»، تاریخ و فرهنگ، ش 90، بهار و تابستان 1392.
شهبازی، مسعود، دینپرست، ولی، کریمی، علیرضا، پرغو، محمدعلی، «بررسی و تحلیل تحول مناسبات آق‌قویونلوها با تیموریان در دوره حکمرانی حسن بیگ»، علمی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، ش 30 بهار 1401.
صدق آمیز، هاشم، «رابطه اقتصاد و سیاست در الوس جغتای»، پژوهشنامه تاریخ، سال پنجم، شماره 17، 1399.
منصوری، علی، «واقعه سیواس و شکل‌گیری حکومت آق‌قویونلوها»، نشریه رشد آموزش تاریخ، ش 31، تابستان 1387.
منابع انگلیسی
Barkan, ömer lütfi (1943), xv ve xvı ınce asırlardaö.Osamnlı imparatorluğunda ziraı ekonominin Hukuki vr Mali esaslari, İstanbul üniversitesi. Edebiyat fakültesi.
Dalsar, Fahir (1960), Bursada İpekçilik, Istanbul universitesi yayinlarindan. No 856.
Inalcik, Halil (1981), Belgeler, Turk Tarih Kurumu. Ankara, cilt5, sayi 14, s9-53
Paydaş, Kazım, (2006), Timurlular ve türkmenlerin Şirvanşahlarla olan münasibetleri, Tarih araştırmalar dergisi, C25S40.
