تعداد نشریات | 44 |
تعداد شمارهها | 1,311 |
تعداد مقالات | 16,093 |
تعداد مشاهده مقاله | 52,676,173 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 15,342,128 |
تحلیل اهمیت- عملکرد شاخصهای طراحی شهری پایدار در رضایتمندی و وفاداری به مکان مورد پژوهش: بافت مرکزی کلانشهر تبریز | |||||||||||||||||||||||
جغرافیا و برنامهریزی | |||||||||||||||||||||||
دوره 28، شماره 88 - شماره پیاپی 89، شهریور 1403، صفحه 491-463 اصل مقاله (1.95 M) | |||||||||||||||||||||||
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | |||||||||||||||||||||||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/gp.2023.54565.3070 | |||||||||||||||||||||||
نویسنده | |||||||||||||||||||||||
اسلام کرمی* | |||||||||||||||||||||||
استادیار، گروه معماری، دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران | |||||||||||||||||||||||
چکیده | |||||||||||||||||||||||
پژوهش حاضر، مساله رضایت از شاخصهای کالبدی- فضایی پایداری را در میزان رضایت و نحوه وفاداری ساکنان به مکان مطرح نموده و میزان اهمیت شاخصهای پایداری از منظر ساکنان و میزان عملکرد مکان در تعین عینی و ذهنی آنها بررسی شد. جامعه آماری، جمعیت بافت مرکزی کلانشهر تبریز و حجم نمونه 384 نفر برآورد شد. پرسشنامه ها،با استفاده از روش IPA و SEMتحلیل شد. نظر به تحلیل شبکهای در روش IPA و مشخص شدن اولویتها و میزان اهمیت و عملکرد شاخص ها، یافته ها با استفاده از معادلات ساختاری همگام سازی و تحلیل شد. شاخصهای برازش تحلیل عاملی تاییدی (CFA)، مانند آماره خیدو (x2/fd)= 365/2، شاخص نکویی برازش (961/0=GFI)، شاخص برازش قیاسی (972/0=CFI)، شاخص برازش نرم شده (936/0=NFI)، شاخص تاکر لوئیس (959/0=Tli)، ریشه میانگین مربع خطای تقریب (029/0=RMSEA) ، و ریشه میانگین مربع دادههای استاندارد شده (035/0=SRMR) بدست آمد. مقدار RMSEA کمتر از 1/0 بوده که نشان از برازش خوب مدل است. نتایج نشان میدهد که رضایت ساکنان رابطه بین عملکرد کلی درک شده و وفاداری ساکنان را میانجی گری میکند؛ رابطه بین اهمیت کلی درک شده و وفاداری ساکنان با عملکرد کلی درک شده و رضایت ساکنان میانجی گری میشود و عملکرد طراحی شهری پایدار، درک افراد را از توسعه پایدار افزایش و در نتیجه وفاداری ساکنین به محل اقامت افزایش مییابد. نتیجه در قالب راهبردهایی در پنج حوزه محتوایی(نظام دسترسی، کالبدی- فضایی، منظر، سازمان فعالیت و عملکرد و کاربری شهری) و سه حوزه رویه ای(قانونی، اقتصادی و مدیریت شهری) ارائه شده است | |||||||||||||||||||||||
تازه های تحقیق | |||||||||||||||||||||||
بر اساس تحلیل اهمیت- عملکرد، بیشترین تمرکز شاخص ها در نمونه مورد مطالعه، در ربع "کار خوب را ادامه دهید" واقع شده است. کمترین تمرکز شاخص ها در ربع " اتلاف منابع" است. شاخصهای مولفه اقتصادی از نظر عملکردی در بالاترین سطوح قرار گرفته است. در بعد اقتصادی، ساکنان به طور کلی تمایل به سرمایه گذاری در محل با وجود راسته ها و حوزه های فعال تجاری را با درجه اهمیت بالا ارزیابی کرده اند، اما از طرف دیگر، نیمی از پارامترهای اقتصادی در ربعهای عملکرد پایین قرار گرفتند و دسترسی به خدمات عمومی شهری و کیفیت خدمات و تسهیلات زیرساختی در محدوده با اولویت بالا(ربع اول) قرار دارند. با وجود توسعه شهر تبریز و مطرح شدن آن بعنوان یکی از شهرهای اقتصادی و توسعه یافته در ایران، در آینده، شرایط اقتصادی شهر، به خصوص با توجه به هزینه زندگی، ممکن است بافت مرکزی تبریز، زندگی پایدار ساکنان خود را از نظر اقتصادی تامین نکند. در تبیین معیارهای ارزیابی شهر پایدار میتوان گفت، توسعه اقتصادی نیز ممکن است نشانهای از رفاه شهری باشد. گرچه، مسائل اجتماعی و زیستمحیطی که اغلب همراه با رشد شهری افزایش مییابند، مانند مقرونبهصرفه بودن مسکن، آلودگی و تراکم ترافیک، میتوانند کیفیت زندگی ساکنان را تحت تاثیر قرار دهند(Mouratidis, 2021: 4)، عواملی مانند هزینه زندگی، درآمد و فرصتهای اشتغال نیز از شاخصهای مهم رفاه اقتصادی ساکنان شهرها هستند(Al-Qawasmi et al, 2021: 3). از این رو، مدیران باید تدابیری را برای تسهیل بار مالی ساکنان شهر، مانند طرحهای مسکن مقرونبهصرفه، هزینه حمل و نقل، تعمیر و نگهداری، محله محوری، حمایت از مشاغل خانگی و کسب و کارهای خانوادگی برای اقشار نیازمند انجام دهد. افزایش بعد اجتماعی مکان همواره با تعامل دوسویه عرضه و تقاضا همراه بوده و سبب کاهش سطح و کیفیت مبنای اقتصادی و سکونت در شهرهایی با جمعیت زیاد شده است. از سوی دیگر عدم وجود یا عدم امکان تامین زیرساختهای خدمات عمومی ناگزیر فشار مضاعفی را از به ساکنان بافتهای مزبور تحمیل مینماید. در محدوده مورد مطالعه و در بین شاخصهای مولفه محیطی، کنترل آلودگی هوا در بهترین سطح از اهمیت و عملکرد در میان کل شاخصها واقع شده است. در مطالعات قبلی، کیفیتهای محیطی مربوط به هوا، آب، صدا و زمین در شهر میتوانند رفاه ساکنان شهری را تعیین کنند(Lapointe et al, 2021: 393, Lee et al, 2021: 3). در محدوده مورد مطالعه، قرار گیری در شریانهای اصلی شهر و انباشت کاربریهای مولد ترافیک در محدوده مرکزی امکان خدمات رسانی بهینه را سلب کرده است. در میان کل شاخص ها، شاخص حس تعلق در کمترین سطح از عملکرد واقع شده است. با توجه به بررسی میدانی، در سالهای اخیر میل به نوسازی بافت و در برخی موارد بازسازیهای شهری و تراکم فروشی وابسته به نظام اقتصادی سرمایه مبنا در مدیریت شهری باعث ناهمگونی اجتماعی و تغییرات در سبک زندگی و بروز عرفهای ناسازگار با هویت اجتماعی بافتهای مزبور شده است. تردد بیش از حد به بافت توسط مردم میل به توسعه فضاهای تجاری را در پی داشته و رفت و آمد کنترل نشده غریبه ها و کاهش نظارت اجتماعی را در پی داشته است. تبدیل خانههای مجاور فضاهای تجاری به انبار کالا معضل دیگری است که بعد اجتماعی مکان را تهدید و امنیت اجتماعی آن را خدشه دار خواهد کرد. در نمونه مورد مطالعه، بالاترین سطح از اهمیت مربوط به شاخص دسترسی به خدمات عمومی شهری از مولفه اقتصادی است. مولفه اقتصادی در بالاترین سطح از اهمیت واقع شده است. و مولفه اجتماعی و فرهنگی در کمترین سطح از اهمیت هستند. مولفه اجتماعی فرهنگی بیشترین شاخص ها را در سطح عملکرد پایین دارد. بعد اجتماعی- فرهنگی برای ساکنان کمترین اهمیت را دارد و بجز شاخص امنیت شهری، تمام عوامل در ربعهای با اهمیت کم، 3Q و 4Q قرار دارند. در میان کل شاخصها، حفاظت از بناها و موقعیتهای تاریخی از مولفه فرهنگی و اجتماعی در کمترین درجه از اهمیت واقع شده است.با این حال، ترویج و حفظ میراث فرهنگی یک مکان یا جامعه محلی به منظور حفظ آن برای نسلهای آینده، به ویژه در بافت مرکزی شهر تبریز که توسعه سریع در آن رخ میدهد، باید مورد توجه قرار گیرد. قرار گیری در حوزه فرهنگی و عدم مدیریت مناسب مکانهای فرهنگی هم از حیث برنامههای متنوع فرهنگی و هم از حیث کنترل تردد و امنیت اجتماعی ممکن است زمینه ساز کم اهمیتی مباحث فرهنگی در ذهن ساکنان باشد. کاربریهای فرهنگی در بافت مزبور بیشتر از آنکه در خدمت حیات فرهنگی محله باشد با رویکردی موزهای در معرض دید عموم قرار گرفته است که نتیجه آن افزایش تردد سواره و کاهش سطح امنیت اجتماعی بافت شده است. در مطالعات قبلی نیز، جنبههای فرهنگی مانند حفظ میراث فرهنگی و تسهیلات فرهنگی میتوانند بر ساکنان شهری نیز تاثیر بگذارند(Mouratidis & Poortinga, 2020: 2). بدیهی است، برای تحقق مفهوم شهر پایدار همراستا با مطالعات قبلی (Boley et al, 2017, Koch & Ahmad, 2018, Lee & Xue, 2021)، یک شهر باید در تمام جنبههای توسعه، چه اقتصادی، اجتماعی، زیستمحیطی، و یا فرهنگی، عملکرد خوبی داشته، به طوری که رضایت و وفاداری ساکنان را ارتقا و تضمین نماید. در مطالعات انجام یافته، ابعاد محیطی بیشترین پراکنش شاخص ها را از نظر عملکرد در سطوح با عملکرد بالا دارد. پایین ترین عملکرد مشاهده شده بافت مرکزی شهر تبریز مولفه اجتماعی- فرهنگی است، که عوامل آن در ربعهای با عملکرد پایین، 3Q و 1Q قرار گرفتند. آنچه در بافت مرکزی شیرازه انسجام بافت قلمداد میشود، رضایت از فضای اجتماعی و وجود عرفهای سازگار با زندگی اجتماعی ساکنان و از همه بیشتر وجود نهادهای فعال اجتماعی است که تعلق ساکنان به محیط زندگی را ارتقاء داده است. همبستگی اجتماعی حاصل از مدت زمان اقامت یا روابط همسایگی چندین ساله فرصتهای مطلوبی برای جلب حمایت و مشارکت مردمی در مدیریت شهری و طراحی است. بدیهی است، ویژگیهای اجتماعی مانند ایمنی و امنیت ساکنان، حمل و نقل، امکانات بهداشتی و سایر زیرساختهای عمومی نیز از جنبههای ضروری توسعه شهری هستند(Al-Qawasmi, 2020: 6). به جز ازدحام ترافیک و شلوغی و همچنین وضعیت آسایش اقلیمی معابر جهت تردد پیاده که دو عامل ارزیابی عملکرد با کمترین رتبه در تمام ابعاد هستند، معضلات حاصل از تراکم انسانی و خودرو، در بافت مرکزی شهر پرجمعیت تبریز، اجتنابناپذیر است. بالاترین رتبه عوامل عملکرد اجتماعی، ایمنی و امنیت در شهر و حمل و نقل عمومی و دسترسی به مکانهای شهراست. ابعاد کالبدی بیشترین پراکنش شاخصهای خود را در سطح اهمیت و عملکرد بالا و در ربع " کار خوب را ادامه دهید" دارد. بر اساس تحلیل میانگین و انحراف معیار، مهمترین ابعاد در بررسی عملکرد شهر پایدار که توسط پاسخ دهندگان امتیاز گذاری و اولویت بندی میشود، بعد کالبدی است. بعد محیطی، بعد اجتماعی-فرهنگی و بعد اقتصادی به ترتیب پس از آن قرار گرفته اند. با نظر به یافته ها، ساکنان بعد اقتصادی را از نظر عملکرد زیاد مهم ارزیابی نکرده اند. با توجه به اهمیت بافت مرکزی تبریز در ذهن ساکنان شهر بهترین اهمیت را به ترتیب در مولفه کالبدی، مولفه محیطی، مولفه اقتصادی و در نهایت، بعد اجتماعی و فرهنگی داراست. بررسی میانگین محلات از منظر متغیرهای پژوهش، نشان میدهد. با توجه به جدول میتوان گفت، محله بازار از نظر اهمیت و عملکرد در وضعیت مطلوبی نسبت به سایر محلات قرار گرفته است. محله قره باغی از نظر اهمیت و عملکرد شاخصهای شهر پایدار، در وضعیت پایین نسبت به محلات دیگر قرار گرفته است. همچنین از نظر رضایت و وفاداری نیز در وضعیت پایینی قرار دارد. بر اساس تحلیل مسیر، عملکرد ادراک شده، تاثیر مثبت قابلتوجهی بر رضایت، وفاداری ساکنان داشتهاست. عملکرد ارداک شده، واسطه رابطه بین اهمیت ادراک شده از شاخصهای طراحی شهری پایدار و رضایت از شهر است. همچنین، عملکرد ادراک شده، واسطه بین رضایت و وفاداری است. رضایت ساکنین از شهر تاثیر مثبتی بر رابطه بین عملکرد و وفاداری دارد، و رابطه بین عملکرد و وفاداری را میانجیگری می کند. رضایت ساکنان از شهر نیز واسطه بین اهمیت و وفاداری است. بررسی ساختار نهایی مدل را با اثرات تاثیرگذاری شاخصها نشان می دهد که در مدل ساختاری نهایی شاخص کالبدی بیشترین اثرگذاری در پایداری شهر تبریز براساس اهمیت-عملکرد داشته و شاخص اجتماعی با اثر مستقیم کمترین اثرگذاری را در پایداری شهر تبریز براساس اهمیت-عملکرد داشته است. بعد از شاخص کالبدی بترتیب شاخص محیطی و شاخص اقتصادی در پایداری شهر تبریز براساس اهمیت-عملکرد اثرگذار بودهاند. یافتههای پژوهش حاضر با یافتههای برخی پژوهش ها مطابقت دارد. بعنوان مثال نتایج یک پژوهش نشان داد که در ربع "به کار خوب خود ادامه دهید" که شامل کیفیت اجتماعی است،شرایط اتصال، و کیفیت محیطی، به طور قابل توجهی و مثبت بر رضایت تأثیر میگذارد. از سوی دیگر، ربع "در اینجا متمرکز شوید" در مورد آلودگی محیط زیست ارائه شده است رابطه منفی و در عین حال ناچیز با رضایت دارد. در حالی که هر دو "اولویت کم" و "بالقوه" تأثیر قابل توجهی نشان نداد. علاوه بر این، یک همبستگی مثبت قوی بین رضایت و وفاداری تایید میشود(Bose et al, 2023). همچنین با نتایج پژوهش دیگر که نشان داد رضایت ساکنین رابطه بین عملکرد کلی درک شده و وفاداری ساکنان را واسطه میکند، و رابطه بین اهمیت کلی درک شده و وفاداری ساکنان از طریق عملکرد کلی درک شده و رضایت ساکنین میانجیگری میشود(Lee et al, 2021)، همپوشانی دارد. با نظر به اهمیت دهی به معیارها از طریق خواست زمینه و ارزیابی نحوه تحقق آن در پژوهش میدانی، برای مدیران و طراحان شهری این موضوع تاثیر گذار خواهد بود که در فرآیند توسعه تا چه میزان اولویت برنامه ها و اختصاص ردیف بودجه به ساماندهی محلات شهری میتواند در امتداد خواست و آرمان جمعی ساکنین بوده و یا تا چه حد برنامههای اولویت بندی شده شهرداری و یا طراحان شهری از منظر مردم و نحوه رضایت و ادراک آنها تاثیر گذار نباشد. با عنایت به مطالعات انجام یافته، در جدول9، راهکارهای زیر در نمونه مورد پژوهش ارایه میگردد:
درخصوص محدودیتها و موانع تحقیق حاضر، پیشنهاد میگردد، ارزیابی مستمر سنجش اهمیت و عملکرد محلات یا مناطق شهری برای شناخت انتظارت در حال تغییر ساکنان و بهینه سازی استفاده از منابع توسعه شهری، همچنین تلاش برای استفاده از روشهای ترکیبی، اثرات و علل تاثیرگذاری توامان مورد مطالعه قرار گیرد. پژوهشهای طولی بجای پژوهشهای مقطعی هم در سازو کار مدیریت شهری و هم در تبیین راهبردهای توسعه شهری میتواند مفید واقع شود. تمرکز بر تک تک مولفههای پایداری، یافتههای جامع و مانعی در تدقیق و نگاه تخصصی به محلات شهری را فراهم مینماید. تحقیقات در شهرهای مختلف یا در مقیاس شهر یا مناطق شهری و یا مقایسه محلات شهری میتواند به راهکارهای بهتری جهت تدوین سند راهبردی طراحی شهری منجر شود. | |||||||||||||||||||||||
کلیدواژهها | |||||||||||||||||||||||
شهر پایدار؛ وفاداری؛ رضایت شهروندان؛ شهر تبریز | |||||||||||||||||||||||
مراجع | |||||||||||||||||||||||
اسماعیل زاده, حسن. (1398). تحلیل ارتباط هوشمندسازی و پایداری در فضاهای شهری (مطالعه موردی: منطقه 6 شهر تهران). نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی, 23(68), 1-21.
اصغری، علیرضا، ابراهیمی اصل، حسن، ملکی گاوگانی، آیدا، ستاری ساربانقلی، حسن.(1400)، ارزیابی محله پایدار شهری با ساختمانهای صفر انرژی در محله ولیعصر تبریز. فصلنامه شهر پایدار, 4(2)، 91-106
بصیری، مصطفی، زینالی عظیم، علی، آذر, علی. (1400). تحلیل عوامل و مؤلفههای حس تعلق به مکان در محلات قدیمی شهر تبریز (نمونه موردی محله اهراب تبریز). دانش شهرسازی3 (5). 107-125
چرخچیان, مریم. (1398). مقایسه رضایتمندی از فضاهای مسکونی در محلات نمونه موردی: سه محله فردوسی، دانشگاه و پونک در قزوین. نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی.23(67). 109-128
ربانی، طاها ،رکن الدین، افتخاری، عبدالرضا، مشکینی، ابوالفضل، رفیعیان، مجتبی. (1397) تحلیل موانع نهادی آینده حکمروایی توسعه پایدار کلانشهر تهران، فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا، 22 (1). 153-124
رضایی بندری، عباس. (1399). طراحی چارچوب سیاستگذاری توسعه پایدار با رویکرد ترکیبی ISM-IPA. مجلس و راهبرد، 27(101)، 223-242.
رفیعیان، مجتبی، عسکری، علی، عسگرزاده، زهرا. (1388). رضایتمندی شهروندان از محیطهای سکونتی شهری. فصلنامه علوم محیطی.(1)7. 57-67
زینالی عظیم, علی. (1401). ارزیابی پایداری شهری و محیطی از طریق رشد هوشمند شهری نمونه موردی: شهر جلفا. جغرافیا و پایداری محیط, 12(1), 19-39. الف
زینالی عظیم، علی. (1401). تحلیل رضایت شهروندان تبریز از خدمات عمومی شهر به لحاظ ابعاد ذهنی. گفتمان طراحی شهری مروری بر ادبیات و نظریههای معاصر; ۳ (۱) .۷۶-۵۹. ب
زینالی عظیم، علی. (1401)، سنجش عوامل موثر بر شکل گیری شهر هوشمند در فضای جغرافیایی شهر تبریز. آمایش سیاسی فضا ۱۴۰۱; ۴ (۳) .۲۵۳-۲۳۵. ج
زینالی عظیم, علی, بابازاده اسکوئی, سولماز. (1401). تحلیلی بر ایجاد شهر هوشمند قابل زندگی در شهر تبریز. اقتصاد و برنامه ریزی شهری, 3(4), 24-37.
شعبانی، محمدمهدی. (1395). تأثیر شاخصه های اجتماعی بر رضایتمندی سکونتی ساکنان مناطق مرکزی پاریس. هنر و تمدن شرق. 4 (12)،60-51
شماعی، علی، عباسیان، فاطمه ،علیزاده زنوزی, شاهین. (1401). تحلیل شاخصهای پایداری اجتماعی در محلات بافت قدیم شهری (مطالعۀ موردی: محلۀ سرخاب شهر تبریز). مطالعات محیط انسان ساخت.(1)1.189-217
شمس نجفی، فاطمه السادات، کامیابی، سعید، ارغان، عباس. (1401). ارائه الگوی شهر هوشمند مبتنی بر توسعه پایدار شهری با رویکرد آمیخته اکتشافی. پژوهشهای جغرافیای اقتصادی.(10)3.70-54
صیاد بیدهندی، لیلا، قلی پور، یاسر، فیضی، سلمان. (1396). تحلیل عوامل موثر بر پایداری شهری (مطالعه موردی: شهر اردبیل). مطالعات برنامه ریزی سکونتگاههای انسانی.(2)12، 462-449
طایفی نصرآبادی، مهلا، حاتمی نژاد، حسین. (1397). تحلیلی بر شاخصهای پایداری مسکن (مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری مشهد). نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی, 22(66), 307-327.
فراهانی، بنفشه، بهاری, جعفر، بهاری، شهلا، بذله، مرجان. (1397). بررسی عوامل مؤثر بر وفاداری گردشگران به مقاصد گردشگری (مطالعه موردی : گردشگران خارجی سفرکرده به شهر تبریز). نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی, 22(64), 19-33.
قرخلو، مهدی و حسینی, سید هادی. (1386). شاخصهای توسعهی پایدار شهری. جغرافیاوتوسعه ناحیهای (8)5. 155-157
ماجدی، حمید و قرائی، آزاده. (1402) رتبه بندی سطوح پایداری شهری و تبیین ارتباط آن با فرم و ساختار فضایی با استفاده از مدل FANP و رگرسیون؛ نمونه موردی: مناطق 22گانه شهر تهران، نشریه مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 10(35) . 55-34
مدادی هریس، صمد, پور محمدی، محمدرضا، صدر موسوی، میرستار، روستایی، شهریور. (1400). تحلیلی بر اولویت بندی شاخصهای موثر بر توسعه محیط مسکونی پایدار با کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی و مدل آنتروپی (مطالعه موردی : شهر تبریز). نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی, 25(75), 245-260
نادری، سیدمجید و رنجبردار, محمدعلی. (1401). تبیین معیارهای بازآفرینی شهری در راستای دستیابی به توسعه پایدار (مطالعه موردی: محله بریانک منطقه 10 تهران). فصلنامه مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه ای.(2)222.3-205
نوروزی زاده، زهرا، بیات،فاطمه، بشارتی کیوی، سپیده، روحانی، امیررضا، حمیدی، راشین،حمیدی،نگین، زارع، نفیسه. (1400). ارزیابی و بررسی تطبیقی مؤلفههای مؤثر بر شکلگیری حس تعلق به مکان در بافت قدیم و جدید شهر تبریز. مهندسی ساختمان و علوم مسکن.(14)1، 51-60
هنرجو، میترا، اکبری نامدار شبنم، سینگری مریم، درسخوان رسول.(1401) سنجش اثرگذاری ساختمان بلند بر ادراک ساکنان در بافت مرکزی شهر تبریز از منظر کالبدی-معنایی. گفتمان طراحی شهری: مروری بر ادبیات و نظریههای معاصر; ۳ (۱) :۹۷-۱۱۶ | |||||||||||||||||||||||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 323 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 163 |