تعداد نشریات | 43 |
تعداد شمارهها | 1,274 |
تعداد مقالات | 15,729 |
تعداد مشاهده مقاله | 51,827,780 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 14,666,399 |
تحلیل توزیع خدمات شهری و شناسایی پیشرانهای مؤثر بر عدالت فضایی با رویکرد آیندهپژوهی (مورد مطالعه: شهر یاسوج) | ||
جغرافیا و برنامهریزی | ||
دوره 28، شماره 88 - شماره پیاپی 89، شهریور 1403، صفحه 191-164 اصل مقاله (1.48 M) | ||
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/gp.2023.54478.3068 | ||
نویسندگان | ||
علی صابری1؛ احمد پوراحمد* 2؛ سعید زنگنه شهرکی3 | ||
1کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
2هیئت علمی گروه جغرافیای انسانی، دانشکدهی جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
3استادیار گروه جغرافیای انسانی دانشگاه تهران | ||
چکیده | ||
زندگی شهری در روند خود از جوامع ساده و متمرکز که بیشتر بازتاب نیروهای مختلف اجتماعی بودند، تا به امروز در اشکال مختلف باعث تغییر و تحولات گستردۀ محیطی در شهر و بهخصوص رشد جمعیت شهری شده است که نتیجۀ آن از هم پاشیدگی نظام توزیع خدمات شهری و توزیع نابرابر شهروندان در برخورداری از خدمات شهری بوده است. با توجه به اهمیت مسئلۀ عدالت فضایی در توزیع خدمات شهری، هدف پژوهش حاضر تحلیل نحوۀ توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی در شهر یاسوج و علتیابی نابرابریها و عدم تعادلها است. تا از این طریق به ارائه راهکاری مناسب اقدام شود. روش تحقیق در مقاله حاضر توصیفی- علی است. برای تعیین الگوی پراکنش خدمات شهری از شاخص میانگین نزدیکترین همسایه (ANN) و تحلیل شبکه و برای شناسایی عوامل اثرگذار در عدم تعادل خدمات شهری از روش دلفی استفاده شد. همچنین پس از مشخص شدن عوامل در نرم افزار میکمک، اقدام به شناسایی روابط متغیرها، میزان اثرگذاری آنها، اولویتبندی هر یک از متغییرها و در نهایت، ارائۀ راهکارهای مناسب جهت کاهش عدم تعادل خدمات شهری شد. یافتههای به دست آمده نشان دهندۀ توزیع خوشهای خدمات شهری و پراکنش متمرکز، غیراصولی و نامناسب این خدمات در سطح مناطق و نواحی شهر یاسوج است. همچنین نتایج تحلیل نشان داد ضعف قوانین و مقررات، رانتهای اقتصادی و فشار بزرگ مالکها به ترتیب دارای بیشترین تاثیرگذاری در توزیع نامتعادل خدمات شهری در شهر یاسوج هستند. نهایتا متناسب با یافتهها جهت توزیع متعادل خدمات و برقراری عدالت فضایی در شهر یاسوج راهکارهایی ارائه شد. | ||
تازه های تحقیق | ||
امروزه افزایش جمعیت شهری و تشدید شهرنشینی باعث ایجاد دو طبقۀ مرفه و محروم در جامعۀ شهری شده است که این مهم در زیرمجموعۀ محیط شهری و محلهبندی آن نمود پیدا میکند. یکی از مسائل مهم و مورد توجه در این اتفاق، توزیع بهینه و متعادل خدمات شهری در میان مناطق و محلههای شهری و دسترسی مطلوب شهروندان به این خدمات است که مسئلۀ عدالت و عدالت فضایی را که به معنی توزیع مناسب خدمات میان ساکنان مختلف یک شهر است، مورد توجه قرار میدهد. اهمیت این موضوع تا آنجاست که توزیع نامناسب خدمات باعث از بین رفتن عدالت و افزایش نارضایتیِ شهروندان از محل سکونت خود و ایجاد دو قطبیهای گوناگون خواهد شد. به همینخاطر محیطهای شهری نیازمند برنامهریزی برای تحقق عدالت فضایی و توزیع بهینۀ خدمات در محیطهای شهری هستند؛ بهطوری که همۀ افراد دسترسی مطلوب و یکسانی به خدمات داشته باشند. در این راستا؛ هدف پژوهش حاضر تحلیل الگوی پراکنش خدمات شهری در شهر یاسوج و همچنین بررسی عوامل تاثیرگذار در آن است، تا از این طریق بتوان به ارائۀ راهکارهای کاربردی و عملی دست زد. نتایج پژوهش نشان میدهد به مسئلۀ توزیع فضایی بهینۀ خدمات در شهر یاسوج توجهی نشده است. به گونهای که بر اساس نتایج به دست آمده از روش میانگین نزدیکترین واحد همسایگی(ANN)، نسبت نزدیکترین همسایه برابر با ۰.۷۵ اندازهگیری شده است. از آنجا که مقادیر مثبت و نزدیک به یک است، میتوان نتیجه گرفت توزیع خدمات شهری در شهر یاسوج "خوشه ای" است. نتایج کلی تحلیل متوسط نزدیکترین همسایگی و تحلیل شبکه حاکی از توزیع نامناسب و غیراصولی در نحوه توزیع خدمات شهری در شهر موردمطالعه میباشد. بهگونهای که خدمات غالباً در بخشهایی از شهر تمرکز یافته و در پی این تمرکز و برخورداری مناطق خاص، سایر مناطق و نواحی شهر وضعیت نامطلوبی داشته و از دسترسی به این خدمات محروم شدهاند. این مسئله لزوم توجه به امر ساماندهی خدمات مذکور را نشان میدهد. نتایج به دست آمده با پژوهش روستایی و همکاران (۱۳۹۵)، جعفری و همکاران (۱۳۹۸)، مهدنژاد و بیات (۱۳۹۹)، روستایی و همکاران (۱۳۹۹) در زمینه نابرابری توزیع و پراکنش خدمات همسو است. ازآنجا که در بسیاری از تحلیلهای مکانی هدف، تهیه لایه یا اطلاعات مکانی است که بتواند نمایی از مجموع توصیفات یا اطلاعاتِ مربوط به یک واقعیت را به دست دهد. در ادامه نیز از دلفی و میک مک (آینده نگاری راهبردی) بهمنظور شناسایی عوامل تاثیرگذار در عدم تعادلهای فضایی شهر یاسوج بهره گرفته شد. برای این منظور ۱۸ عامل بهعنوان عوامل اثرگذار شناسایی شد. که در این میان و با توجه به نتایج بهدست آمده؛ ضعف قوانین و مقررات، رانتهای اقتصادی و فشار بزرگ مالکها، عدم نظارت کافی و مستمر از طرف نهادهای نظارتی بر توسعۀ شهر، عدم مشارکت با ساکنین در طرحهای توسعه شهری و عدم استفاده از نیروهای مجرب و متخصص در مدیریت شهری بیشترین تاثیرگذاری در توزیع نامتعادل خدمات شهری در شهر یاسوج را دارند. از تفاوتهای عمدۀ پژوهش حاضر با سایر پژوهشهای صورت گرفته در زمینۀ عدالت فضایی در دسترسی به خدمات شهری (عزیزی دانالو و مجتبیزاده خانقاهی، ۱۳۹۹؛ جعفری و همکاران ،۱۳۹۸؛ کرامتی و همکاران، ۱۳۹۴؛ احمدی و شمسیپور، ۱۳۹۹؛ ممبینیزاده و بشارتیفر، ۱۴۰۰) شناسایی عوامل تاثیرگذار در عدم تعادل فضایی و همچنین نقش و میزان تاثیرگذاری آنها است. که با توجه به اهمیت این موضوع و پرداختن به آن از طریق بهکارگیری روشهای آینده نگاری (میک مک) با توجه به اینکه اولین پژوهش با محوریت عدالت فضایی در دسترسی به خدمات شهری است که به چنین موضوعی و با این روش پرداخته است-، پژوهش نوینی است که روش به کارگیری و همچنین نتایج حاصل از آن میتواند الگویی برای سایر پژوهشهای این حوزه باشد، تا از این طریق گامی به سمت کاربردیتر کردن پژوهشهای حوزۀ عدالت فضایی برداشت. در آخر با توجه به سیستم نامتعادلِ توزیعِ خدمات در شهر یاسوج و جایگاه هر یک از پیشرانهای شناسایی شده میتوان پیشنهادیهای ذیر را ارائه داد؛ اصلاح قوانین و مقرارت، جلوگیری از رانتهای اقتصادی و فشار بزرگ مالکها و نظارت کافی از طریق نهادهای نظارتی بر توسعۀ شهر، به عنوان اصلی ترین پیشرانها میتوانند نقش بسزایی در توزیع بهینۀ امکانات و خدمات شهری ایفا نمایند. همچنین مشارکت با ساکنین در طرحهای توسعۀ شهر، استفاده از نیروهای مجرب و متخصص در مدیریت شهری و تهیۀ طرحهای توسعۀ شهری توسط افراد بومی در ردۀ بعدی قرار دارند، که میتوانند به عنوان راهکار نقش مهمی در توزیع بهینۀ خدمات ایفا نمایند. رعایت افق طرحهای توسعه، مدیریت یکپارچۀ شهری و... نیز میتوانند مشکلات شهری یاسوج از قبیل، شکاف فضایی محلهها، واگذاری زمین به صورت گستره از طرف نهادهای دولتی به شاغلان خود بدون ایجاد زمینۀ خدمات، فقدان و نزول تسهیلاتِ زیر ساختی- خدماتی و.... که تحت اثرات سیستم قرار دارند را کاهش دهند.
| ||
کلیدواژهها | ||
رشد جمعیت؛ خدمات شهری؛ عدالت فضایی؛ شهر یاسوج؛ آیندهپژوهی | ||
مراجع | ||
| ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 487 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 65 |