آمار
| تعداد نشریات | 45 |
| تعداد شماره‌ها | 1,358 |
| تعداد مقالات | 16,595 |
| تعداد مشاهده مقاله | 53,862,073 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 16,440,264 |
مقایسه عملکرد کمی و کیفی لگومهای علوفهای یکساله در کشت پائیزه | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دانش کشاورزی وتولید پایدار | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| دوره 32، شماره 2، مرداد 1401، صفحه 81-95 اصل مقاله (787.34 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/saps.2021.46092.2684 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ویدا قطبی* 1؛ فاطمه شیخ2؛ محمد تقی فیض بخش2؛ محمد شاهوردی3؛ رمضان سرپرست4؛ هرمز اسدی1؛ علی مقدم5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بروجرد، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4بخش تحقیقات زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ساری، ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 5مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی کرج، ایران. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اهداف: این مطالعه به منظور شناسایی لگومهای علوفهای یک ساله مناسب برای کشت پائیزه از نظر عملکرد علوفه و کیفیت به عنوان راهکاری برای تامین بخشی از علوفه مورد نیاز انجام شد. مواد و روش‌ها: صورت طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در چهار مکان کرج، گرگان، مازندران و لرستان به مدت دو سال اجرا شد. شش نوع لگوم علوفهای شامل باقلا، خلر توده محلی، ماشک معمولی رقم لامعی، ماشک گل‌خوشه‌ای توده زنجان، ماشک پانونیکا (یک رقم خارجی) و نخود علوفهای (دو رقم محلی و رقم پایونیر) از نظر صفات کمی عملکرد علوفه تر و خشک در چهار استان برای دو سال و از نظر کیفیت علوف در کرج برای یک سال مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها: میانگین چهار مکان و دو سال آزمایش نشان داد که ماشک گل‌خوشه‌ای بیشترین مقدار عملکرد علوفه تر و خشک را در بین گیاهان مورد بررسی به جز گیاه باقلا تولید کرد. در بین ارقام باقلا، رقم شادان و برکت (به ترتیب بیشترین عملکرد علوفه تر و خشک را تولید کردند و کمترین میران تولید علوفه تر و خشک متعلق به خلر بود. همچنین بررسی خصوصیات کیفیت علوفه، بیشترین ماده خشک قابل هضم برای باقلا رقم مهتا، بیشترین میزان پروتئین خام برای نخود علوفهای رقم پایونیر و ماشک گل خوشه‌ای را نشان داد. نتیجه گیری کلی: با توجه به نتایج میتوان بیان کرد که تمامی گیاهان پتانسیل تولید علوفه را بستگی به مناطق دارند. اگرچه ماشک گل‌خوشه‌ای بیشترین مقدار عملکرد علوفه تر و خشک را در بین گیاهان مورد بررسی تولید کرد. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| باقلا؛ خلر؛ صفات زراعی عملکرد علوفه؛ ماشک؛ نخود فرنگی علوفهای | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
مقدمه توسعه کشت گیاهان علوفهای و قرار گرفتن آنها در تناوب با دیگر گیاهان و همچنین استفاده از گیاهان علوفهای خانواده لگومینوز میتواند نقش اساسی در تامین علوفه مورد نیاز کشور، کاهش فرسایش و بهبود بافت خاک، امکان بهره‌برداری از مناطق کم بازده و در نتیجه نیل به سمت اهداف کشاورزی پایدار داشته باشد (سید شریفی و حکم علی‌پور 2010). در بین گیاهان علوفهای، کشت گیاهان باقلا، خلّر، ماشک معمولی، ماشک گل‌خوشه‌ای، ماشک پانونیکا و نخود علوفهای در پائیز به دلیل تولید بیشتر ماده خشک، پروتئین خام، توانایی بالا در تثبیت نیتروژن، تحمل به سرما و خشکی ضمن افزایش تنوع زیستی و کاهش تقاضا برای مصرف کودهای شیمیایی و افزایش عملکرد گیاهانی که بعد از آنها کاشته می‌شوند دارای ارزش و اهمیت هستند (مک‌وی و همکاران 1989 و دانیل و همکاران 2006). این گیاهان از رشد سریع در بهار برخوردار بوده و نیاز چندانی به آبیاری‌های متعدد ندارند و با بارش‌های پائیزی و بهاره (آب سبز) به مرحله برداشت رسیده و در تولید علوفه بدون نیاز به آبیاری فراوان، می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. باقلا با نام علمیL. Vicia faba گیاهی یکساله از خانواده بقولات، که در میان حبوبات جایگاه ویژه‌ای داشته و یکی از منابع مهم پروتئینی است (تورپین و همکاران 2003). باقلا گیاهی است قابل کشت در پاییز و بهار، ایستاده با ارتفاع بین 90-130 سانتیمتر که با شروع رشد زایشی تمایل به ادامه رشد رویشی در آن دیده میشود (اعتمادی و همکاران 2019). اگرچه مصرف دانه باقلا متداول است، ولی میتوان کل گیاه را به صورت علوفه و یا به عنوان کود سبز استفاده کرد (گاسیم و همکاران 2015؛ دهمرده و همکاران 2010). عمدتاً در استان‌های خوزستان، لرستان، اصفهان، کاشان، گلستان و مازندران کشت میشود (شیخ 2013). باقلا بیشترین تولید ماده خشک10 تن در هکتار و بیشترین عملکرد پروتئین را دارد (بیش از یک تن پروتئین در هکتار از طریق دانه و 6/1 تا 9/1 تن در هکتار از طریق اندام‌های قابل برداشت گیاه) (جلنیک و همکاران 2000). تحقیقات نشان داد که گیاه باقلا در ایتالیا 1/7 تن در هکتار (بورانی و همکاران 2009) و در آفریقا در حدود 1/7 تا 9 تن در هکتار ماده خشک (لوو 2009) تولید کرد. سندآبادی و همکاران (2020) با ارزیابی سیلاژ ژنوتیپهای مختلف باقلا از نظر ترکیبات شیمیایی نتیجه گرفتند که سیلاژ ژنوتیپهای مختلف علوفه باقلا را میتوان بهعنوان یک سیلاژ با کیفیت در خوراک دام استفاده نمود خلّر (Lathyrus sativus) گیاهی یکساله، پیچک‌دار بالارونده با ارتفاع 125-100 سانتیمتر، دارای سیستم ریشه کاملا توسعه یافته و بسیار مقاوم به تنش خشکی است (جکسون و یونس 1984). خلّر به عنوان یک منبع پروتئین بسیار ارزش برای دام و طیور بوده (چودوری و همکاران 2005، اسمولیکوفسکا و همکاران 2008) و به دلیل تحمل بالا، امروزه به عنوان یک گیاه مدل در کشاورزی شناخته شده و میتواند شرایط کم آبی را تحمل نماید (واز پاتو و همکاران 2006). از این گونه به دلیل خوشخوراکی و تحمل بالای چرای مستقیم نسبت به دیگر لگوم‌ها بهعنوان یکی از لگومهای مهم مرتعی یاد شده است (عبد المنعیم 1993). ماشک گل‌خوشه‌ای (Vicia villosa) گیاهی یک ساله با برگ‌های مرکب و دارای ساقه‌های ظریف و نازک با انشعابات متعدد است و ارتفاع بوته‌های آن به 1 تا 2 متر نیز می‌رسد، ولی چون ساقه‌ها نازک هستند بدون قیم یا تکیه‌گاه نمی‌تواند قائم رشد کند . (هوز و همکاران 2016). از این گیاه علاوه بر تولید علوفه میتوان به عنوان یک محصول پوشش دهنده باغات و مراتع و به عنوان کود سبز استفاده کرد و به دلیل رشد رویشی سریع و متراکم بر علف‌های هرز غالب است (داستیکاایت و همکاران 2009). ماشک گل خوشه‌ای دارای عملکرد علوفه بالایی است و تا 12 تن در هکتار، عملکرد ماده خشک با دو برداشت در استرالیا داشته است (کوک و همکاران 2005). ماشک معمولی (Vicia sativa L.) یک لگوم یک ساله بالارونده است با ریشه‌ای که به عمق 1 تا 5/1 متر می‌رسد و ساقه‌های آن نازک و منشعب است و تا 2 متر می‌رسد ونسبتا به سرما متحمل است و میتواند در مناطقی با زمستان‌های معتدل رشد کند و در طیف گسترده‌ای از خاک‌ها قابل کشت است (ساتل و همکاران 1998 و فائو 2010). تحمل به خشکسالی در مراحل اولیه استقرار ندارد و بنابراین در فصل پائیز کشت میشود و عملکرد خشک در کشت خالص آن از 1 تا 6 تن در هکتار در حوضه مدیترانه و به بیش از 8 تن در هکتار در آمریکا نیز می‌رسد (ساتل و همکاران 1998). ماشک گل‌خوشه‌ای نسبت به ماشک معمولی مدت بیشتری سبز باقی می‌ماند (هوز و همکاران 2016). ماشک مجاری یا پانونیکا (Vicia panonica) گیاهی یک ساله، با ساقه و برگ‌های پوشیده از کرک که همانند ماشک گل خوشه‌ای ساقه‌ای بالارونده و ظریف دارد و نسبت به سایرماشک‌ها حالت نیمه ایستاده‌تری داشته و برای کشت‌های خالص مناسب‌تر است (یولچو و همکاران 2009). طول دوره رویشی در این گونه ماشک، کمتر از ماشک گل‌خوشه‌ای است و تحمل زیادی به سرمای زمستاندارد. این گیاه پتانسیل عملکرد بالاتری نسبت به ماشک معمولی دارد (یولچو و همکاران 2009). کشت پائیزه دو لاین ماشک پانونیکا در شرایط مراغه نشان داد که، این گیاه مقاومت بالایی نسبت به سرما داشته و قابل کشت پائیزه در اقلیم سرد کشور است و عملکرد بیولوژیکی آن در شرایط دیم حدود 3 تن در هکتار گزارش شد (علیزاده و همکاران 2008). نخود علوفهای (Pisum sativum) یکی از قدیمی‌ترین نباتاتی است که حدود 8000 سال قبل از میلاد مسیح در مزارع چین مشاهده گردیده است (تکلی و آتس، 2003). گیاهی یکساله دارای ساقه‌های باریک و بالا رونده که ارتفاع آن بسته به شرایط کشت (آبی و دیم) و نوع گونه و واریته از 200-50 سانتیمتر متفاوت است. این گیاه تا 12- درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کند (هوز و همکاران 2015). قدمت و سابقه کشت نخود علوفهای در ایران120-100 سال تخمین زده میشود (لامعی و همکاران 2011). عملکرد ماده خشک نخود علوفهای بسیار متغیر و بستگی به شرایط محیطی ممکن است از 9/4 تن در هکتار تا 9/35 تن در هکتار برسد (هوز و همکاران 2015). منیری‌فر در مطالعهی خود ( الف2015) گزارش کرد در شرایط کم آبیاری ماشک گل‌خوشه‌ای و ماشک پانونیکا بیشترین عملکرد تر و خشک را نشان دادند و کمترین عملکرد تر و خشک متعلق به گونه‌های خلّر و نخود علوفهای بود. زرمنش و همکاران (2008) در بررسی خصوصیات زراعی گیاهان علوفهای در شرایط آب و هوایی خرم‌آباد گزارش کردند که توده‌های خلّر، ماشک و گاودانه به‌ترتیب بالاترین سازگاری را با منطقه داشته و در بین لگومهای علوفهای، لگوم خلّر بیشترین عملکرد ماده تر، ارتفاع ساقه، عملکرد ساقه، عملکرد ماده خشک، ماده خشک ساقه، ماده خشک برگ را به خود اختصاص داد. شناخت ارزش تغذیه‌ای منابع خوراک دام از اولویت‌های تحقیقاتی بوده و با بررسی‌های کیفیت علوفه، میزان پروتئین خام علوفه ماشک 9/22 -6/18 درصد، علوفه خلّر 2/18-7/14 درصد و میزان فیبر محلول نا محلول در اسید برای گیاه خلّر 3/36 درصد گزارش شده است (پولاند و همکاران 2003؛ هدا و حسین 2001). بررسی ترکیبات شیمیایی، قابلیت هضم و قابلیت تولید گاز علوفه ماشک معمولی، خلّر و گاودانه نشان داد که میزان پروتئین خام 05/19-99/14 درصد، خاکستر خام 54/13-70/11، فیبر نامحول در شوینده اسیدی 66/32-46/29 درصد، قابلیت هضم ماده خشک 46/61-60/56 درصد بودند (رزم‌آذر و همکاران 2011). هدف از این تحقیق مقایسه عملکرد علوفه تر و خشک و کیفیت علوفه برترین ژنوتیپهای باقلا ، ماشک معمولی، ماشک گل‌خوشه‌ای، خلّر، نخود علوفهای در شرایط آب و هوایی کرج و گرگان، مازندران و لرستان بود تا بتواند رهیافتی برای تحقیقات آینده زراعی، به‌نژادی و توسعه کشت این گیاهان شود.
مواد و روش‌ها به منظور شناسایی و مقایسه ژنوتیپ‌ها و ارقام برتر گیاهان علوفهای خانواده لگوم برای کشت پاییزه از نظر عملکرد کمی و کیفی، آزمایشی به صورت طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در چهار مکان کرج، گرگان، مازندران و لرستان به مدت دو سال اجرا شد. مشخصات مکان‌های اجرا و شرایط اقلیمی در سالهای اجرای آزمایش در جدول یک ارائه شده است. شش نوع لگوم علوفهای شامل باقلا (4 رقم برکت، فیض، شادان و مهتا)، خلّر (Lathyrus sativus L.) (توده محلی)، ماشک معمولی (Vicia sativa L.) (لامعی)، ماشک گل‌خوشه‌ای (Vicia villosa L.) (محلی زنجان)، ماشک پانونیکا (Vicia panonica L.) (یک رقم خارجی) و نخود علوفهای (Pisum sativum L.) (دو رقم شامل رقم محلی زنجان و رقم خارجی پایونیر) از نظر صفات کمی و همچنین کیفیت علوفه مورد بررسی قرار گرفتند. هرتیمار در کرتی شامل چهار خط و به طول چهار متر در آبان 1396 و1397 کشت و فاصله تیمارها از یکدیگر به صورت یک خط نکاشت تعیین گردید. فاصله خطوط باقلا و ماشک گل‌خوشه‌ای از یکدیگر 50 سانتیمتر و برای سایر گیاهان، فاصله خطوط 25 سانتیمتر بود. میزان تراکم کاشت برای باقلا 20 بوته در متر مربع (به ترتیب 150 کیلوگرم در هکتار برای ارقام شادان و مهتا و 200 کیلوگرم در هکتار برای ارقام فیض و برکت) و برای سایر گیاهان 250 بوته در متر مربع (میزان بذر در هکتار به ترتیب برای خلّر 150، ماشک معمولی، ماشک گل‌خوشه‌ای و ماشک پانونیکا 75 و نخود فرنگی علوفه ای 120 کیلوگرم در هکتار) در نظر گرفته شد. آبیاری در زمان کشت و پس از استقرار برای تمامی تیمارها یکسان بود و در بهار در صورت عدم بارندگی، هر هفت روز آبیاری تا زمان برداشت هر تیمار صورت گرفت، بنابراین با توجه به شرایط اقلیمی و بارندگی‌ها، در مازندران و گلستان به آبیاری نیازی نشد و برای شرایط کرج و بروجرد فقط دو بار آبیاری در زمان کشت و دو بار آبیاری تا زمان برداشت در هر سال آزمایش نیاز شد. کوددهی بر اساس آزمون خاک در هر منطقه و نیاز خاک در زمان کاشت و حدود 50 تا 100 کیلوگرم فسفات آمونیم در هکتار اضافه شد. زمان برداشت بر اساس 50 درصد گل‌دهی صورت گرفت، زمانی که غلاف‌های پائینی تشکیل و نیمه پر بودند. برداشت با حذف حاشیه از دو خط وسط صورت گرفت و علوفه هر کرت آزمایشی برداشت و به صورت وزن تر و هم پس از خشک شدن توزین شد. صفات کیفیت علوفه شامل ماده خشک قابل هضم[1]، خاکستر خام[2]، پروتئین خام[3]، قند محلول در آب[4]، فیبر خام[5]، فیبر نامحلول در شوینده خنثی[6]و فیبر نامحلول در شوینده اسیدی[7] با استفاده از دسـتگاه طیـف سنج مادون قرمز نزدیک [8]NIR مدل INFRAMATIC 8620 موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع تعیــین شــد. برای تجزیه و تحلیل دادهها، فرض‌های یکنواختی واریانس‌ها، نرمال بودن مورد بررسی و مورد تائید قرار گرفت. تجزیه‌‌های آماری جداگانه و تجزیه مرکب داده‌های دو سال و چهار منطقه انجام و مقایسه میانگین بر اساس آزمون حداقل تفاوت معنیدار (LSD)[9] انجام گرفت.
نتایج و بحث نتایج تجزیه واریانس مرکب برای صفات عملکرد علوفه تر و خشک در جدول دو ارائه شده است. نتایج نشان داد که اثر ساده مکان و نوع لگوم برای این سه صفت در سطح احتمال 5 و یک درصد معنیدار گردید. اثر ساده سال برای عملکرد علوفه خشک معنیدار نشد. اثرات متقابل دوگانه مکان × سال، نوع لگوم × مکان و نوع لگوم × سال و همچنین اثر متقابل سه گانه نوع لگوم × سال× مکان برای هر دو صفت در سطح احتمال پنج و یک درصد معنیدار شد (جدول 2)، که نشان‌دهنده واکنش متفاوت ارقام و گونه‌های گیاهی به سال‌ها و مکان‌های مختلف کاشت است. منیری‌فر (2015الف و ب) نیز در بررسی چهار لگوم ماشک گل‌خوشه‌ای، ماشک پانونیکا، نخود علوفهای و خلّر برهم‌کنش معنیدار اثر متقابل سال و نوع لگوم را مشاهده کرد. از آنجائی‌که اثر متقابل نوع لگوم × سال × مکان برای هر سه صفت معنیدار شده است مقایسه میانگین صفات بر اساس اثر متقابل معنیدار سه گانه ارائه شد.
جدول 1- خصوصیات فیزیکی، شیمیایی خاک وآب و هوای مکان‌های آزمایش
عملکرد علوفه تر نتایج مقایسه میانگینها نشان داد که میانگین عملکرد علوفه تر در سال دوم آزمایش بطور معنیداری بیشتر از سال اول بود (جدول 3). عملکرد بالای علوفه و رشد بیشتر گیاهان میتواند به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب و میزان بارندگی بیشتر در سال دوم آزمایش باشد(جدول یک). میانگین عملکرد علوفه تر برای سال دوم (99/44 تن در هکتار) در مقایسه با سال اول (85/42 تن در هکتار) بیشتر و میانگین مکان‌ها در طی دو سال آزمایش نشان می‌دهد که مکان کرج کمترین عملکرد علوفه تر را نسبت به سه مکان دیگر داشت(جدول 3). یکی از دلایل عملکرد پایین علوفه تر در کرج نسبت به دیگر مکان‌ها، به دلیل عملکرد کم گیاه باقلا میتواند باشد به طوری‌که تمامی ارقام کاشته شده از این گیاه در کرج کمترین عملکرد علوفه تر را داشتند. از نظر عملکرد علوفه تر در بین گونه‌ها، سال و مکان‌ها کمترین عملکرد علوفه‌تر به ترتیب برای ماشک پانونیکا (87/23 تن در هکتار) در سال اول در بروجرد بود و کمترین عملکرد علوفه تر برای باقلا رقم شادان برای سال اول در بروجرد (12/25 تن در هکتار)، باقلا رقم مهتا در سال دوم (88/25 تن در هکتار)، خلّر در سال اول در کرج (20/26 تن در هکتار) مشاهده گردید (جدول 3). رقم باقلا شادان با 71/71 تن در هکتار بیشترین عملکرد علوفه تر را ارائه کرد. بین ارقام باقلا، بیشترین علمکرد علوفه‌تر در دو سال و دو مکان را رقم شادان نشان داد. از بین سایر گونه‌ها، ماشک گل‌خوشه‌ای بیشترین میانگین عملکرد علوفه‌تر (33/46 تن در هکتار) را داشت (جدول 3). بیشترین عملکرد علوفه تر در کرج در دو سال 1397 و 1398آزمایش برای ماشک گل خوشه‌ای به ترتیب 09/46 و 57 تن در هکتار و کمترین عملکرد علوفه‌تر در سال 1397 برای رقم فیض و مهتا در باقلا (43/36 و 70/36 تن در هکتار) و در سال 1398 برای رقم مهتا (88/25 تن در هکتار) مشاهده شد (جدول 3). در استان گلستان نتایج مقایسه میانگین عملکرد علوفه نشان داد که گیاه خلّر در دو سال آزمایش، کمترین عملکرد علوفه‌تر را به میزان 13/29 و 99/29 تن در هکتار برای سال های 1397 و 1398 را تولید کرد. بیشترین عملکرد علوفه برای ارقام باقلا برکت (91/61 و 42/58 تن در هکتار) و شادان (33/61 و 93/57 تن در هکتار) به ترتیب در سالهای 1397 و 1398 بدست آمد. بیشترین عملکرد علوفه‌تر برای بروجرد در سال 1397 برای رقم نخود علوفهای محلی با عملکرد علوفه تر 73/82 تن در هکتار و ماشک گل‌خوشه‌ای با عملکرد 43/69 تن در هکتار بدست آمد و ماشک گل‌خوشه‌ای با 37/70 تن در هکتار بیشترین عملکرد علوفه تر در سال 1398 را داشت. کمترین عملکرد علوفه تر برای گیاه ماشک پانونیکا (87/23 تن در هکتار) در سال 1397 و نخود پایونیر (65/32 تن در هکتار) در سال 1398 در بروجرد مشاهده شد.
جدول 2- میانگین مربعات تجزیه واریانس مرکب صفات عملکرد علوفه تر و خشک لگومهای مورد بررسی
* ، ** و n.s. به ترتیب اختلاف معنی دار در سطح احتمال یک، پنج درصد و عدم اختلاف معنی دار می باشد.
در مازندران بیشترین عملکرد علوفه تر برای رقم باقلا فیض (20/63 تن در هکتار) در سال 1397 و رقم باقلا شادان (71/71 تن در هکتار) در سال 1398 بدست آمد و کمترین عملکرد علوفه تر برای گیاه خلّر در دو سال 1397 و 1398 ( به ترتیب 07/29 و 40/26 تن در هکتار) مشاهده شد (جدول 3). در استان گلستان و مازندران گیاه باقلا عملکرد بالاتری داشت و در بین سایر لگوم‌ها ماشک گل‌خوشه‌ای بیشترین عملکرد و برای گیاه خلّر کمترین عملکرد مشاهده شد. در بررسی منیری‌فر (2015الف) میزان بالای عملکرد علوفه‌تر به ترتیب در ماشک گل‌خوشه‌ای، ماشک پانونیکا، نخود علوفهای مشاهده شد. فخر واعضی و همکاران (2010) با ارزیابی گیاهان علوفهای در منطقه گچساران گزارش کردند که اکثر لاین‌های خلّر از نظر میانگین عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی و علوفه سبر نسبت به برترین لاین ماشک علوفهای برتر بودند. بهرامی و همکاران (2014) با بررسی ماشک گل‌خوشه‌ای، نخود علوفهای، ماشک پانونیکا و خلّر درشرایط کردستان بیشترین عملکرد علوفه تر را برای خلّر گزارش کردند. زارع منش و همکاران (2008) در بررسی گیاهان علوفهای در شرایط آب و هوایی خرم‌آباد گزارش کردند که در بین لگومهای علوفهای، خلّر دارای بیشترین عملکرد ماده خشک، ماده خشک ساقه، ماده خشک برگ بود. بویوک بورچ و کاراداگ (1999) در بررسی کشت زمستانه ماشک گل‌خوشه‌ای و ماشک پانونیکا، بالاترین عملکرد را برای ماشک گل‌خوشه‌ای گزارش کردند.
عملکرد علوفه خشک مقایسه میانگین دادهها نشان داد که کشت در کرج، کمترین عملکرد خشک را در سال دوم نسبت به سه مکان دیگر داشت (37/6 تن در هکتار) و بیشترین عملکرد علوفه خشک در کرج در سال اول (09/9 تن در هکتار) و مازندران در سال دوم (95/8 تن در هکتار) مشاهده شد (جدول 4). همانند عملکرد کم علوفه‌تر در کرج، عملکرد کل علوفه خشک نیز در کرج کمتر از سایر مکان‌ها بود که به دلیل عملکرد پایین گیاه باقلا در کرج برای سال دوم است به‌طوری‌که تمامی ارقام استفاده شده از این گیاه در کرج کمترین عملکرد علوفه خشک در سال دوم را داشتند. از نظر عملکرد علوفه خشک در بین گونه‌ها و سال و مکان‌ها کمترین عملکرد علوفه خشک به ترتیب برای گیاهان ماشک پانونیکا (34/3 تن در هکتار) در سال اول در بروجرد و سپس به ترتیب کمترین عملکرد علوفه خشک برای باقلا رقم مهتا در کرج در سال دوم (77/3 تن در هکتار) و نخود رقم پایونیر در بروجرد سال دوم (92/3 تن در هکتار) مشاهده شد (جدول 4). بیشترین عملکرد علوفه خشک برای ماشک گل خوشه‌ای در سال 1398 (37/13 تن در هکتار) در کرج و سپس نخود
جدول 3- مقایسه میانگین دوسال و چهار مکان صفت عملکرد علوفه تر (تن در هکتار) در لگومهای مورد بررسی
علوفهای محلی (84/12 تن در هکتار) و ماشک گل‌خوشه‌ای (68/12 تن در هکتار) و نخود رقم پایونیر (67/12 تن در هکتار) در سال 1397 بدست آمد. میانگین تمام مکان‌ها و سال‌ها نیز نشان می‌دهد که ماشک گل خوشه‌ای بیشترین عملکرد علوفه خشک (98/8 تن در هکتار) را دارابود و ماشک پانونیکا (79/6 تن در هکتار) و خلّر (96/6 تن در هکتار) کمترین میزان عملکرد علوفه خشک در بین تمام سال ها و مکان‌ها داشتند. بین ارقام باقلا بیشترین علمکرد علوفه تر در دو سال و دو مکان برای رقم برکت (04/8 تن در هکتار) و سپس رقم شادان (55/7 تن در هکتار) مشاهده شد. در کرج بیشترین عملکرد علوفه خشک در دو سال 1397 و 1398 آزمایش برای ماشک گل خوشه‌ای به ترتیب 68/12 و 37/13تن در هکتار بود. کمترین عملکرد علوفه در سال 1397 برای ارقام باقلا و خلّر و در سال 1398 نیز برای ارقام باقلا مشاهده گردید. بطور کلی گیاه باقلا در کرج عملکرد کمتری نسبت به سایر گونه‌ها داشت، در حالیکه در سه مکان دیگر عملکرد باقلا از سایر گونه‌ها بیشتر بود (جدول 4). نتایج مقایسه میانگین عملکرد علوفه خشک در استان گلستان، نشان داد که در سال 1397، کمترین عملکرد علوفه خشک (تن در هکتار) به ترتیب برای خلّر (98/5)، رقم باقلا فیض (81/6) و نخود محلی (11/6) و رقم باقلا مهتا (94/6) بود و بیشترین عملکرد علوفه خشک در ارقام باقلا برکت (53/9 تن در هکتار) و رقم باقلا شادان (77/8 تن در هکتار ) مشاهده شد. در سال 1398 کمترین عملکرد علوفه خشک (تن در هکتار) در رقم نخود محلی (67/5)، رقم باقلا مهتا (76/6)، رقم باقلا فیض (68/6 ) و نخود رقم پایونیر (96/6) مشاهده گردید. بیشترین عملکرد علوفه خشک (تن در هکتار) برای رقم ماشک معمولی (07/9) و ماشک گل خوشه‌ای (03/9) و سپس رقم باقلا برکت (43/8)، ماشک پانونیکا (38/8) و رقم باقلا شادان (23/8) بهدست آمد. برای بروجرد بالاترین عملکرد علوفه خشک در سال 1397 برای رقم نخود علوفهای محلی با عملکرد علوفه خشک 17/12 تن در هکتار و سپس ماشک گل‌خوشه‌ای با عملکرد 04/11 تن در هکتار بدست آمد و رقم باقلا شادان (66/10)، ماشک گل خوشه ای (35/9)، رقم باقلا مهتا (30/9) بیشترین عملکرد علوفه خشک (تن در هکتار) در سال 1398 را داشتند. کمترین عملکرد علوفه خشک در گیاه ماشک پانونیکا (34/3 تن در هکتار) و سپس رقم باقلا شادان و فیض (به ترتیب 59/4 و 60/4 تن در هکتار ) در سال 1397 و نخود علوفهای پایونیر (92/3 تن در هکتار) و ماشک پانونیکا (24/5 تن در هکتار) در سال 1398 بهدست آمد. بیشترین عملکرد علوفه خشک در مازندران برای رقم باقلا فیض (37/10 تن در هکتار)، رقم باقلا مهتا و برکت (به ترتیب 52/9 و 47/9 تن در هکتار) و نخود رقم پایونیر (19/9 تن در هکتار) مشاهده شد. کمترین عملکرد علوفه خشک را رقم باقلا شادان (87/5 تن در هکتار) در سال 1397 تولید کرد. در سال 1398 بیشترین عملکرد علوفه خشک برای ماشک معمولی (34/12)، رقم باقلا شادان (21/11 تن در هکتار) و رقم فیض (93/10 تن در هکتار) بدست آمد و کمترین عملکرد علوفه خشک در گیاه خلّر (40/5 تن در هکتار)، نخود پایونیر (57/6 تن در هکتار) و ماشک گل خوشه ای (65/6 تن در هکتار) مشاهده شد (جدول 4). بهرامی و همکاران (2014) در ارزیابی چهار گونه لگوم علوفهای تحت شرایط دیم و آبیاری تکمیلی در منطقه کردستان، تفاوت معنیداری بین لگوم‌ها از نظر وزن خشک علوفه در سطح احتمال یک درصد مشاهده کردند و بیشترین و کمترین مقدار تولید علوفه خشک مربوط به گونه‌های خلّر و نخود علوفهای بود. منیری‌فر (2015 ب) در بررسی لگومهای علوفهای در شرایط دیم گزارش کرد که ماشک گل‌خوشه‌ای با تولید 4686 و 1589 کیلوگرم در هکتار علوفه تر و خشک بیشترین مقدار تولید علوفه را به خود اختصاص و و کمترین میزان تولید علوفه تر و خشک (2319 و 862 کیلوگرم در هکتار) متعلق به نخود علوفهای بود و میزان تولید خلّر و ماشک پانونیکا در حد وسط قرار داشتند.
صفات کیفیت علوفه نتایج تجزیه واریانس برای صفات کیفیت علوفه برای مکان کرج و برای یک سال آزمایش در جدول پنج ارائه شده است. نتایج نشان داد که بین لگومهای مورد مطالعه از نظر صفات مختلف کیفیت علوفه اختلاف معنیدار در سطح احتمال یک درصد وجود دارد.
جدول 4- مقایسه میانگین دوسال و چهار مکان صفت عملکرد علوفه خشک (تن در هکتار) در لگومهای مورد بررسی
جدول 5- میانگین مربعات تجزیه واریانس صفات کیفیت علوفه لگومهای مورد بررسی
*، ** و n.s. به ترتیب اختلاف معنی دار در سطح احتمال 5 ، 1 درصد و عدم اختلاف معنی دارمی باشد.
ماده خشک قابل هضم مقایسه میانگین صفت ماده خشک قابل هضم در جدول 6 نشان داد که بیشترین ماده خشک قابل هضم در ارقام باقلا مشاهده و رقم باقلا مهتا (5/59%)، رقم برکت (90/58%)، رقم شادان (68/57%)، باقلا فیض (56/57%) بیشترین ماده خشک قابل هضم را داشتند. ماشک پانونیکا با 17/50 درصد ماده خشک قابل هضم کمترین مقدار را دارا بود و نخود علوفهای محلی، ماشک گل خوشه‌ای، خلّر، ماشک معمولی و نخود علوفهای پایونیردر رتبه های بعدی قرار دارند (به ترتیب 18/51، 39/51، 42/52، 46/52، 4/54). تفاوت در میزان قابلیت هضم ماده خشک در گیاهان، علاوه بر تاثیر مقدار فیبر خام و دیواره سلولی به نوع ارتباط سلولز و لیگنین نیز مرتبط بوده و می‌بایست با مطالعه نوع ساختار دیواره سلولی و ارتباط سلولز و لیگنین بررسی گردد ( شورنگ و نیکخواه 2007). منیری فر (2015ب) نیز اختلاف معنیداری بین گونه‌ها از نظر قابلیت هضم ماده خشک در سطح احتمال پنج درصد مشاهده کرد و گونه خلّر بیشترین مقدار قابلیت هضم ماده خشک (99/70 درصد) را نشان داد و ماشک گل‌خوشه‌ای و نخود علوفهای با 48/67 درصد در مرتبه بعدی قرار گرفتند و مقدار این صفت در ماشک پانونیکا نیز 91/65 درصد بود. رودز و شارو (1990) قابلیت هضم ماده خشک را به عنوان مهمترین شاخص برای ارزیابی کیفیت علوفه معرفی کردند و از نظر این شاخص گونه خلّر بهترین کیفیت را نشان داد. میزان پروتئین خام مقایسه میانگین میزان پروتئین خام در جدول 6 نشان داد که نخود پایونیر، ماشک گل خوشه‌ای و خلّر به ترتیب با 75/22، 51/22 و 41/20 درصد، بیشترین میزان پروتئین را دارا بوده و ارقام باقلا برکت، شادان و فیض با 62/14، 93/14 و 06/16 درصد کمترین میزان پروتئین علوفه را داشتند. در بررسی منیری فر (2015 الف) در شرایط متوسط آبیاری، بیشترین عملکرد پروتئین خام به صورت تر و خشک متعلق به لگومهای ماشک گل‌خوشه‌ای و خلّر بود. لگوم های ماشک پانونیکا و نخود علوفهای از نظر عملکرد پروتئین خام به صورت تر و خشک در مرتبه بعدی قرار گرفتند. بهرامی و همکاران (2014) نیز گزارش کردند که در بین لگومهای بررسی شده، خلّر با متوسط 63/19 درصد بالاترین درصد پروتئین را نشان داد. هرچند بین لگوم مذکور و نخود علوفهای اختلاف معنیداری مشاهده نگردید. پائین‌ترین درصد پروتئین با متوسط 51/17 درصد به ماشک گل‌خوشه‌ای تعلق داشت. آنها گزارش کردند که خلّر به دلیل بالا بودن میزان پروتئین و کم بودن مقدار فیبر از کیفیت علوفه بالاتری نسبت به دیگر لگوم‌ها برخوردار است.
میزان قند محلول در آب کربوهیدرات‌های غیر ساختمانی یا قندهای محلول در آب از اصلی‌ترین ذخایر غذایی گیاهان و مهمترین اجزای کیفیت علوفه است، بطوری‌که میزان آنها در اندام‌های گیاهان، تعیین‌کننده خوشخوراکی و کیفیت علوفه بوده و برای تجزیه میکروبی در سیلو دارای اهمیت می‌باشند (وارد و همکاران 2003). مقایسه میانگین صفت میزان قند محلول در آب در جدول 6 نشان داد که بطور کلی ارقام باقلا بیشترین میزان قند محلول را داشتند و ارقام باقلا شادان (4/19%)، برکت (85/18%)، مهتا (47/18%)، باقلا فیض (4/17%) دارای بالاترین درصد قند محلول در آب بودند. ماشک پانونیکا با 95/10 و نخود رقم لامعی با 62/11 درصد، میزان قند محلول در آب را برای این صفت را ارائه داند. دلیل بالا بودن میزان قند بالا می تواند به خاطر بالا بودن وزن غلاف ها و دانه های حاوی آن باشد.
میزان خاکستر خاکستر هیچ نوع انرژی برای دام تأمین نمی کند، ولی به عنوان یک جزء حیاتی خوراک دام، انواع املاح و مواد معدنی مورد نیاز دام، اعم از عناصر پرمصرف و کم مصرف را تأمین کرده و جهت ادامه فعالیتهای متابولیک و سلامت دام لازم است و درصد خاکستر بطور مستقیم با کیفیت علوفه مرتبط است (لیتورگیدیس و همکاران 2006). مقایسه میانگین صفت میزان خاکستر در جدول 6 نشان داد که رقم نخود محلی، باقلا رقم مهتا و نخود پایونیر به ترتیب با 66/10، 44/10، 11/10 درصد بیشترین میزان خاکستر را داشتند. رقم باقلا فیض (15/9)، خلّر (22/9)، باقلا شادان (23/9)، ماشک پانونیکا (24/9)، ماشک معمولی (38/9) و باقلا برکت (64/9) کمترین میزان خاکستر را تولید کردند. ماشک گل خوشه‌ای نیز با درصد خاکستر 96/9 درصد در حد واسط قرار گرفت. منیری فر (2015ب) در مطالعه لگوم‌ها، اختلاف معنیداری را از نظر میزان خاکستر مشاهده و بالاترین میزان خاکستر برابر 57/11 درصد را در خلّر گزارش کرد که بیشتر از سه گونه دیگر بود و برتری این گونه را از نظر این شاخص کیفیت علوفه نشان داد. درصد خاکستر در ماشک گل خوشه‌ای، نخود علوفهای و ماشک پانونیکا به ترتیب برابر 06/10 ،21/10 و 87/9 درصد بود.
میزان فیبر خام هضم‌پذیری علوفه رابطه مستقیمی با ویژگی‌های دیواره سلولی دارد. این بافت‌ها نیز بیشتر از کربوهیدرات‌های ساختمانی )سلولز، همیسلولز و لیگنین)تشکیل شدهاند (باقری‌راد و همکاران 2007) محتویات درون سلولی تا حدود 100 درصد قابلیت هضم دارند و با افزایش سن گیاه تغییری در هضم‌پذیری آنها به وجود نمی‌آید، درحالی که ساختار شیمیایی دیواره سلولی تغییر کرده و با پیر شدن گیاه محتویات فیبر کل گیاه افزایش می‌یابد (مهدی‌نژاد و همکاران 2017). مقایسه میانگین صفت درصد فیبر خام در جدول 6 نشان داد که گیاهان ماشک پانونیکا (46/31)، نخود محلی (99/30)، ماشک گل خوشه‌ای (77/30) و خلّر (91/29) بیشترین درصد فیبر خام را ارائه دادند. در حالیکه ارقام باقلا مهتا، شادان، نخود رقم پایونیر و باقلا برکت به ترتیب با 4/25، 91/26، 05/27 و 15/27 درصد کمترین میزان فیبر را داشتند. علیزاده (2019) میزان فیبر خام برای سه نوع ماشک گل خوشه‌ای رقم گلشن، ماشک معمولی رقم طلوع و پانونیکا را به ترتیب 33، 34 و 32 درصد در شرایط دیم گزارش کرد.
فیبر نامحلول در شوینده اسیدی مقایسه میانگین این صفت در جدول 6 نشان داد که ماشک گل‌خوشه‌ای (82/40)، نخود محلی (08/40)، ماشک پانونیکا (69/38)، خلّر (29/37) و نخود پایونیر (37) بیشترین درصد فیبر نامحلول در اسید را داشتند. در حالیکه ارقام باقلا برکت، شادان، مهتا و فیض به ترتیب با 46/29، 19/30، 65/30 و 94/30 درصد کمترین میزان فیبر نامحلول در اسید را ارائه دادند. بهرامی و همکاران (2014) کمترین میزان ADF را برای خلّر با متوسط 55/37 درصد و بیشترین آن را برای ماشک پانونیکا با میانگین 58/45 درصد گزارش کردند.
فیبر نامحلول در شوینده خنثی مقدار الیاف نامحلول در شوینده خنثی (NDF) نشانگر مقیاس محتویات دیواره سلولی است و پایین بودن میزان دیواره سلولی یک ماده غذایی، باعث افزایش مصرف و قابلیت هضم آن توسط انسان و دام است (ون سوست، 1994). مقایسه میانگین این صفت در جدول 6 نشان داد که ماشک پانونیکا (97/56)،ماشک گل‌خوشه‌ای (95/55)، نخود محلی (81/52)، و نخود پایونیر (45/51) بیشترین درصد فیبر نامحلول درخنثی را داشتند. در حالیکه ارقام باقلا مهتا، برکت، فیض، شادان به ترتیب با 93/33، 62/38، 93/38 و 05/39 درصد کمترین میزان فیبر نامحلول در خنثی را ارائه دادند. بهرامی و همکاران (2014) در ارزیابی میزان NDF انواع لگوم مشاهده کردند که ماشک پانونیکا و ماشک گل خوشه‌ای به ترتیب با میانگین 64/47 و 48/46 درصد بالاترین مقدار NDF را به خود اختصاص دادند، در حالیکه نخود علوفهای و خلّر به ترتیب با متوسط 19/42 و 43/40 کمترین مقدار صفت مذکور را داشتند. با توجه به اینکه افزایش مقدار ADF و NDF میتواند به طور منفی بر میزان هضم پذیری اثر بگذارد وشاخص NDF و ADF، قابلیت هضم را نشان می‌دهد، کیفیت و ارزش غذائی علوفه با این دو شاخص نسبت معکوس دارد.
جدول 6- مقایسه میانگین یک سال صفات کیفیت علوفه لگومهای مورد بررسی برای مکان کرج
نتیجه‌گیری با توجه به اینکه واکنش متفاوتی برای لگوم‌ها در سال‌ها و مکان‌های مختلف مشاهده شد، تمامی گیاهان بررسی شده در این پژوهش، پتانسیل تولید علوفه را داشته و نسبت به شرایط اقلیمی، نوع خاک و ... عملکردهای متفاوتی دارند. بطور کلی نتایج این آزمایش نشان داد که ماشک گل‌خوشه‌ای، بیشترین مقدار عملکرد علوفه تر و خشک را در بین گیاهان مورد بررسی به جز باقلا تولید کرد. در بین ارقام باقلا، رقم شادان و برکت دارای بیشترین عملکرد علوفه تر و خشک بودند و کمترین میران تولید علوفه تر و خشک متعلق به خلّر بود. باقلا در کرج کمترین علکرد علوفه را داشت و مناسب این منطقه نیست.
سپاسگزاری از بخش تحقیقات ذرت و گیاهان علوفهای موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، کرج، گرگان، بروجرد و مازندران برای حمایــت و در اختیــار قــرار دادن امکانــات برای اجرای این تحقیق سپاسـگزاری میشود.
[1] Dry Matter Digestible (DMD) [2] ASH [3] Crude Protein (CP) [4] Water soluble Carbohydrae (WSC) [5] Crude Fibre(CF) [6] Neutral Detergent Fiber (NDF) [7] Acid Detergent Fiber (ADF) [8] Near Infarred Reflectance Spectroscopy [9] Least Significant Differences | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Abd El- Moneim AM. 1993. Agronomic potential of three vetches (Vicia spp.) under rain fed conditions. Journal Agronomy Science, 170: 113-120.
Alizade Kh, Lamei J, Fakhrevaezi A, Neyestani E, Shabani A, Bahrami S, Vaezi B and Khademi K. 2008. Production of forage plant in the arid and semiarid dryland, Pp. 279. In: Proceedings of the 2nd National Conference of Forage Plants.
Alizadeh K. 2019. The annual forage crops under dryland conditions- A review. Iranian Journal of Dryland Agriculture, 8(1): 95-113.
Bagherirad E, Dianati Tilaki GA, Mesdaghi M and Khani M. 2007. An investigation on forage quality of three grasses (Aeluropus lagopoides, Aeluropus littoralis, Puccinellia distans) at saline and alkaline habitats of incheh-borun in golestan province. Pajouhesh-Va-Sazandegi, 20(3): 157-163.
Bahrami S, Weisany W and Afshari A. 2014. Quantitative and Qualitative Evaluation of Forage Legumes Rainfed and Supplemental Irrigation Conditions. Research In Crop Ecosystems, 1 (3): 71-82. (In persian).
Borreani G; Chion AR; Colombini S; Odoardi M; Paoletti R and Tabacco E. 2009. Fermentative profiles of field pea (Pisum sativum), faba bean (Vicia faba) and white lupin (Lupinus albus) silages as affected by wilting and inoculation. Animal Feed Science and Technology, 151: 316-323.
Buyukburc U and Karadag Y. 1999. A Research on determining the yield and adaptable of winter vetch species (Vicia pannonica Crantz. and Vicia villosa Roth.) in Tokat- Kazova and Yozgat-Sarikaya ecological conditions. III. Turkey Field Crops Congress, 15(18): 207-212.
Chowdhury SD, Sultana Z, Ahammed M, Chowdhury BL, Das SC and Roy BC. 2005. The nutritional value of khesari (Lathyrus sativus) for growing and laying pullets. Journal Poultry Science, 42: 308-320.
Cook BG, Pengelly BC, Brown SD, Donnelly JL, Eagles DA, Franco MA, Hanson J, Mullen BF, Partridge IJ, Peters M and Schultze-Kraft R. 2005. Tropical forages. CSIRO, DPI&F(Qld), CIAT and ILRI, Brisbane, Australia.
Dahmarde M, Ramroodi M and Valizadeh J. 2010. Effect of plant density and cultivars on growth, yield and yield components of faba bean (Vicia faba L.). African Journal of Biotechnology, 9: 8643-8647.
Daniel JA, Phillpes WA and Northup BK. 2006. Influence of summer management practices on grazed wheat pastures on run-off, sediment, and nutrient losses. Transactions of the ASABE, 49(2): 349−355.
Dastikaitė A, Sliesaravičius A and Maršalkienė N. 2009. Sensibility of two hairy vetch (Vicia villosa Roth.) genotypes to soil acidity. Agronomy Research, 7:233-238.
Etemadi F, Hashemi M, Barker AV, Zandvakili OR and Xiaobing L. 2019. Agronomy, Nutritional Value, and Medicinal Application of Faba Bean (Vicia faba L.). Horticultural Plant Journal, (5): 170-182.
Fakhr Vaezi AR, Alizade Kh, Hasanpour Hasani M, Mahdiye M, Ahakpaz F and Asghari Meydani J. 2010. Maragheh, A new dryland forage vetch cultivar for cold and moderate cold areas of Iran. Seed and Plant Improvment Journal, 26(4): 565-567. (In Persian).
FAO, 2010. Grassland Index. A searchable catalogue of grass and forage legumes. FAO, Rome, Italy.
Gasim S, Hamad SAA, Abdelmula A and Mohamed Ahmed IA. 2015. Yield and quality attributes of faba bean inbred lines grown under marginal environmental conditions of Sudan. Food Science and Nutrition, 3(6): 539–547.
Hadda SG and Husein MQ. 2001. Nutritive value of lentil and vetch straws as compared with alfalfa hay and wheat straw for replacement ewe lambs. Small Ruminant Researches, 40: 255-260.
Heuzé V, Tran G and Giger-Reverdin S. 2015. Pea forage. Feedipedia, a programmer by INRA, CIRAD, AFZ and FAO. https://www.feedipedia.org/node/7047 Last updated on September 29, 2015, 17:20.
Heuzé V, Tran G, Edouard N, Lessire M and Lebas F. 2016. Hairy vetch (Vicia villosa). Feedipedia, a programmer by INRAE, CIRAD, AFZ and FAO. https://www.feedipedia.org/node/238 Last updated on February 15, 2016, 14:15
Jackson MT and Yunus AG. 1984. Variation in the grass pea (Lathyrus sativus L.) and wild species. Euphytica, 33: 549–559.
Jelenic S, Mitrikeski PT, Papes D and Jelaska S. 2000. Agrobacterium-mediated transformation of broad bean (Vicia faba L.). Food Technology and Biotechnology, 38: 167-172.
Lamei Harvani J. 2011. Field pea, Neglected crop. Ministry of Jahad-e-Agriculture. Agricultural, Research, Education and Extension Organization. Zanjan Agri-Jahad Organization.21 pages.
Lithourgidis AS, Vasilakoglou IB, Dordas CA and Yiakoulaki MD. 2006. Forage yield and quality of common vetch mixtures with oat and triticale in two seeding ratios. Field Crop Research, 99: 106-113.
Louw AW. 2009. The nutritive value of faba bean silage for lactating dairy cows. MSC. Thesis University of Stellenbosch, South Africa.
Mehdinejad N, Mohammadkhani M and Fakheri BA. 2017. The effect of foliar application manganese on quantitative and qualitative traits of barley (Hordeum vulgare). Journal of Agronomy and Plant Breeding, 13(4): 13-29.
McVay KA, Radcliffe DE and Hargove WL. 1989. Winter legume effects on soil properties and nitrogen fertilizer requirements. Soil Science Society of America Journal, 53: 1856-1862.
Metayer N. 2004. Faba bean breeding for sustainable agriculture in Europe. EUFABA, 2.
Monirifar H (a). 2015. Evaluation some Forage Legumes in Limited Irrigation Condition. Journal of Crop Ecophysiology, 9(3): 387-400. (In Persian).
Monirifar H (b). 2015. Identification of Suitable Forage Legumes for Planting During Fallow in Rainfed Land Areas. Journal of Agricultural Science and Sustainable Production, 25(4): 47-58. (In Persian).
Poland C, Faller T and Tisor L. 2003. Effect of chickling vetch (Lathyrus sativus L.) or alfalfa (Medicago sativa) hay in gestating ewe diets. Day Report, Hettinger RE Center, 246-250.
Razm Azar V, Torbatinejad NM, Seyfdavati J; Hassani S. 2011. Nutritive evaluation of vicia sativa, lathyrus sativus and vicia ervilia forage through chemical and gas production techniques. Iraninan Journal of Animal Science, 42(1): 85-93. (In Persian).
Rhodes BD and Sharrow SH. 1990. Effect of grazing by sheep on the quantity and quality of forage available to big game in Oregon’s Coast Range. Journal of Range Management, 235-237.
SandAbadi M, Ghoorchi T, Sheikh F and Ghahari N. 2020. Evalution of silage characteristics of some forage of vicia faba genotypes. Research on Animal Production,10 (26): 30-37. (In Persian).
Sattell R, Dick R, Luna J, McGrath D and Peachey E. 1998. Common Vetch (Vicia sativa L.). In: Oregon cover crops. Oregon State University Extension Service, Corvallis.
Seyed Sharifi R and HokmAlipour S. 2010. Forage crops. Amidi Press. 585pp. (In Persian).
Sheikh F. 2013. A preliminary study on bean genotypes received from ICARDA (lines 2011). Publ. Agric. Natur. Resour. Res. Cen. Golestan Province, 25 p. (In Persian.)
Shoorang P, Nik Khah A. 2007. Determination of dry matter digestibility and cell wall of some rangeland forages by nylon bag and in vitro method. Iranian Journal of Agricultural Science, 38(1):57-66. (In Persian).
Smulikowska S, Rybinski W, Czerwinski J, Taciak M and Mieczkowska A. 2008. Evaluation of selected mutants of grass pea (Lathyrus sativus L.) var. Crab as an ingredient in broiler chicken diet. Journal of Animal and Feed Sciences, 17: 75-87.
Tekeli AS and Ates E. 2003. Yield and its components in field pea (Pisum arvense L.) lines. Journal of Central European Agriculture (online), Volume 4.
Turpin JE, Robertson MJ, Haire C, Bellotti WD, Moore A and Rose D. 2003. I. Simulating faba bean development, growth and yield in Australia. Australian Journal of Agricultural Research, 39: 52-54.
Undersander DJ, Ehlke NJ, Kaminski AR, Doll JD and Kelling KA. 1990. Hairy vetch. In: Alternative Field Crop Manual, University of Wisconsin, Cooperative Extension. https://www.hort.purdue.edu/newcrop/afcm/vetch.html
Van Soest PJ. 1994. Nutritional ecology of the ruminant. In: Van Soest PJ. (ed.) Fiber and Physicochemical Properties of Feeds. 2nd ed. Cornell University Press, Ithaca and London, Pp. 140-155.
Vaz Patto MC, Skiba B, Pang ECK, Ochatt SJ, Lambein F and Rubiales D. 2006. Lathyrus improvement for resistance against biotic and abiotic stresses: From classical breeding to marker assisted selection. Euphytica, 147: 133-147.
Ward JD, Redfeards DD, Mccornick ME and Cummo GJ. 2001. Chemical composition ensiling characteristics, and apparent digestible of summer annual forages in a subtropical double cropping system with annual ryegrass. Dairy Science Journal, 84: 177-182.
Yolcu H, Polat M and Aksakal V. 2009. Morphologic, yield and quality parameters of some annual forages as sole crops and intercropping mixtures in dry conditions for livestock. Journal of Food, Agriculture and Environment,7 (3&4): 594-599.
Zaremanesh H, Rafei M, Shiranirad, AH, Khourkani A and Sepahvand A. 2008. Production and agronomic characteristics of irrigated forage crops in Khorramabad climatic conditions. Journal of Physiology Specialty Crops, Islamic Azad University, 2: 62-76. (In Persian). | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 813 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 439 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||