تعداد نشریات | 44 |
تعداد شمارهها | 1,303 |
تعداد مقالات | 16,020 |
تعداد مشاهده مقاله | 52,489,472 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 15,217,037 |
ملاحظاتی در تاریخ کودکی عصر صفوی | ||
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام | ||
مقاله 7، دوره 12، شماره 26، فروردین 1400، صفحه 111-147 اصل مقاله (539.82 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jiiph.2021.12969 | ||
نویسندگان | ||
شهاب شهیدانی* 1؛ متین سادات اصلاحی2؛ مهشید سادات اصلاحی2 | ||
1استادیاردانشگاه لرستان | ||
2کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه اصفهان | ||
چکیده | ||
ترسیم ابعاد دنیای کودکان در دورۀ صفوی، همچون تاریخ زنان، اغلب در ارتباط با وقایع دربار و بزرگان ثبت و ضبط شده است. منابع تاریخی از جمله گزارشهای سیاحان و سفرنامهنویسان در خصوص تاریخ کودکان عصر صفوی از جمله تعریف دقیق این دوره، حدودوثغور سنّی و تمام ویژگیهای کودکان، استقلال کافی را ندارد اما بهکرّات به مزایا و معایب کودکان دربار اعم از شاهزادگان و سایر کودکان وابستگان به دربار اشاره کردهاند. بااینحال اشارات پراکنده تا حدودی تکافوی چهرهنمایی از حیات اجتماعی کودکان عامه و غیردرباری را نیز نشان داده است. این مقاله ضمن توجه به اهمیت تاریخ کودکی، تلاش میکند تا به این سؤال پاسخ دهد که مزایا و بلایای تاریخ کودکان دربارِ صفوی چگونه رقم خورده است؟ و نیز کیفیت حیات اجتماعی کودکان غیردربار چگونه بوده است؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد کودکان دربار در نوع شاهزادگان اگرچه از نظام تعلیموتربیت پیشرفته و مناسبی برخوردار بودهاند اما در روند بحران جانشینی و کشمکشهای خونین و نیز از نیمۀ دوم عصر صفویان با قرار گرفتن در چنبرۀ حرمسرا، دچار بحران و آسیب جدی شدهاند که اغلب منجر به قتل، مقطوعالنسلی و کوری کودکان میشد و در واقع تربیت کودکی آنها مغایر با تربیت سیاسی و امور مملکتداری بود. مصائب کودکان وابسته به دربار از جمله غلامبچهها، کالای جنسی شدن و اعتیاد آنها بوده است. در نوع کودکان غیردرباری اگرچه تاحدودی اشتراکاتی از جمله در تعلیموتربیت، متون درسی و مذهبی با کودکان دربار داشتهاند اما مخاطرات بیماری، جنگ و قحطی و تجاوز جنسی آنها را تهدید مینمود. در عوض این کودکان از آزادی، فعالیت و روابط اجتماعی بیشتری برخوردار بودهاند. روش پژوهش در این مقاله کتابخانهای و مبتنی بر تحلیل تاریخی است. | ||
کلیدواژهها | ||
صفویان؛ کودک؛ دربار؛ شاهزادگان؛ ایران | ||
مراجع | ||
منابع کتاب - ابن بی بی، یحیی بن محمد (1350)، مختصر سلجوقنامه، به کوشش محمد جواد مشکور، تبریز، کتابفروشی تهران. - استیرنس، پیتر (1388)، دوران کودکی در تاریخ جهان، ترجمه سارا ایمانیان، تهران، اختران. - افوشتهای نطنزی، محمود بن هدایتالله (1350)، نقاوهالآثار فی ذکرالاخیار، به اهتمام احسان اشراقی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. - امینی، ابراهیم بن میر جلالالدین (1383)، فتوحات شاهی(تاریخ صفوی از آغاز تا سال 920 هـ. ق)، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - اولئاریوس، آدام (1369)، سفرنامه آدام اولئاریوس، ترجمه حسین کردبچه، جلد2، تهران، شرکت کتاب برای همه. - آژند، یعقوب (1379)، تاریخ ایران دوره تیموریان، تهران، جامی. - بدلیسی، شرف الدین (1343)، شرفنامه، به اهتمام محمد عباسی، تهران، علمی. - بنداری، فتح بن علی (1356)، تاریخ سلسله سلجوقی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران. - بهبهانی، میرزا عبدالنبی شیخ الاسلام (1389)، بدایع الاخبار (وقایع بهبهان در زمان حمله محمود افغان)، مقدمه، تصحیح و توضیحات سید سعید میر محمد صادق، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب. - پستمن، نیل (1378)، نقش رسانههای تصویری در زوال کودکی، ترجمه صادق طباطبایی، تهران، انتشارات اطلاعات. - تاورنیه، ژان باتیست (1382)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه حمید ارباب شیرانی، تهران، نیلوفر. - تتوی، قاضی احمد و آصف خان قزوینی (1382)، تاریخ الفی، تصحیح غلام رضا طباطبایی مجد، جلد8، تهران، علمی و فرهنگی. - ترکمان، اسکندر منشی (1350)، تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح ایرج افشار، جلد1و2، تهران، امیرکبیر. - تکتاندرفوندریابل، گئورگ (1351)، ایترپرسیکوم «گزارش سفارتی به دربار شاهعباس اول»، تهران، بنیاد فرهنگ ایران. - جزایری، سید نعمت الله (بیتا)، الانوار النعمانیه، جلد4، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات. - جنابدی، میرزا بیگ بن حسن (1378)، روضهالصفویه، تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، موقوفات دکتر محمود افشار. - جیمز، آلیسون و کریس جنکس و آلن پروت (1383)، جامعهشناسی دوران کودکی (نظریهپردازی درباره دوران کودکی)، مترجمان علیرضا کرمانی و علی رضا ابراهیم آبادی، تهران، نشر ثالث. - حاتمی، زهرا (1395)، تاریخ کودکی در ایران (از آغاز عصر ناصری تا پایان دوره رضا شاه)، تهران، علم. - حزین، محمدعلی بن ابیطالب (1332)، تاریخ حزین (شامل اواخر صفویه فتنه افغان، سلطنت نادرشاه و احوال جمعی از بزرگان)،اصفهان، تایید. - حسینی منشی، محمد میرک بن مسعود (1385)، ریاضالفردوس خانی، تصحیح ایرج افشار و فرشته صرافان، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. - دانشپژوه، محمدتقی (1345)، بحرالفوائد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - دلاواله، پیترو (1370)، سفرنامه پیترودلاواله، ترجمه و حواشی از شجاعالدین شفا، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. - دهخدا، علیاکبر (1354)، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران. - رازی، امین احمد (بیتا)، هفت اقلیم، تصحیح و تعلیق جواد فاضل، تهران، انتشارات علم. - روملو، حسن (1357)، احسنالتواریخ، به اهتمام عبدالحسین نوایی، جلد2، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. - سانسون (1364)، سفرنامه سانسون، ترجمه دکتر تقی تفضلی، تهران، انتشارات ابن سینا. - سعدی، مصلح الدین (1369)، گلستان، بی جا، خوارزمی. - سفرنامه ونیزیان در ایران (1349)، ترجمه دکتر منوچهر امیری، تهران، نشر خوارزمی. - شمیسا، سیروس (1381)، شاهدبازی در ادبیات فارسی، تهران، انتشارات فردوس. - سیریل، الگود (1386)، طب در دوره صفویه، ترجمه محسن جاویدان، تهران، دانشگاه تهران. - شاردن، ژان (1372)، سفرنامه شوالیه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، جلد1-4، تهران، توس. - شاملو، ولیقلی بن داودقلی (1375)،قصصالخاقانی، جلد ۱، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. - شاه آبادی، حمیدرضا (1382)، مقدمهای بر ادبیات کودک؛ بحثی در شناخت مفهوم دوران کودکی، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان. - شبانی، احمد (1395)، کودکیزدایی در کتابهای درسی ابتدایی ایران، تهران، آگاه. - شرلی، آنتونی (1387)، سفرنامه برادران شرلی، ترجمه آوانس، به کوشش علی دهباشی، تهران، نگاه. - صائب، محمد علی (1364)، دیوان صائب تبریزی، به کوشش محمد قهرمان، تهران، علمی و فرهنگی. - صفوی، سام میرزا (1314)، تحفه سامی، به اهتمام وحید دستگردی، تهران، ارمغان. - صفوی، طهماسب بن اسماعیل (1363)، تذکره شاهطهماسب، با مقدمه امرالله صفوی، تهران، شرق. - طوسی، نصیرالدین (بیتا)، اخلاق ناصری، به کوشش وحید دامغانی، تهران: موسسه مطبوعاتی فراهانی. - عمادالدین شیرازی، محمود بن مسعود (1388)، رساله افیونیه، تصحیح رسول چوپانی، امید صادقپور و وجیهه پناهی، تهران، المعی. - غزالی، محمد (1354)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی. - غفاری قزوینی، احمد (1343)، تاریخ جهانآرا، تهران، کتابفروشی حافظ. - غفاری کاشانی، قاضی احمد بن محمد (1414)، تاریخ نگارستان، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران، کتابفروشی حافظ. - فلسفی، نصرالله (1347)، زندگانی شاهعباس اول، جلد1، تهران، دانشگاه تهران. - فلور، ویلم ام (1367)، اشرف افغان در تختگاه اصفهان (به روایت شاهدان هلندی)، تهران، توس. - فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1387)، مجموعه رسائل (1)، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری. - فیگوئروآ، دن گارسیا (1363)، سفرنامه دن گارسیا دسیلوا فیگوئروآ، مترجم غلامرضا سمیعی، تهران، نشر نو. - کارری، جملی (1383)، سفرنامه کارری، مترجم عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، تهران، علمی فرهنگی. - کمپفر، انگلبرت (1363)، سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی. - کورسارو، ویلیام ای. (1393)، جامعهشناسی کودکی، مترجمان علی رضا کرمانی و مسعود رجبی اردشیری، تهران، نشر ثالث. - گیدنز، آنتونی (1386)، جامعهشناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نی. - گیلانتز، پطرس دی سرکیس (1371)، سقوط اصفهان، اصفهان، گلها. - لاکهارت، لارنس (1368)، انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، ترجمه مصطفی قلی عماد، تهران، مروارید. - لاهجی، علی بن شمسالدین بن حاجی حسین (1352)، تاریخ خانی، تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران. - متی، رودی (1398)، تفریحات ایرانیان (مسکرات و مخدارت از صفویه تا قاجار)، ترجمه مانی صالحیعلّامه، تهران، نشر نامک - محتشم، علی بن احمد (1344)، دیوان مولانا محتشم کاشانی، به کوشش مهر علی گرگانی، تهران، سنایی. - ممبره، میکله (1393)، سفرنامه میکله ممبره، ترجمه ساسان طهماسبی، اصفهان، بهتا پژوهش. - منشی قزوینی، بوداق (1378)، جواهرالاخبار، مقدمه، تصحیح و تعلیقات حسن بهرام نژاد، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب. - منشی قمی، احمد بن حسین (1383)، خلاصهالتواریخ، جلد۲، تهران، دانشگاه تهران. - موسوی فندرسکی، ابوطالب بن میرزا بیک (1388)، تحفهالعالم، به کوشش رسول جعفریان، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. - میرزا سمیعا (1368)،تذکرهالملوک، به کوشش سید محمد دبیر سیاقی، تهران: امیرکبیر. - ناشناس (1364)،جهانگشای خاقان (تاریخ شاه اسماعیل)، مقدمه و پیوستها الله دتا مضطر، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان. - ناشناس (1384)، عالمآرای شاه اسماعیل، تصحیح اصغر منتظر صاحب، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی. - نصرآبادی، محمدی طاهر (1379)، تذکره نصرآبادی، به کوشش احمد مدقق یزدی، یزد، دانشگاه یزد. - نصیری، محمدابراهیم بن زینالعابدین (1373)، دستور شهریاران (سالهای 1105 تا1110 هـ. ق پادشاهی شاه سلطان حسین صفوی)، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. - واله اصفهانی، محمد یوسف (1372)، خلد برین (ایران در روزگار صفویان)، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. - وحید قزوینی، محمد طاهر بن حسین (1329)،عباسنامه، به تصحیح ابراهیم دهگان، تهران، کتابفروشی داوودی. - وحید قزوینی، محمدطاهر بن حسین (1383)،تاریخ جهانآرای عباسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى. - ورسلی، پتر (1373)، جامعهشناسی مدرن، ترجمه حسن پویان، جلد1، تهران، انتشارات چاپخش. - یزدی، شرفالدین علی (1387)، ظفرنامه، جلد2، تهران، کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. مقالات - اسدی، لیلا سادات (1386)، «بررسی مفهوم کودک با رویکرد به حوزه کیفری»، فقه و حقوق خانواده، شماره 45 و 46. - باستانی پاریزی، محمد ابراهیم (1353)، «کتب اخلاقی و مشکلات خانوادهها (سیاست اهل و اهل سیاست در کتب اخلاقی فارسی)»، مکتب مام، شماره 58. - بهرام نژاد، محسن و سارا داراب زاده (1393)، «بررسی جایگاه اجتماعی- تربیتی لله در دوران صفوی: امیران قزلباش و غلامان حرمسرا»، مطالعات تاریخ فرهنگی، شماره 19. - بیانی، خان بابا (1319)، «روش آموزش در دوره صفویه»، آموزشوپرورش، وزارت فرهنگ، شماره 1. - تابش، یعقوب و سید هاشم آقاجری و عطاءالله حسنی (1396)، «پیدایی و شیوع اعتیاد به افیون در عصر صفوی»، تاریخ ایران، شماره 21. - تکمیل همایون، ناصر (1387)، «آموزشوپرورش کودکان و نوجوانان در عصر صفویه»، پژوهش نامه تاریخ، شماره 5. - رحمانیان، داریوش و زهرا حاتمی (1395)، «بازی و سرگرمی کودکان در ایران (1285-1320ش)»، جستارهای تاریخی، شماره 2. - سجادیه، نرگس و سعید آزاد منش (1395)، «زیرساختهای مفهومی دوران کودکی در تطور تاریخ: بهسوی مفهوم پردازی اسلامی از کودکی»، فلسفه تربیت، شماره 1. - شایسته فر، مهناز و محمد خزائی و شهین عبدالکریمی (1393)، «بررسی جایگاه اجتماعی زنان و کودکان در دوره شاهطهماسب صفوی (930-983ق) بر اساس تطبیق نگارههای نسخ شاهنامه طهماسبی و هفت اورنگ جامی»، زن در فرهنگ و هنر، شماره 2. - قایمی، علی (1373)، «اقامه نماز در دوران کودکی و نوجوانی»، پیوند، شماره 184. - گلشنی، عبدالکریم (1349)، «تشکیلات آموزشی ایران در دوره صفویه»، خرد و کوشش، شماره 1. - وثیق، بهزاد و رضا قدردان قراملکی (1395)، «مفهوم آموزش و تأثیر آن در معماری مدارس اسلامی (مقایسه تطبیقی مدارس سلجوقی و صفوی)»، پژوهشهای معماری اسلامی، شماره12. مجموعه مقالات - ترکمنی آذر، پروین، (1383)، «خاندان صفویه و شیعیان گیلان»،به اهتمام مقصود علی صادقی، مجموعه مقالات همایش صفویه در گستره تاریخ ایران زمین، تبریز، ستوده. منابع انگلیسی - Nasman, E. (1994), Individualisation and Institutionalisation of Childhood in Todays Europe. In j. Qvortrup M. Bardy, G. sgritta and H. Wintersberger (eds), Childhood Matters, Aldershot: Avebury.
- Rose, N. (1989), Gouerning the Soul, London: Routledge. ـvisioning women and social change:
- Thorne, b. (1987), Revisioning women and social change: Where are children? Gender & Siciety
- Ritchie, O. anr Kollar, M. (1964), The Sociology of Childhood, New York: Appleton Century Crofts.
- Cart Wright, John (1977), The peachers Travels, New Jersy Amsterdam.
- Matthee, Rudi (2005), The pursuit of pleasure: Drugs and Stimulants in Iranian History. 1500-1900. Princeton & Oxford: Princeton Univercity Press.
- Minorsky, V (1980), (Translated and explained by). Tadhkirat Al - Manuluk: A Manual of safavid Administration Cambridje : E.j.w. Gibb Memorial trust. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 765 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 789 |