آمار
| تعداد نشریات | 45 |
| تعداد شماره‌ها | 1,361 |
| تعداد مقالات | 16,731 |
| تعداد مشاهده مقاله | 53,984,360 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 16,669,118 |
تحلیل شاخصهای بهرهوری آب در اراضی کشاورزی شرکت کشت و صنعت و دامپروری مغان | ||
| دانش آب و خاک | ||
| مقاله 6، دوره 32، شماره 3، مهر 1401، صفحه 77-90 اصل مقاله (487.06 K) | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ws.2021.44026.2403 | ||
| نویسندگان | ||
| فرشاد عبدی اقدم* 1؛ علی رسول زاده2؛ سعید صمدیان فرد3؛ فرامرز نویدی4 | ||
| 1دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز | ||
| 2دانشیار دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی | ||
| 3استادیار دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز | ||
| 4مدیر امور فنی و عمرانی شرکت کشت و صنعت و دامپروری | ||
| چکیده | ||
| بهبود بهرهوری آب در اراضی این دشت می‌تواند کمک شایانی به حل مشکل کمبود آب نماید. بدین منظور، شاخصهای بهرهوری آب کشاورزی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های مدیریت مصرف در بهره‌برداری از منابع آب، باید مورد توجه قرار گیرد. در این تحقیق با بررسی بهرهوری آب برای محصولات مهم زراعی کشت و صنعت و دامپروری مغان، ضمن آگاهی از وضعیت موجود بهرهوری آب، راهکارهایی در جهت سازمان‌دهی الگوی کشت زراعی ارائه شد. از شاخصهای بهرهوری آب کشاورزی، عملکرد به ازای واحد حجم آب (CPD)، درآمد به ازای واحد حجم آب (BPD) و درآمد خالص به ازای واحد حجم آب (NBPD)، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. درآمد حاصل از فروش با استفاده از گزارشات مربوط به درآمد‌های ریالی و بین واحدی شرکت در سال زراعی 1397-1396 محاسبه و نیاز آبی خالص در منطقه مورد مطالعه، با استفاده از نرم‌افزار NETWAT به دست آمد. نتایج نشان داد بهره وری آب حاصل از فعالیتهای کشاورزی در منطقه مورد مطالعه برای کل محصولات بر اساس شاخصهای CPD، BPD و NBPD به ترتیب برابر با 19/1 (کیلوگرم بر مترمکعب آب)، 11945 (ریال بر متر مکعب آب) و 8216 (ریال بر متر مکعب آب) می باشد. اولویت کشت محصولات تا رتبه هفتم بر اساس شاخص NBPD، به ترتیب ذرت بذری، کلزا، گندم، جو، چغندرقند، ذرت علوفهای و ذرت دانه‌ای می‌باشد. در صورت هدف‌گذاری تولید محصول با نیاز آبی کمتر و درآمد بالا به کاشت محصولاتی مانند گندم، جو و کلزا به جای محصولاتی با نیاز آبی بیشتر در منطقه مورد مطالعه توصیه می‌گردد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| الگوی کشت؛ بهرهوری اقتصادی آب؛ دشت مغان؛ رتبه‌بندی بهرهوری آب؛ شاخص های بهره وری آب | ||
| اصل مقاله | ||
|
در سال‌های اخیر، شاخصهای بهرهوری آب کشاورزی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های موثر در مناطقی که محدودیت منابع آب دارند، در برنامه‌ریزی‌های ملی مورد توجه قرار گرفته است (احسانی و خالدی 2003). مطالعات فراوانی در زمینه بهرهوری آب تاکنون انجام شده است و در سال‌های اخیر به دلیل بحرانی‌تر شدن کمبود منابع آب، این موضوع با اهمیت بیشتری دنبال شده است. توجه به دو حقیقت برای درک نقش کشاورزی در بحران آب، بسیار ضروری است. اول این‌که بخش کشاورزی با اختلاف زیاد (80 درصد مصرف آب)، بزرگ‌ترین استفاده‌کننده آب است (راست و همکاران 2008). دوم این‌که آب مصرفی در کشاورزی به‌طور نسبی در مقایسه با سایر کاربردهای آب، بهرهوری و بازدهی کمتری دارد (یانگ 2005). بنابراین وقتی‌که آب در بسیاری از نقاط دنیا، کمیاب می‌شود، سایر بخش‌ها و استفاده‌کننده‌ها تمایل دارند که به بخش کشاورزی به‌عنوان یک منبع بالقوه آب نگاه کنند (اسچرلینگت و همکاران 2014). مشاهده نرخ رشدهای اخیر در عملکرد غلات نشان می‌دهد که با به‌کارگیری استراتژی‌های مناسب جهت تداوم افزایش عملکرد در هکتار در مناطق با عملکرد بالا، بهرهوری کشاورزی به‌اندازه کافی جهت تأمین تقاضای احتمالی، سریع نخواهد بود (رای و همکاران 2013). اختلاف در بهرهوری آب محصولات مختلف در سطح کشور و همچنین در مقایسه با سایر کشورها با شرایط اقلیمی مشابه، نشان‌دهنده وجود پتانسیل برای افزایش بهرهوری کشاورزی است. این مهم حتی در بین کشاورزان یک منطقه که مدیریت‌های متفاوتی اعمال می‌کنند، قابل مشاهده است. با توجه به محدودیت منابع آب کشور، تخصیص آب باید به محصولاتی صورت گیرد که دارای سود اقتصادی بیشتری به ازای یک متر مکعب آب باشند. البته این مسئله به معنی چشم‌پوشی از سایر اهداف اساسی و بلندمدت همچون تامین امنیت غذایی و اشتغال نیست. اما ضروری است در کنار این اهداف، به موضوع بهرهوری اقتصادی آب نیز توجه شود. درطی سال‌های اخیر تحقیقات مفیدی با هدف بازبینی و بررسی مقادیر بهرهوری آب در کشاورزی در نقاط مختلف دنیا به انجام رسیده است. مطالعه روی 84 منبع تحقیقاتی در 25 سال اخیر نشان داد بهرهوری آب محصولات گندم، برنج، پنبه و ذرت در تمامی موارد از مقادیر گفته شده قبلی توسط FAO بیشتر است. نتایج بارز این تحقیق آن بود که شاخص بهرهوری آب به مقدار زیادی می‌تواند در صورت کاهش مقدار آب آبیاری افزایش یابد (تانگ 2000، زارست و بستیانسم 2004). بررسی‌ها و تحقیقات متعدد در جهان نشان می‌دهد که استفاده از سیستم‌های آبیاری تحت‌فشار، در صورتی که خوب طراحی و اجرا شده باشند، قادر خواهند بود از 30 تا 60 درصد صرفه‌جویی در مصرف آب و از 20 تا 70 درصد افزایش در تولید محصولات کشاورزی را فراهم نمایند (لامادلنا و سارگادوی 2000).در یک پژوهش توسط موتامبارا و همکاران (2016) عملکرد، مشکلات و چالش‌های مدیریت منابع پایدار آب در سطح مدیریتی کشاورزان در مزارع آفریقا مورد مطالعه قرار گرفته است. این محققین نتایج را با شرایط مشابه منطقه خود در آسیا مقایسه کردند و تلاش کردند تا تفاوت‌های مدیریت آب را در آفریقا و آسیا نشان دهند و برخی از عملیات‌های مدیریت آب در آفریقا را نیز اعمال کنند. زیدعلی و همکاران (2002) وضعیت بهره وری آب را در شبکه آبیاری و زهکشی مغان با استفاده از سه شاخصCPD[1] (تولید محصول به ازای یک متر مکعب آب)،BPD[2] (سود به ازای یک متر مکعب آب) و NBPD[3] (سود خالص به ازای یک متر مکعب آب) در سه بخش کشت و صنعت مغان، کشت و صنعت پارس و اراضی بخش خصوصی مورد ارزیابی و مقایسه قرار دادند. نتایج نشان داد متوسط شاخص های CPD (کیلوگرم برمترمکعب آب)، BPD (ریال بر مترمکعب آب) و NBPD (ریال بر مترمکعب آب) در شبکه آبیاری و زهکشی مغان به ترتیب 82/0، 702 و 377؛ در کشت و صنعت مغان 76/0، 517 و 314؛ در کشت و صنعت پارس 75/0، 647 و 410 و در اراضی بخش خصوصی به ترتیب 9/0 887 و 430 میباشند. روستا (2011) با بررسی بهرهوری آب کشاورزی در شهرستان مرودشت نتیجه گرفت که کشت‌های با مصرف آب بالا و بازده اقتصادی پایین مانند چغندرقند از الگوی کشت منطقه حذف و به‌جای آن‌ها کشت‌هایی نظیر خیار و ذرت علوفهای و یا تناوب یک‌ساله‌ای از کشت‌های بومی همانند گندم، جو و صیفی‌جات مانند گوجه‌فرنگی که هم باعث کاهش مصرف و استحصال آب و هم متضمن منافع اقتصادی بالا برای کشاورزان و بهره‌برداران کشاورزی باشد، جایگزین شود. بر اساس برنامه‌ریزی‌های بلندمدت تا سال 1404 بهرهوری آب کشاورزی در کشور باید به حداقل 2 کیلوگرم به ازای یک مترمکعب آب افزایش یابد (کشاورز و دهقانی سانیچ 2012). مقادیر بهرهوری مصرف آب از سال 1382 تا 1392، از 94/0 تا 29/1 کیلوگرم بر مترمکعب و متوسط آن 07/1 کیلوگرم بر مترمکعب و متوسط بهرهوری مصرف آب در سال 1392 در کشور حدود 19/1 کیلوگرم بر مترمکعب بوده است (عباسی و همکاران 2016). غلامی و همکاران (2016)، به بررسی بهرهوری آبیاری بارانی و سطحی در دشت قزوین پرداختند. نتایج نشان داد حداقل و حداکثر بهرهوری اقتصادی مصرف آب (درآمد ناخالص به حجم آب آبیاری) در آبیاری سطحی برحسب ریال بر مترمکعب به ترتیب برابر 1387 و 4617 برای جو، 382 و 5050 برای یونجه، 905 و 6474 برای ذرت دانه‌ای، 1447 و 4159 برای گندم می‌باشد. حداقل و حداکثر بهرهوری اقتصادی آب در آبیاری بارانی (برحسب ریال بر مترمکعب) به ترتیب برابر 2442 و 8126 برای جو، 673 و 5420 برای یونجه، 1283 و 11395 برای ذرت دانه‌ای، 2016 و 7319 برای گندم میباشند. همچنین نتایج نشان داد بهرهوری اقتصادی آب برای ذرت وگندم نسبت به یونجه و جو بیشتر است. در هر دو سیستم‌های آبیاری بارانی و سطحی میزان بهرهوری آب گندم و جو به دلیل کشت پاییزه آن‌ها نسبت به ذرت و یونجه بیشتر به دست آمد و گندم ازلحاظ بهرهوری آب آبیاری و همچنین از لحاظ بهرهوری اقتصادی آب نسبت به سه محصول دیگر در اولویت بالاتری بود. پورمحمد و همکاران (2017)، به بررسی بهرهوری آب محصولات عمده دشت نیشابور و بهینه‌سازی سطح زیر کشت محصولات پرداختند. نتایج نشان داد ذرت با بیشترین بهرهوری معادل 97/0 دلار بر مترمکعب آب در سطح حوضه باصرفه‌ترین محصول کشت‌شده و گوجه‌فرنگی با بهرهوری 6 سنت بر مترمکعب آب کمترین بهرهوری اقتصادی را دارا می‌باشد. گندم و جو نیز با متوسط بهرهوری 41 سنت بر مترمکعب در مقیاس حوضه در رتبه دوم قرار گرفت. نادری (2018)، به بررسی بازده آبیاری و بهرهوری آب در مزارع استان سمنان (شاهرود) پرداخت. در این تحقیق بازده آبیاری سطحی و بهرهوری مصرف آب در مزارع چغندرقند و سیب‌زمینی شاهرود طی سال‌های 1388 و 1389 تعیین گردید. بر اساس نتایج حاصله متوسط مقدار شاخص بهرهوری آب این محصولات به ترتیب برابر 20/4 و 03/2 کیلوگرم بر مترمکعب اندازه‌گیری شد. سان و همکاران (2017) نیز در پژوهشی بهرهوری آب گندم در حوضه هاتو چین را در دو مقیاس مزرعه و حوضه برآورد نمودند .نتایج نشان داد میزان متوسط شاخص بهرهوری آب در طول دوره مطالعاتی 85/0 کیلوگرم بر مترمکعب و در سطح حوضه به مقدار 46/0 کیلوگرم بر مترمکعب کاهش پیدا کرده است. هائو و همکاران (2018) به بررسی بهرهوری محصولات زراعی در گانسو چین پرداختند و محصول ذرت را نسبت به سیب‌زمینی، گندم، دانه‌های روغنی و پنبه به عنوان محصولی که بیشترین سطح زیر کشت باید به آن اختصاص داده شود، معرفی کردند. همچنین در پژوهشی دیگر مقدار بهرهوری آب برای محصول پنبه 84/0 کیلوگرم بر مترمکعب بود (چتین و کارا 2019). نظر به پژوهشهای یادشده، تا به حال مطالعه‌ای در مورد مقایسه بهرهوری آب در محصولات مختلف در یک الگوی کشت در منطقه مورد مطالعه انجام نشده است. بنابراین هدف از پژوهش حاضر، بررسی شاخصهای بهرهوری آب در مزارع کشت و صنعت و دامپروری مغان و ارائه راهکارهایی در جهت بهبود وضعیت فعلی است. در این پژوهش، محصولات مختلف از نظر شاخصهای بهرهوری مورد مقایسه قرار گرفته و درصد کشت مناسب بررسی شده است
[1] Crop Per Drop [2] Benfit Per Drop [3] Net Benefit Per Drop | ||
| مراجع | ||
|
Abbasi F, Naseri A, Sohrab F, Baghani J, Abbasi N and Akbari M, 2016. Improving water productivity. Agricultural Research, Education and Extension Organization. 68p. (In Persian).
Anonymous, 2017. Annual water demand determination report based on the forecasted and approved cultivation pattern in the 96-97 crop year. Technical and Engineering Department of Moghan Agro-Industry and Livestock Company (In Persian).
Çetin O and Kara A, 2019. Assessment of water productivity using different drip irrigation systems for cotton. Agricultural Water Management. 223: 105693.
Ehsani M and Khaledi H, 2003. Agricultural water productivity, National Irrigation and Drainage Committee of Iran (Ministry of Energy) (In Persian).
Gholami Z, Ebrahimian H and Nouri H, 2016. Investigation of irrigation water efficiency in sprinkler and surface irrigation systems in Qazvin plain. Journal of Irrigation Science and Engineering, 39(3): 135-146 (In Persian with English abstract).
Hao LN, Su XL and Singh VP, 2018. Cropping pattern optimization considering uncertainty of water availability and water saving potential. International Journal of Agricultural and Biological Engineering, 11(1): 178-186.
Karimi M and Jolaini M, 2017. Evaluation of agricultural water productivity indices in major field crops in Mashhad plain. Journal of Water and Sustainable Development 4(1): 13-138 (In Persian with English abstract).
Karimzadeh M, Alizadeh A, Ansari H, Ghorbani M and Banayab Avak M, 2017. Optimizing water productivity and energy efficiency in selecting crop pattern. Iranian Journal of Irrigation and Drainage. 10(6): 849-859 (In Persian with English abstract).
Keshavarz A and Dehghani Sanich H, 2012. Water Productivity Index and solutions for future agricultural activities in Iran. Economic Strategy. 1(1): 199-233 (In Persian with English abstract).
Lamaddalena N and Sargadoy JA, 2000. Performance analysis of on-demand pressurized irrigation systems. Proc., FAO Irrigation and Drainage, Rome. 132pp.
Mutambara S, Darkoh MBK and Atlhopheng JR, 2016. A comparative review of water management sustainability challenges in smallholder irrigation schemes in Africa and Asia. Agricultural Water Management. 171: 63-72.
Naderi N, 2018. Irrigation efficiency and water productivity in the fields of Semnan province (Shahrood), Iranian Journal of Irrigation and Drainage. 12(4): 894-902 (In Persian with English abstract).
Pourmohamad Y, Mousavi Bayegi M, Alizadeh A, Naghi Ziaei A and Bannayan M, 2017. Estimating major crop water productivity at Neyshabour basin and optimize crop area. Water and Soil. 1(3): 112-126 (In Persian with English abstract).
Ray DK, Ramankutty N, Mueller ND, West PC and Foley JA, 2013. Yield trends are insufficient to double global crop production by 2050. PLOS ONE. 8(6): 1-8.
Rost S, Gerten D, Bondeau A, Lucht W, Rohwer J and Schapho S, 2008. Agricultural green and blue water consumption and its influence on the global water system. Water Resources Research, 44(9): 1-17.
Rusta A, 2010. Investigation of agricultural water productivity in drought-prone areas, case study: Marvdasht. Proceedings of the Fifth National Conference on New Ideas in Agriculture. 27 February, Isfahan, Iran (In Persian with English abstract).
Scheierling SM, Treguer DO, Booker JF and Decker E, 2014. How to assess agricultural water productivity? Looking for water in the agricultural productivity and efficiency literature. Policy Research Working Paper 6982, World Bank, Washington, D.C.
Sun S, Zhang C, Li X, Zhou T, Wang Y, Wu P and Cai H, 2017. Sensitivity of crop water productivity to the variation of agricultural and climatic factors: A study of Hetao irrigation district, China. Journal of Cleaner Production, 142: 2562-2569.
Tuong TP, 2000. Productive water use in rice production: opportunities and limitations. Journal of Crop Production. 2(2): 214-264.
Young RA, 2005. Determining the economic value of water: concepts and methods. Washington, DC: Resources for the Future.
Zaid Ali S, Khaledi H and Khalqi M, 2002. Investigation of water efficiency in Moghan irrigation and drainage network Pp. 419-432. Proceedings of the Eleventh Conference of the National Irrigation and Drainage Committee, 3-4 December, Tehran, Iran. (In Persian with English abstract).
Zwart SJ and Bastiaanssen WGM, 2004. Review of measured crop water productivity values for irrigated wheat, rice, cotton and maize. Agricultural Water Management. 69(2): 115-133. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,186 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 542 |
||