تعداد نشریات | 44 |
تعداد شمارهها | 1,303 |
تعداد مقالات | 16,021 |
تعداد مشاهده مقاله | 52,492,085 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 15,218,684 |
رخ شطرنج، همان قلعه نیست (بررسی تفاوتهای مهرۀ «رخ» با «قلعه» در شطرنج با تکیه بر متون کهن ادب فارسی) | ||
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز) | ||
مقاله 6، دوره 73، شماره 242، اسفند 1399، صفحه 201-215 اصل مقاله (576.25 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/perlit.2021.38801.2757 | ||
نویسندگان | ||
شیرزاد طایفی* 1؛ مهدی رمضانی2 | ||
1دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامۀ طباطبائی، تهران، ایران | ||
2دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران | ||
چکیده | ||
از جمله موضوعاتی که شاعران و نویسندگان در آثار خود با آن مضمونآفرینی کردهاند، مربوط به بازی شطرنج است. این بازی چون در ادوار مختلف اشکال گوناگونی داشته، اغلب کسانی که با متون ادبی فارسی سروکار داشتهاند، از آن جمله شارحان، با نادیدهگرفتن این امر و صرفاً بر اساس شکل امروزی آن، به فهم، شرح و توضیح متون مرتبط پرداختهاند. از جملۀ این موارد، یکی دانستن «حصن»(=قلعه) با مهرۀ «رخ» است. این پژوهش با بهرهگیری از روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر استقراء، و تتبع در متون کهن فارسی، در پی اثبات تفاوت این دو عنصر در بازی شطرنج است. دستاوردهای پژوهش نشان میدهد که «حصن»، جایگاهی در صفحه شطرنجهای رومی بوده، و با مهرۀ «رخ» تفاوتهای بارزی داشته است. با مغفولماندن این موضوع، برخی از شارحان در شرح متون مربوط به این بازی، دچار لغزش شده و از رخ، تحت عنوان «حصن»(قلعه) یاد کردهاند که این امر خود، باعث بیراههرفتن در شرح اصطلاحات، تعابیر، و در نهایت دورشدن از اغراض شاعران و نویسندگان شده است. | ||
کلیدواژهها | ||
انواع شطرنج؛ حصن؛ رخ؛ شروح متون کهن فارسی | ||
مراجع | ||
- اذکایی، پرویز؛ (1384)، «گزارشی دربارۀ شطرنج (موادی برای تاریخ شطرنج در ایران)»، آینۀ میراث، ش 30 و 31، صص 14-44. - آملی، شمسالدین محمد؛ (1379)، نفایسالفنون فی عرایسالعیون، تهران، کتابفروشی اسلامیه. - امیرخسرو دهلوی، ابوالحسن؛ (1361)، دیوان، سعید نفیسی (با همت و کوشش م. درویش)، چ دوم، تهران، جاویدان. - بلاغی، سید عبدالحجت؛ (1369)، کتاب انساب خاندانهای مردم نایین «مدینه العرفاء» و کتاب شطرنج العرفاء، تهران، سپهر. - بیات، سعیدرضا؛ (1370)، «شطرنج در گسترۀ ادب فارسی»، چیستا، ش 86 و 87، صص 742-750. - ثروتیان، بهروز؛ (1380)، شرح غزلیات حافظ، تهران: پویندگان دانشگاه. - حافظ، شمسالدین محمّد؛ (1362). دیوان حافظ، تصحیح پرویز ناتل خانلری، چ دوم، تهران: خوارزمی. - ------------------؛ (1368)، دیوان حافظ، به تصحیح علامه محمد قزوینی و قاسم غنی (با مجموعه تعلیقات و حواشی علامه محمد قزوینی)، یه اهتمام ع. جربزهدار، چ دوم، تهران: امیرکبیر. - دمیری کمالالدین؛ (1424)، حیاتالحیوان الکبری، چ دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه. - دهخدا، علیاکبر؛ (1373)، لغتنامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران. - ذاکری، مصطفی؛ (1381)، «ریشهشناسی اصطلاحات شطرنج»، نامۀ انجمن، ش یک تا چهار، صص 22-37. - ذوالریاستین، محمد؛ (1379)، فرهنگ واژههای ایهامی در اشعار حافظ، تهران: فرزان روز. - راوندی، محمد؛ (1364)، راحهالصدور و آیهالسرور، به سعی و تصحیح محمد اقبال با تصحیحات لازم مجتبی مینوی، چ دوم، تهران: امیرکبیر. - رمضانی، مهدی و قلیزاده، حیدر؛ (1395)، «نکتهای نویافته در اقبالنامۀ نظامی و دیوان خاقانی»، بهارستان سخن، سال سیزدهم، ش 32، صص 221- 245. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3,399 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,604 |