تعداد نشریات | 44 |
تعداد شمارهها | 1,303 |
تعداد مقالات | 16,021 |
تعداد مشاهده مقاله | 52,492,016 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 15,218,641 |
بررسی برخی منابعِ مکتوب روایات زریری در داستانهای مشترک شاهنامۀ نقّالان با شاهنامۀ فردوسی | ||
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز) | ||
مقاله 1، دوره 73، شماره 242، اسفند 1399، صفحه 59-84 اصل مقاله (698.68 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/perlit.2021.42337.2935 | ||
نویسندگان | ||
کامران ارژنگی* 1؛ محمدجعفر یاحقی2 | ||
1دانشگاه فردوسی مشهد | ||
2استاد دانشگاه فردوسی مشهد دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکدۀ ادبیات، گروه زبان و ادبیات فارسی، مشهد.ایران | ||
چکیده | ||
تا امروز، تصوّر عمدۀ پژوهشگران بر این بوده که طومارهای نقّالی، ریشه در سنّت شفاهی دارند و روایات آنها سینه به سینه نقل شده و به ما رسیده است. به نظر میرسد که این تلقّی، گویای همۀ واقعیّت نیست؛ چه اینکه بسیاری از روایات این متون را میتوان در منابع کهن و حتّی پیش از شاهنامۀ فردوسی، بازجست. مضاف بر اینکه سندی برای اثبات پیوستگی زنجیرۀ نقل شفاهی این روایات در دست نیست و شواهد، عموماً خلاف آن را نشان میدهد. این تحقیق، با جستوجو در منابع کهن حماسی مکتوب، و مقایسۀ روایات طومار زریری با آنها، نشان میدهد که زریری در روایت داستانهای مشترک طومار خود با شاهنامۀ فردوسی، شش منبع عمده و مکتوب در دست داشته است: 1- شاهنامۀ فردوسی؛ 2- روایات شاهنامههای پیش از فردوسی (با واسطه)؛ 3- متون تاریخی قدیم و جدید؛ 4- منظومههای حماسی؛ 5- چند داستان بدیع که عموماً در سرزمین هند به وجود آمده بودند و خود منبع مکتوب داشتند؛ و 6- مجموعهای از طومارهای مکتوب که زریری برای تألیف طومار خود، گرد آورده بود. بر این اساس، باید در شفاهیدانستن مطلق منابع و واسطههای روایات این طومار در داستانهای مشترک با شاهنامۀ فردوسی، تردید کرد. | ||
کلیدواژهها | ||
حماسه شفاهی؛ منابع مکتوب؛ شاهنامه؛ طومار نقّالی؛ زریری | ||
مراجع | ||
- اوستا. (1385)، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، چاپ دهم، تهران: مروارید. - آیدنلو، سجّاد. (1394)، «برخی روایات نقّالی و شفاهی در ملحقات نسخ و چاپهای شاهنامه»، دوفصلنامۀ فرهنگ و ادبیّات عامه، سال 3، شمارۀ 5، ص 100- 50. - ابن بلخی. (1363)، فارسنامه، تصحیح لیسترانچ گای و رینولد الن نیکلسون، چاپ دوم، تهران: دنیای کتاب. - ابن اثیر، عزّالدّین ابوالحسن علیبن محمّد. (1383)، تاریخ کامل، ترجمۀ محمّدحسین روحانی، چاپ اوّل، تهران: اساطیر. - ارژنگی، کامران. (1398)، الف، «خواجه نظامالملک طوسی و شاهنامه»، بیهقنامه، سال دوم، شمارۀ پنجم، تابستان، صص 86- 79. - ارژنگی، کامران. (1398)، ب، «شهریاری از دیار هند و سند: نکاتی دربارۀ منظومۀ حماسی شهریارنامه»، فصلنامۀ نقد کتاب ادبیّات و هنر، سال دوم، شمارۀ 7و 8، صص 192- 177. - ارژنگی، کامران. (1398)، ج، «حکیم اسدی، سرایندۀ شاهنامۀ اسدی و منظومۀ کُک کوهزاد»، جشننامۀ دکتر محمود مدبّری، به کوشش نجمه حسینی سروری، علی جهانشاهی افشار و منوچهر فروزندهفرد، صص 45- 29. - ارژنگی، کامران و محمّدجعفر یاحقّی. (1398)، «خاقانی شروانی در شعر خود از روایت کدام شاهنامه بهره برده است؟»، پژوهشنامه ادب حماسی، سال پانزدهم، شماره اوّل، پیاپی 27، بهار و تابستان، صص 73- 37. - اسدی طوسی، ابونصر علیبن احمد. (1354)، گرشاسبنامه، تصحیح حبیب یغمایی، چاپ دوم، تهران: طهوری. - افشاری، مهران. (1390)، مقدّمه بر طومار نقّالی شاهنامه، به کوشش سجّاد آیدنلو، چاپ اول، تبریز: بهنگار. - اکبریمفاخر، آرش. (1395)، مقدّمه بر رزمنامۀ کنیزک، چاپ نخست، تهران: دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. - انجویشیرازی، سیّدابوالقاسم. (1363)، فردوسینامه، چاپ دوم، تهران: علمی. - ایرانشانبن ابیالخیر. (1377)، کوشنامه، تصحیح جلال متینی، چاپ نخست، تهران: علمی. - ایرانشاهبن ابیالخیر. (1370)، بهمننامه، تصحیح رحیم عفیفی، چاپ نخست، تهران: علمی وفرهنگی. - بلعمی، ابوعلی. (1392)، تاریخنامۀ طبری، تصحیح محمّد روشن، چاپ پنجم، تهران: سروش. - بناکتی، فخرالدّین ابوسلیمان داودبن تاجالدّین ابوالفضل محمّدبن محمّدبن داود. (1348)، تاریخ بناکتی، به کوشش جعفر شعار، چاپ نخست، تهران: سلسلۀ انتشارات انجمن آثار ملّی. - بنداری، فتحبن علی. (1970)، الشاهنامه، قارنها بأصل الفارسیّ، و أکمل ترجمتها فی المواضع، و صححها و علّق علیها، و قدّم لها عبدالوهاب عزام، اُعید طَبعُهُ بالاُفسِتِ فی طِهران. - بنداری، فتحبن علی. (1382)، شاهنامه، ترجمۀ عبدالمحمّد آیتی، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - بهار، محمّدتقی. (1345)، فردوسینامه، به کوشش محمّد گلبن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. - تاریخ سیستان. (1352)، تصحیح ملکالشعرای بهار، چاپ دوم، تهران: مؤسّسۀ خاور. - تبریزی، احمد. (1397)، شهنشاهنامه، به کوشش مهشید گوهری کاخکی و جواد راشکی علیآبادی، چاپ نخست، تهران: بنیاد موقوفات افشار. - تفضّلی، احمد. (1355)، «سوورای جمشید و سوورای ضحّاک»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال بیست و سوم، زمستان، ص 50- 48. - تفضلی، احمد. (1397)، تصحیح و ترجمۀ سوتکر و ورشت مانسرنسک از دینکرد نهم، به کوشش ژاله آموزگار، چاپ نخست، تهران: دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. - تقیزاده، سیّدحسن. (1390)، مقالات تقیزاده (جلد ششم) فردوسی و شاهنامۀ او، زیر نظر ایرج افشار، به کوشش پژمان فیروزبخش، چاپ اوّل، تهران: توس. - ثعالبی، ابومنصور عبدالملکبن محمّدبن اسماعیل. (1900)، غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم، تصحیح و ترجمۀ (به فرانسه) هرمان زتنبرگ، پاریس: مطبعه ملی. - ثعالبی، ابومنصور عبدالملکبن محمدبن اسماعیل. (1385)، شاهنامه ثعالبی در شرح احوال سلاطین ایران، ترجمه محمود هدایت، تهران: اساطیر، چاپ اول. - جعفری قنواتی، محمّد. (1396)، «شاهنامۀ نقّالان: داستانهای پهلوانی ایرانیان در زنجیرهای از روایتهای سینهبهسینه و سنّتی»، نقد کتاب ادبیّات، دورۀ 3، شمارۀ 12، ص 50- 27. - حریری، ناصر. (1366)، هنر و ادبیّات امروز، گفت و شنودی با پرویز ناتل خانلری و سیمین دانشور، بابل: کتابسرای بابل. - حسنبن محمّد قمی. (1361)، تاریخ قم، ترجمۀ حسنبن علیبن عبدالملک قمی، به کوشش محمّدرضا انصاری قمی، چاپ نخست، تهران: توس. - حمزهبن حسن اصفهانی. (1346)، تاریخ پیامبران و پادشاهان (سنی ملوکالأرض و الأنبیاء)، ترجمۀ جعفر شعار، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. - خالقیمطلق، جلال. (1386)، «از شاهنامه تا خداینامه: جستاری دربارۀ مآخذ مستقیم و غیرمستقیم شاهنامه»، نامۀ باستان، سال 7، شمارۀ 2-1، پیاپی 13و 14، صص 119- 3. - خطیبی، ابوالفضل. (1397)، «آیا روایت جشن سده در شاهنامه الحاقی است؟»، نامۀ فرهنگستان، دورۀ شانزدهم، شمارۀ 3، پیاپی 63، صص 152- 131. - دینوری، ابوحنیفه احمدبن داوود. (1364)، اخبار الطّوال، ترجمۀ مهدوی دامغانی، چاپ اول، تهران: نشر نی. - زریری اصفهانی، مرشد عبّاس. (1396)، شاهنامۀ نقّالان، ویرایش جلیل دوستخواه، چاپ نخست، تهران: ققنوس. - زرّینقبانامه. (1393)، به کوشش سجّاد آیدنلو، چاپ نخست، تهران: سخن. - سیستانی، ملکشاه حسین. (1344)، احیاءالملوک، بهاهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمۀ و نشر کتاب. - شهمردانبن ابیالخیر. (1362)، نزهتنامۀ علائی، به کوشش فرهنگ جهانپور، تهران: مؤسّسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. - صفری آققلعه، علی. (1387)، مقدّمه بر تحفهالعراقین، چاپ نخست، تهران: میراث مکتوب. - طبری، محمّدبن جریر. (1375)، تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چاپ پنجم، تهران: اساطیر. - طومار جامع نقّالی شاهنامه. (1396)، کتابت محمّدشریف نایگلی، به کوشش فرزاد قائمی، چاپ نخست، مشهد: بهنشر. - طومار شاهنامۀ فردوسی. (1381)، به کوشش مصطفی سعیدی و احمد هاشمی، چاپ نخست، تهران: خوشنگار. - طومار کهن شاهنامۀ فردوسی. (1374)، به کوشش جمشید صداقتنژاد، چاپ اوّل، تهران: دنیای کتاب. - طومار نقّالی شاهنامه. (1390)، به کوشش سجّاد آیدنلو، چاپ اول، تبریز: بهنگار. - طومار هفتلشکر. (1377)، تصحیح مهران افشاری و مهدی مداینی، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. - علویمقدّم، محمّد و حسین کیخسروی. (1395)، «تحلیل تطبیقی داستان ضحّاک بر اساس روایت کوشنامه»، مطالعات نظریه و انواع ادبی، سال اوّل، شمارۀ 2، ص 7-20. - غفوری، رضا. (1394)، هفت منظومۀ حماسی، تهران: میراث مکتوب، چاپ اوّل. - فردوسی، ابوالقاسم. (1379)، شاهنامه همراه با خمسۀ نظامی، با مقدّمۀ فتحالله مجتبایی، تهران: دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. - فردوسی، ابوالقاسم. (1393)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقیمطلق، چاپ پنجم، تهران: دایرهالمعارف بزرگ اسلامی. - قبادیانی، ناصرخسر. (1393)، دیوان، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقّق، چاپ اوّل، تهران: دانشگاه تهران. - قزوینی، یحییبن عبداللطیف. (1386)، لبّلتّواریخ، تصحیح میرهاشم محدّث، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. - کارنامۀ اردشیر بابکان. (1329)، به اهتمام محمّدجواد مشکور، تهران: کتابفروشی و چاپخانۀ دانش. - کامشاد، حسن. (1387)، حدیث نفس، چاپ اوّل، تهران: نی. - گردیزی، ابوسعید عبدالحیّبن ضحّاک ابن محمود. (1384)، زینالأخبار، به اهتمام رحیم رضازادۀ ملک، چاپ اوّل: انجمن آثار و مفاخر - مجملالتّواریخ و القصص. (1318)، به کوشش محمّدتقی بهار، تهران: چاپخانۀ کلاله خاور. - محجوب، محمّدجعفر. (1374)، «تحوّل نقّالی و قصّهخوانی، تربیّت قصّهخوانان و طومارهای نقّالی (قسمت دوم)»، هنر و معماری، سینما تئاتر، شمارۀ 7، صص 87- 80. - مستوفی، حمدالله. (1377)، ظفرنامه به انضمام شاهنامه (چاپ عکسی از روی نسخۀ خطی مورّخ 807 هجری در کتابخانۀ بریتانیا)، تهران و وین: مرکز نشر دانشگاهی و آکادمی علوم اتریش. - مستوفی، حمدالله. (1387)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوائی، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر. - مستوفی، حمدالله. (1387)، نزههالقلوب، تصحیح گای لیسترانج، تهران: اساطیر. - منهاجسراج، عثمانبن محمّد. (1342)، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، چاپ دوم، کابل: پوهنی مطبعه. - نثر نقّالی شاهنامه. (1397)، تصحیح رضا غفوری، چاپ نخست، تهران: آروَن. - نوریاژدری. (1381)، غازاننامۀ منظوم، تصحیح محمود مدبّری، چاپ نخست، تهران: بنیاد موقوفات افشار. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 611 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 413 |