
تعداد نشریات | 44 |
تعداد شمارهها | 1,341 |
تعداد مقالات | 16,468 |
تعداد مشاهده مقاله | 53,451,968 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 16,011,627 |
قضا گفت گیر و قدر گفت ده (بررسی جایگاه و وضعیت بیتی در شاهنامه) | ||
زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز) | ||
مقاله 9، دوره 73، شماره 242، اسفند 1399، صفحه 277-298 اصل مقاله (646.91 K) | ||
نوع مقاله: علمی- پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/perlit.2021.30856.2302 | ||
نویسنده | ||
خلیل کهریزی* | ||
دانشآموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی. کرمانشاه. ایران | ||
چکیده | ||
در تصحیح متنی مانند شاهنامه علاوه بر تشخیص نویسشها و بیتهای اصیل، یافتن جایگاه درست ابیات نیز در محور عمودی کلام اهمیّت ویژهای دارد. زیرا ممکن است کاتبان با پس و پیش نوشتن یا نقل ابیاتی از حافظه در حاشیه یا متن دستنویسها نظم اصیل روایی آنها را دگرگون کنند. یکی از این موارد، بیتِ «قضا گفت گیر و قدر گفت ده / فلک گفت احسنت و مه گفت زه» با پنج بیت دیگر است که در دو جا از شاهنامه آمده است؛ یک بار در رزم رستم با اشکبوس و یک بار دیگر در جنگ بهرام چوبین با ساوه شاه. ما در این مقاله کوشیدهایم، نخست با درنگی بر وضعیّت این بیت در دستنویسهای شاهنامه، نشان دهیم، جایگاه اصلی آن بر خلافِ پنج بیتِ دیگر، داستان رزم رستم با اشکبوس است. پس از آن کوشیدهایم، با نقدِ پژوهشهای پیشین و توجّه به وضعیّت این بیت در دستنویسها، دربارۀ اصالتِ آن بحث کنیم. بر پایۀ جستوجوهای ما، تا کنون دلیل استواری برای الحاقی پنداشتن این بیت ارائه نشده و علاوه بر همصدایی دستنویسها، میتوان در دیوان همام تبریزی نیز تأییدی جنبی برای اصالت آن یافت. از دیگرسو بهرغم اینکه این بیت در دوازده دستنویسِ مهم تا قرن نهم هجری آمده است، کهنترین دستنویس شاهنامه و دستنویس سنژوزف آن را ندارند و بنداری نیز آن را ترجمه نکرده است. از همینروی تصمیمگیری قطعی دربارۀ آن دشوار است و تا یافتن سندی معتبر بهتر است آن را در چنگک شک به متن ببریم. | ||
کلیدواژهها | ||
فردوسی؛ شاهنامه؛ تصحیح؛ رستم و اشکبوس؛ بهرام و ساوه شاه | ||
مراجع | ||
آیدنلو، سجاد (1394). دفتر خسروان (برگزیدۀ شاهنامۀ فردوسی)، چاپ دوم، تهران: سخن. ـ آیدنلو، سجاد (1396). فرهنگوارۀ لغات و ترکیبات عربی شاهنامه، چاپ اوّل، تهران: سخن. ـ افشار، ایرج و منوچهر دانشپژوه (1374). فهرستوارۀ کتابخانۀ مینوی و کتابخانۀ مرکزی پژوهشگاه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ـ البنداری، الفتح بن علی (1970). الشاهنامه، نظمها بالفارسیة أبوالقاسم فردوسی، قارنها بالأصل الفارسیّ و أکمل ترجمتها فی مواضع و صححها و علّق علیها و قدّم لها عبدالوهاب عزام، طبعه بالافست فی طهران. حمدالله مستوفی (1377). ظفرنامه به انضمام شاهنامۀ فردوسی، چاپ عکسی از روی نسخۀ خطی مورخ 807 هجری به شمارۀ or. 2833 به خط محمود الحسینی، زیر نظر نصرالله پورجوادی و نصرتالله رستگار، چاپ اوّل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. ـ خالقی مطلق، جلال (1388). «تکرار در شاهنامه»، سخنهای دیرینه، به کوشش علی دهباشی، چاپ سوم، تهران: نشر افکار. ـ خالقی مطلق،جلال (1389). یادداشتهای شاهنامه، چاپ اوّل، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی. ـ خالقی مطلق، جلال (1397). «شاهنامۀ طوپقاپوسرای مورّخ 731 هجری قمری»، بخارا، شمارۀ 123، ص 60 ـ 101. ـ خطیبی، ابوالفضل (1385). «چاپ عکسی کهنترین نسخۀ کامل شاهنامه»، نامۀ فرهنگستان، ش 31، ص 132 ـ 139. ـ خطیبی، ابوالفضل (1386). «استفادۀ منطقی از منابع جنبی در تصحیح شاهنامه»، نامۀ انجمن، شمارۀ 25، ص 53 ـ 66. ـ چاغمن، فیلیز و پریسیلا پ. سوچک (1371). «دستنویسی شاهانه و دگرگونیهای آن: سرگذشت یک کتاب»، ترجمۀ کامبیز اسلامی، مجلۀ ایرانشناسی، سال چهارم، شمارۀ 4، ص 734 ـ 764. ـ رفیعی، داود (1395). «توضیحی دربارۀ مصراع قضا گفت گیر و قدر گفت ده»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، دورۀ سیام، شمارۀ 2، ص 10 ـ 11. ـ رویانی، وحید و منیره فرضیشوب (1394). «بررسی تأثیرات شاهنامه بر حملۀ حیدری باذل مشهدی»، جستارهای ادبی، شمارۀ 189، تابستان، ص 113 ـ 139. ـ شاپوران، علی (1396). «یکسانی ضبطهای دو نسخه از شاهنامه و نتایج حاصل از آن»، گزارش میراث، دورۀ 3، سال اوّل، شمارۀ سوم و چهارم، پاییز و زمستان 95، ص 32 ـ 48. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 5,076 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 716 |