2استاد گروه اقلیم، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی – دانشگاه تبریز
3استاد گروه ژئومورفولوژی، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز
4دانشیار گروه سنجش از دور و GIS، دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز
چکیده
با توجه به فقدان رودخانه های دائمی به جز رودهای با دبی کم در قسمت جنوب غربی مرند ، تامین آب منطقه اعم از شرب ، کشاورزی ، صنعت و دامپروری وابسته به آبهای زیرزمینی است. از طرفی اقتصاد مردم منطقه بیشتر وابسته به کشاورزی و دامپروری بوده و از آنجایی که آب مورد نیاز در این بخش ، حجم عمده ای از آب مصرفی منطقه را تشکیل می دهد ، لذا لازم است عوامل موثر بر سطح آبهای زیرزمینی منطقه بررسی شود تا ضمن مطالعه تاثیرات این عوامل ، راههای مقابله با کم آبی و افت سطح آبهای زیرزمینی جدی گرفته شود. در این پژوهش روابط بین تغییرات بارش و سطح آبهای زیرزمینی دشت مرند در بازه زمانی 16 ساله از سالهای 1380 تا 1395، با استفاده از روش NRMC مورد بررسی قرار گرفته است . در این روش ضمن محاسبه مقادیر NRMC برای دو شاخص SPI و SWI در منطقه ، منحنی توزیع نرمال شده برای هر دو شاخص در ایستگاههای باران سنجی منتخب و چاه های پیزومتری منتخب رسم شد و معادله رگرسیون خطی و چند متغیٍره محاسبه شد . نتایج نشان داد که بارش و سطح آبهای زیرزمینی در سالهای مورد بررسی نوسانات زیادی داشته است که البته با توجه به نوسانات بیشتر آبهای زیرزمینی نسبت به بارش ، عوامل انسانی از جمله برداشت بی رویه از چاه ها می تواند عامل تاثیر گذار بر سطح آبهای زیرزمینی دشت مرند باشد. محاسبات نشان داد که مقدار همبستگی برای دو شاخص SPI و SWI در معادله چند متغیره غیر خطی بیشتر از مقدار معادله ی خطی است که بیانگر تاثیر عوامل متعدد دیگر علاوه بر نوسانات بارش بر سطح آبهای زیرزمینی است .
اصغری مقدم، اصغر، فخری، میرسجاد، نجیب، مرتضی، (1394)، پهنه بندی پتانسیل آلودگی آب زیرزمینی آبخوان دشت مرند به روش AVI و مدلهای DRASTIC در محیط GIS، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه تبریز، دوره 19 ،صفحه 41-19
ایزدی، عزیزالله، داوری، کامران، علیزاده، امین و بیژن، قهرمان، (1387)، کاربرد مدل داده‌های ترکیبی در پیشبینی سطح آب زیرزمینی. مجله آبیاری و زهکشی ایران، ج 2، ش 2، صفحه 144-133.
حسن لی، علی مراد و شفیعی، مجید، (1389)، راهبردهای سازگاری با خشکسالی. گزارش راهبردی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت.
رسولی، علی اکبر،(1390) ،مقدمه ای بر هواشناسی و اقلیم شناسی ماهواره ای ،تبریز : انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ اول ،صفحه 352-348.
رسولی، علی اکبر، ( 1994 )، تحلیل زمانی – مکانی بارشهای رعد و برقی، رساله دکترا، علوم زمین – اقلیم شناسی کاربردی و سنجش از دور و GIS، دانشگاه ولونگونگ استرالیا .
رسولی، علی اکبر. روشنی، رقیه. قاسمی، احمدرضا ( 1392 ). تحلیل تغییرات زمانی و مکانی بارشهای سالانه ی ایران. تحقیقات جغرافیایی. دوره بیست و هشت، شماره صدو هشت. صفحه 224-205.
رضایی بنفشه، مجید، جلالی عنصرودی، طاهره ،( 1397 ) بررسی تاثیر تغییر اقلیم بر تغییرات زمانی و مکانی تغذیه آبهای زیرزمینی حوضه آبریز تسوج، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی دانشگاه تبریز، دوره 22، شماره 64، صفحه 79-59
زینالی، بتول.، فریدپور، مجتبی و صیاد، اصغری سراسکانرود، (1395). بررسی تأثیر هواشناسی و هیدرولوژیکی بر ویژگیهای کمی و کیفی آبهای زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت مرند). پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، سال هفتم، شماره 14، صفحه187-177.
شکیبا، علیرضا، میرباقری، بابک و خیری، افسانه، (1389)، خشکسالی و تأثیر آن بر منابع آب زیرزمینی در شرق استان کرمانشاه با استفاده از شاخص SPI، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال هشتم، شماره 25، صفحه 124-105.
صمدی بروجنی، حسین و ابراهیمی، عطااله، (1389)، پیامدهای خشکسالی و راههای مقابله با آن در استان چهارمحال و بختیاری. انتشارات سروش، مرکز تحقیقات منابع آب (دانشگاه شهرکرد)، چاپ اول،صفحه 512.
طاووسی، تقی، (1388)، فرآیندها و پیامدهای بیابان‌زایی. فصلنامه چشمانداز جغرافیایی. سال چهارم. شماره یک.
کشاورز، مرضیه،کرمی، عزت اله و زمانی، غلامحسین، (1389)، آسیب‌پذیری خانوارهای کشاورز از خشکسالی. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 6، شماره 2، صفحه 32-15.
محمدی، حسین، (1390)، آب و هواشناسی مناطق خشک. چاپ اول: دانشگاه تهران.
مختاری ،داود. ( 1381 ). نقش عوامل تکتونیکی در تکامل مخروط افکنههای دامنه شمالی میشو داغ. فضایی جغرافیایی، شماره 5 ،
مختاری، داود ،( 1388 )، آبراههها مطالعه موردی : رودخانه باغلار در دامنه شمالی میشو داغ ( شمالغرب ایران )، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره 22 .
ولی زاده کامران، خلیل و همکاران، ( 1389 )، بهینه سازی ( اگروکلیماتیک آفتابگردان در شمال دریاچه ارومیه، نشریه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی، سال 17، شماره 45، پاییز 1392.
Bhuiyan, C. R.P. Singh and F.N. Kogan. 2006. Monitoring drought dynamics in the Aravalli region (India) using different indices based on ground and remote sensing data. International Journal of AppliedEarthObservation and Geoinformation, 8: 289–302.
Li B, & Rodell M (2014) Evaluation of a model-based groundwaterdrought indicator in the conterminous US. Hydrology 526:78-88
McKee, T. B. N. Doesken, J. and Kleist, J. (1993). The relationship of drought frecuency and duration to time scales, Eight Conf. On Applied Climatology, Anaheim, CA, Amer. Meteor. Soc. 179–184.
Mishra AK, Singh VP (2010) A review of drought concepts. Journal of Hydrology 391: 202–216.
Shrestha, S. Bach, T. V. & Pandey, V. P. (2016). Climate change impact on groundwater resources in Mekong Delta under representative concentration pathways (RCPs) scEnvironmental science & policy, 61, 1-13.
Van Lanen, H. A. J. & Peters, E. (2000). Definition, effects and assessment of groundwater droughts. In Drought and drought mitigation in Europe (pp. 49-61). Springer, Dordrecht.
Wu H, Hayes MJ (2001) An evaluation of the standardized precipitation index, the China index and statistical Z- Score. International Journal of Climatology 21: 741-758.
1؛ علی اکبر رسولی2؛ داود مختاری3؛ خلیل ولیزاده کامران4
