کاربرد تلفیقی کود‌های زیستی و شیمیایی پتاسیم و نیتروژن بر خصوصیات کمی و کیفی توتون نر عقیم (Nicotiana tabacum L. cv. PVH19)

کرمی, ریحانه; محسن آبادی, غلامرضا; مجیدیان, مجید; مشتاقی, مهیار

فهرست نشریات دارای اعتبار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

تعداد نشریات	43
تعداد شماره‌ها	1,252
تعداد مقالات	15,401
تعداد مشاهده مقاله	51,123,706
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	14,140,951

کاربرد تلفیقی کود‌های زیستی و شیمیایی پتاسیم و نیتروژن بر خصوصیات کمی و کیفی توتون نر عقیم (Nicotiana tabacum L. cv. PVH19)

دانش کشاورزی وتولید پایدار

دوره 30، شماره 3، آبان 1399، صفحه 113-131 اصل مقاله (694.52 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ریحانه کرمی¹؛ غلامرضا محسن آبادی²؛ مجید مجیدیان^* ²؛ مهیار مشتاقی²

¹گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان

²مرکز تحقیقات توتون رشت

چکیده

چکیده
اهداف: این تحقیق با هدف بررسی اثر کاربرد تلفیقی کود زیستی نیتروژن و پتاسیم در سطوح مختلف از کود شیمیایی نیتروژن و پتاسیم بر عملکرد برگ و خصوصیات کیفی گیاه توتون رقم PVH19 انجام شد.

مواد و روشها: آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 11 تیمار و سه تکرار در سال زراعی 1396-1395 در مرکز تحقیقات توتون رشت انجام شد. تیمارها عبارت بودند از: T1: شاهد T2: کودهای شیمیایی نیتروژن+ پتاسیم T3: 100% نیتروژن +75 % پتاسیم + کود زیستی پتابارور 2 T4: 100% نیتروژن +50% پتاسیم + پتابارور 2 T5: 100% پتاسیم +75 % نیتروژن + کود زیستی ازتوبارور T6: 100% پتاسیم +50% نیتروژن + ازتوبارور T7: 75% نیتروژن + 75% پتاسیم + پتابارور 2 + ازتوبارور ؛ T8: 75% نیتروژن +50% پتاسیم + پتابارور 2 + ازتوبارور T9: 50% نیتروژن + 75% پتاسیم + پتابارور 2 + ازتوبارور T10: 50% نیتروژن +50% پتاسیم + پتابارور 2 + ازتوبارور T11: پتابارور 2 + ازتوبارور.

یافتهها: بیشترین عملکرد برگ تر در تیمار T4 به مقدار 47867 کیلوگرم در هکتار حاصل شد. تیمار T10 بیشترین عملکرد برگ خشک با مقدار 5/6695 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. نتایج صفات کیفی نشان داد که بیشترین درصد نیکوتین، قندهای احیا و درصد نیتروژن در تیمار T7 به دست آمد. بیشترین درصد پتاسیم برگ در تیمار T9 بود.

نتیجهگیری: نتایج این تحقیق نشان داد که امکان کاربرد تلفیقی کودهای شیمیایی و زیستی بدون کاهش معنیدار عملکرد برگ توتون وجود دارد و میتوان مصرف کودهای شیمیایی و اثرات مخرب ناشی از آن بر محیط زیست را بدون کاهش قابل ملاحظه در عملکرد کمی و کیفی کاهش داد. با توجه به نتایج این آزمایش به منظور افزایش صفات کمی و کیفی گیاه توتون رقم PVH19 تیمار50% نیتروژن +50 % پتاسیم + پتابارور 2 + ازتوبارور نسبت به بقیه تیمارها در شرابط آب و هوایی شهرستان رشت پیشنهاد میشود.

کلیدواژه‌ها

توتون؛ عملکرد برگ؛ قندهای احیا؛ کود زیستی؛ نیکوتین

اصل مقاله

مقدمه

نیتروژن بیش از هر عنصر دیگری بر توتون گرمخانهای تاثیرگذار است. افزایش نیتروژن موجود در بافت گیاه، برگ را درشتتر اما ضخامت آن را کاهش میدهد (تسو 1990). با افزایش میزان نیتروژن معمولاً درصد نیکوتین افزایش مییابد. افزایش بیش از حد کود نیتروژن بر کیفیت توتون اثر منفی میگذارد (زمانی 2010). در آزمایشی بر گیاه توتون کاربرد 69 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن و 225 کیلوگرم در هکتار کود پتاسیم موجب افزایش معنیداری در شاخصهای سطح برگ، ارتفاع گیاه، عملکرد سبز و خشک برگ و محتوای کلروفیل برگ گردید (قلیزاده و همکاران 2012).

پتاسیم در تغذیه گیاه توتون حائز اهمیت زیادی است و روی کیفیت و رشد توتون موثر میباشد، جذب کلی پتاسیم بیشتر از سایر عناصر معدنی است. میزان جذب در مراحل اولیهی رشد بسیار بالاست و در مراحل بعدی به سرعت کاهش مییابد. مقدار کود پتاسیمی را که در کشت توتون مصرف میشود میتوان برای افزایش عملکرد، تا دو یا سه برابر مقدار لازم افزایش داد (منگل 2007). در آزمایشی تاثیر مقادیر بالای پتاسیم برگ روی درصد قندهای احیا، مثبت اعلام شد که میتواند به دلیل نقش کلیدی پتاسیم در افزایش فتوسنتز و استفاده کارآمد آب توسط گیاه توتون در حال رشد باشد (گیرادهار و همکاران 2007).

کاربرد همزمان کود نیتروژن بههمراه کود زیستی منجر به تثبیت و همچنین تولید هورمونهای رشد و توسعه سیستم تارهای کشنده شده که در نتیجه، موجب افزایش رشد اندام هوایی میگردد، افزایش ارتفاع گیاه در اثر کاربرد کودهای زیستی همراه با کود شیمیایی را میتوان به افزایش تولید فیتوهورمونها به خصوص ایندول استیک اسید نسبت داد (زانگ و همکاران 2002). منصورقناعی و همکاران (2017) در مطالعه تاثیر کاربرد کودهای نیتروژن و فسفر شیمیایی و کود زیستی در گیاه لوبیا گزارش کرد که تلفیق کودهای زیستی و شیمیایی قادر به تامین بخشی از نیازهای غذایی گیاه میباشد. صابری و همکاران (2015) بیان کردند کاربرد تلفیقی کودهای زیستی و شیمیایی بر عملکرد و اجزای عملکرد لوبیا امکان تلفیق کودهای زیستی با کود شیمیایی برای تامین نیاز محصول وجود دارد.

بیشتر مقادیر پتاسیم خاک به شکل کانیهایی چون ارتوکلاز، بیوتیت، فلدسپار، ایلایت و میکا تثبیت شده و نمیتواند توسط گیاه جذب شود (زانگا و کونگا 2014). ریزجانداران نقش کلیدی در چرخه پتاسیم دارند. عناصر موجود در کانیها زمانی برای گیاهان قابل استفاده خواهند بود که کانیها دچار هوازدگی شوند. در این میان ریزسازوارههای خاک شامل قارچها، باکتریها و اکتینومیستها قادر به تخریب ساختار کریستالی کانیها و رهاسازی پتاسیم محبوس در ساختار آن هستند. با توجه به اینکه شکل غالب پتاسیم در خاک به صورت کانیهای سیلیکاته است در صورتی که آنها به آرامی دچار هوازدگی زیستی و انحلال قرار بگیرند، پتاسیم برای گیاهان قابل جذب خواهد شد. برخی از گونههای باکتری قادر به متحرکسازی و رهاسازی پتاسیم در خاک میباشند. گزارشاتی مبنی بر تاثیر جامعه میکروبی خاک از جمله قارچهای میکوریز و دیگر قارچها و همچنین باکتریهای خاک نظیر جنسهای Bacillus، Pseudomonas، Rhizobium و Microcococcus در رهاسازی پتاسیم از منابع خاکی وجود دارد (ساریخانی و امینی 2020). باکتریهای حل کنندهی پتاسیم (KSBs) گروهی از میکروارگانیسمهای ریزوسفری هستند که پتاسیم نامحلول خاک را به فرم محلول درآورده و آن را در اختیار گیاه قرار میدهند و موجب بهبود رشد و عملکرد گیاه میگردند. منبری و همکاران (2018) بیان کردند تاثیر کود زیستی پتابارور 2 و باکتری سینوریزوبیوم منجر به افزایش بیشتر صفات رویشی گیاه شنبلیله شد. همچنین غلظت عناصر نیتروژن و فسفر تحت تیمار سینوریزوبیوم بیشترین میزان را نشان داد در حالی که کاربرد سینوریزوبیوم و پتابارور 2 منجر به بیشترین غلظت پتاسیم در گیاه شنبلیله گردید.

این تحقیق با هدف بررسی اثر کاربرد تلفیقی کود زیستی نیتروژن و پتاسیم در سطوح مختلف از کود شیمیایی نیتروژن و پتاسیم بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه توتون انجام شد.

مواد و روشها

این آزمایش در سال زراعی 1396-1395 در مزرعهی تحقیقاتی موسسهی تحقیقات توتون گیلان با مختصات جغرافیایی طول 49 درجه و 31 دقیقه شرقی و عرض 37 درجه و 37 دقیقهی شمالی با دو متر ارتفاع از سطح دریای آزاد و با وضعیت اقلیمی معتدل اجرا شد. تجزیه فیزیکی و شیمیایی نمونه خاک تهیه شده از محل اجرای آزمایش در جدول 1 آمده است. بافت خاک شنی لومی بود.

جدول 1- نتایج تجزیه فیزیکی و شیمیایی نمونه خاک محل انجام آزمایش

کربن آلی

(%)

(dS.m^-1)

(mg.kg^-1)

TNV

(%)

(mg.kg^-1)

(%)

(mg.kg^-1)

74/0

28/0

4/28

8/16

25/2

167/0

2/58

273

35/6

این آزمایش در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با ۱۱ تیمار در سه تکرار رشت اجرا شد. تیمارهای آزمایشی عبارت بودند از: T1: شاهد T2: کودهای شیمیایی نیتروژن+ پتاسیم T3: 100% نیتروژن +75 % پتاسیم + کود زیستی پتابارور 2 T4: 100% نیتروژن +50% پتاسیم + پتابارور 2 T5: 100% پتاسیم +75 % نیتروژن + کود زیستی ازتوبارور T6: 100% پتاسیم +50% نیتروژن + ازتوبارور T7: 75% نیتروژن + 75% پتاسیم + پتابارور 2 + ازتوبارور ؛ T8: 75% نیتروژن +50% پتاسیم + پتابارور 2 + ازتوبارور T9: 50% نیتروژن + 75% پتاسیم + پتابارور 2 + ازتوبارور T10: 50% نیتروژن +50% پتاسیم + پتابارور 2 + ازتوبارور T11: پتابارور 2 + ازتوبارور. مبنای تیمارهای آزمایشی بر اساس پژوهش‌های انجام شده در سالهای قبل در مرکز تحقیقات توتون رشت، قلیزاده و همکاران (2012) و مشتاقی (2014) و نیز توصیه شرکت Profigen (تولید کننده بذر توتون نرعقیم PVH19) میباشد.

خاکورزی شامل شخم و دیسک در اواخر فروردین ماه در زمین محل آزمایش انجام گرفت. نشاکاری (نشاهای٦۰ روزه) در نیمه دوم اردیبهشت ماه با توتون نر عقیم رقم PVH19 انجام گرفت و عملیات کوددهی و سربرگزنی نشاها (به فاصلهی سه تا پنج روز از زمانی که ارتفاع کل نشاها حدود چهار سانتیمتر از سطح سینی بالاتر بود) داخل گلخانهی فلوت سیستم انجام گرفت. تراکم کشت ۲۰۰۰۰ بوته در هکتار (فاصله کشت ۱۰۰ سانتیمتر در بین ردیف و ۵۰ سانتیمتر روی ردیف) بود. فاصله بین کرتها دو متر و فاصلهی تکرارها از همدیگر سه متر بود. هر کرت دارای شش ردیف و در هر ردیف 9 بوته کشت شد. کودهای مورد نیاز توتون نیتروژن از منبع نیترات آمونیوم (تولید پتروشیمی شیراز) در سطح 100 درصد (69 کیلوگرم در هکتار) و پتاسیم از منبع سولفات پتاسیم (وارداتی) در سطح 100 درصد (200 کیلوگرم در هکتار) بر اساس آزمون خاک و توصیه کودی برای این رقم (از آنجائیکه گیاه توتون پتاسیم دوست بوده و پتاسیم را به مقدار زیادی از خاک جذب می‌نماید، حد کفایتی را نمی‌توان برای آن در نظر گرفت. اما بر اساس پژوهشی که توسط جبارزاده و مشتاقی (2013) صورت گرفت، حد بحرانی پتاسیم برای گیاه توتون نر عقیم PVH19 بین 240 تا 270 میلی‌گرم پتاسیم در کیلوگرم خاک تعیین شده است. به دنبال آن نیز در پژوهشی دیگر که توسط مشتاقی (2014) انجام شد، توصیه کودی برای توتون نرعقیم PVH19 مشخص گردید که حتی اگر پتاسیم خاک در حدبحرانی برای گیاه توتون نر عقیم PVH19 باشد، باز هم برای افزایش کیفیت برگ‌های عمل‌آوری شده توتون نیاز به کود پتاسیمی می‌باشد) تعیین و بر اساس تیمارهای مورد نظر یک سوم آن در زمان آمادهسازی زمین قبل نشاکاری و دو سوم آن ۲۰ تا ۲۵ روز بعد نشاکاری به خاک اضافه شد. کود زیستی پتاسیم در این آزمایش پتابارور 2 بود که از شرکت زیست فناوری سبز دریافت شد و کود زیستی نیتروژن (ازتوبارور)، حاوی باکتریهای گونه ازتوباکتر وینلندی سویهO4 (Azetobacter vinelandii strains O4) بود که از شرکت زیست فناوری سبز دریافت شد. در زمان انتقال نشاها به زمین اصلی، تلقیح ریشه نشاها با کود زیستی (نحوه مصرف آن مطابق توصیه سازنده کود) انجام گرفت.

به منظور تحریک رشد و نمو برگهای باقی ماندهی روی گیاه و بهبود کیفیت و کمیت آنها عمل سرزنی انجام میشود. این عمل سطح برگ، وزن برگ به ازای واحد سطح و غلظت نیکوتین را افزایش میدهد. از طرفی غالبیت راسی را شکسته و جوانههای محوری روی ساقه رشد میکنند (تسو 1990). با به گل رفتن حدود 50 درصد از بوتههای مزرعه، گلها قطع و سپس با کنترلکنندهی تماسی-سیستمیک فلومترالین (پرایم پلاس) محلولپاشی گردید. پس از رسیدن تدریجی برگها (مرحلهی زردشدگی)، در شش مرحله برداشت شدند. سپس برگها به گرمخانهی مرکز تحقیقات منتقل و فرآیند عملآوری روی آنها انجام گرفت. بعد از هر چین وزن برگهای تر برداشت شده از هر کرت آزمایشی با استفاده از ترازو اندازهگیری شدند و در آخر، مجموع وزن تر برگهای برداشت شده از چینهای مختلف محاسبه گردید. بعد از خشک کردن برگها در گرمخانه وزن خشک برگها با ترازو اندازهگیری شد و در آخر، مجموع وزن خشک برگهای برداشت شده از چینهای مختلف محاسبه گردید.

درصد نیتروژن برگ: اندازهگیری درصد نیتروژن با استفاده از روش کجلدال در موسسه تحقیقات توتون رشت و با استفاده از روش کار مرکز تحقیقات و آموزش تیرتاش به شماره سند PR-85-02-01/00 انجام گرفت (رادفر1981). درصد پتاسیم برگ: پس از آماده سازی نمونهها، اندازه گیری با دستگاه فلیم فتومتر مدل Corning-405 صورت گرفت (امامی، 1996). درصد فسفر برگ: اندازه گیری فسفر به روش کالریمتری (رنگ زرد مولیبدات وانادات) و به کمک دستگاه اسپکتروفوتومتر اندازه گیری شد (امامی، 1996). درصد قندهای احیا در برگ: در اندازهگیری قندهای احیا کننده از روش کار مرکز تحقیقات و آموزش تیرتاش به شماره سند PR-85-02-01/00 استفاده شد (سازگار 1991). درصد نیکوتین برگ: اندازهگیری نیکوتین برگ با استفاده از روش تقطیر بخار آب و قرائت جذب با دستگاه اسپکتروفتومتر UV/Visible در موسسه تحقیقات توتون رشت و با استفاده از دستورالعمل مرکز تحقیقات و آموزش تیرتاش به شماره سند PR-85-02-01/00 انجام گرفت (سازگار 1991). میزان مقدار کلروفیل کل و کاروتنوئید برگ: از برگ در موقعیت میانی ساقه (کمربرگ)، دیسکهای برگی با مساحت مشخص تهیه گردید و از روش آرنون به نقل از بستامی و مجیدیان (2016) اندازهگیری شد.

برای تجزیه و تحلیل آماری از نرم افزار SAS نسخه 1.9 استفاده گردید. برای هرکدام از صفات تجزیه واریانس صورت گرفت. در صورت معنیدار بودن اختلافات در هر صفت، مقایسه میانگینها از طریق آزمون توکی انجام گرفت.

نتایج و بحث

عملکرد برگ سبز: اثر سطوح تیماری بر عملکردبرگ سبز معنیدار بود (جدول 2). بیشترین عملکرد برگ سبز مربوط به تیمار 100% نیتروژن +50 % پتاسیم + تیمار کود زیستی پتابارور 2 معادل 47867 کیلوگرم در هکتار بود که با تیمار شاهد بدون کود و تیمار استفاده کامل کود شیمیایی تفاوت معنیداری داشت ولی با سایر تیمارها اختلاف معنیداری نداشت و کمترین عملکرد برگ سبز در تیمار شاهد معادل 24682 کیلوگرم در هکتار مشاهده شد (جدول 3). انجام مقایسات گروهی نشان داد که مقایسهی بین گروه کود کامل شیمیایی با گروه استفاده کامل کود زیستی معنیدار گردید. همچنین مقایسه گروه کود کامل شیمیایی با گروه تلفیقی پتابارور 2 + سطوح مختلف کود پتاسیم و گروه کود کامل شیمیایی با گروه با تلفیقی ازتوبارور+ پتابارور 2 + سطوح مختلف کود نیتروژن و پتاسیم معنیدار شد در حالیکه مقایسات بین سایر گروههای آماری معنیدار نشد (جدول 4). در آزمایش قلیزاده و همکاران (2012) کاربرد کود نیتروژن و پتاسیم روی عملکرد وزن تر در توتون در سطح یک درصد معنیدار شد. در آزمایشی روی توتون گرمخانهای عملکرد برگ سبز به طور معنیداری با افزایش مقادیر پتاسیم و نیتروژن افزایش یافت (جاناردهان و همکاران 1989).

در آزمایش پاکدل و همکاران (2011) نشان دادند که تیمارهای کود زیستی عملکرد بیشتری نسبت به تیمار بدون استفاده از کود زیستی داشته و بیشترین عملکرد گندم نان مربوط به تیمار تلفیقی ازتوبارور و سودوموناس بوده است. گزارش شده است که باکتری ازتوباکتر کروکوکوم از طریق تولید هورمونهای گیاهی از قبیل اکسین، سیتوکنین و همچنین افزایش تثبیت نیتروژن، فسفر قابل دسترس و تولید ترکیبات ضد میکروبی میتوانند با افزایش رشد ریشه سبب افزایش جذب آب و عناصر غذایی شده و در نهایت بر رشد و عملکرد گیاه تاثیر بگذارند (ککمکی و همکاران 2001). در آزمایشی ذرت تلقیح شده با سویههایی از سودوموناسها از لحاظ صفات مورفولوژیک و عملکرد نسبت به تیمار شاهد (عدم تلقیح) به طور معنیداری برتر بودند (فانکم و همکاران 2008). از دلایل افزایش عملکرد انحلال پذیری پتاسیم به دلیل وجود باکتریهای حل کنندهی پتاسیم است که با ترشح اسیدهای آلی چون سیتریک، اگزالیک و تارتاریک پتاسیم نامحلول را از خاک به حالت محلول درمیآورد. کنگ و همکاران (2011) در پژوهشی در مورد تأثیر کودهای زیستی بر برنج دریافتند که کاربرد کود زیستی به تنهایی، باعث افزایش عملکرد دانه برنج شد. افزایش رشد برنج با باکتریهای محرک رشد احتمالاً به وسیله تولید اسیدایندول استیک (IAA) و افزایش فسفرهای قابل حل با استفاده از این باکتری گونه سودوموناس میباشد (اشرفوزمان و همکاران 2009). به طور کلی، تیمارهای تلقیح شده با کود زیستی میزان بیشتری از عملکرد زیستی را به خود اختصاص دادند. باکتریها از طریق تولید متابولیتهای محرک رشد مانند اکسین، سیتوکینین، جیبرلین میتوانند بر رشد رویشی گیاه تأثیر گذاشته و وزن اندامهای هوایی و عملکرد تر را افزایش دهند.

عملکرد برگ خشک: نتایج حاصل از واریانس دادهها، روی عملکرد برگ خشک نشان داد که سطوح تیماری تاثیر معنیداری بر روی عملکرد برگ خشک داشتند (جدول 2). بیشترین عملکرد برگ خشک از تیمار 50% نیتروژن +50 % پتاسیم + پتابارور 2+ ازتوبارور معادل 5/6695 کیلوگرم در هکتار برگ خشک حاصل گردید (جدول 3). کمترین میزان عملکرد خشک برگ در تیمار شاهد بدون کود به میزان 4/2053 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. انجام مقایسه گروهی بین گروههای مورد نظر نشان داد که مقایسه بین تمام گروهها به جز مقایسه بین گروه کود کامل شیمیایی با گروه کود زیستی معنیدار گردید (جدول 4). تیماری که بیشترین میزان عملکرد سبز را دارا بود نتوانست بیشترین عملکرد خشک برگ را هم به دست آورد که میتوان این امر را به این دلیل دانست که تیماری که بیشترین وزن تر و به تبع آن درصد رطوبت بالاتری داشته طی فرآیند خشکانیدن وزن بیشتری از دست میدهد. در توتونهای گرمخانهای ملاک عملکرد برگ خشک است.

در آزمایش قلیزاده و همکاران (2012) کاربرد کود نیتروژن و پتاسیم روی عملکرد وزن خشک در توتون در سطح یک درصد معنیدار شد. کاربرد 200 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاسیم روی افزایش وزن خشک برگ تاثیر معنیداری داشت (فاروکا و همکاران 2011).

جدول 2- تجزیه واریانس تاثیر تلفیقی کودهای شیمیایی و زیستی بر صفات کمی و کیفی گیاهان توتون رقم PVH₁₉

منابع تغییر	درجه آزادی			میانگین مربعات
منابع تغییر	درجه آزادی	عملکرد برگ سبز	عملکرد برگ خشک	نیتروژن برگ	پتاسیم برگ	فسفر برگ	قندهای احیاکننده
بلوک	2	26410957ns	62/159360ns	00065/0ns	00142/0ns	0184/0ns	16/1ns
تیمار	10	146076028**	36/5882683**	734/0**	099/4**	0515/0ns	69/22**
خطای آزمایشی	20	27943716	03/135967	0073/0	0283/0	0289/0	43/2
ضریب تغییرات (%)	-	68/13	96/7	35/4	08/7	46/11	69/7

sn، * و ** به ترتیب غیر معنیدار، معنیدار در سطح احتمال 5 درصد و1 درصد میباشد.

جدول 3- مقایسه میانگینهای صفات کمی و کیفی در سطوح مختلف تیمارهای آزمایشی

تیمار	عملکرد وزن سبز (kg.ha^-1)	عملکرد وزن خشک (kg.ha^-1)	نیتروژن برگ (%)	پتاسیم برگ (%)	فسفر برگ (ppm)	قند احیاکننده برگ (%)
F₀+B₀	24682^c	4/2053^g	12/1^e	47/0^h	09/1	35/13^c
F_K100+F_N100	32184^bc	2/3277^f	67/1^d	56/1^fg	22/1	95/20^ab
F_N100+F_K75+B_K	32826^abc	4/4026^def	76/1^d	12/1^g	23/1	27/21^ab
F_N100+F_K50+B_K	47867^a	8/4367^cde	27/2^bc	53/1^fg	18/1	93/21^ab
F_K100+F_N75+B_N	36486^abc	8/4438^cde	53/1^d	26/2^de	13/1	34/20^ab
F_K100+F_N50+B_N	39812^abc	9/5814^ab	70/1^d	73/2^cd	29/1	79/20^ab
F_N75+B_N+F_K75+B_K	45098^ab	8/4992^bcd	68/2^a	53/3^b	35/1	71/23^a
F_N75+B_N+F_K50+B_K	37474^abc	8/5210^bc	61/2^a	93/1^ef	33/1	54/22^a
F_N50+B_N+F_K75+B_K	39745^abc	5/6469^a	73/1^d	03/4^a	28/1	74/19^ab
F_N50+B_N+F_K50+B_K	47200^ab	5/6695^a	46/2^ab	10/3^bc	51/1	49/20^ab
B_K+B_N	41450^ab	8/3558^ef	11/2^c	60/0^h	21/1	82/17^bc

وجود حداقل یک حرف مشترک برای هر ستون نشاندهنده عدم تفاوت معنیدار بین سطوح تیماری در سطح احتمال 5 درصد بر طبق آزمون توکی است.

F₀: بدون کود شیمیایی/ F_N: درصد کود شیمیایی نیتروژن/ F_K: درصد کود شیمیایی پتاسیم/ B_K: کود زیستی پتابارور 2/ B_N: کود زیستی ازتوبارور/ B₀: بدون کود زیستی.

جدول 4- مقایسات بین گروهی تیمارهای کودی از نظر صفات کمی و کیفی

قند احیاکننده برگ	فسفر برگ	پتاسیم برگ	نیتروژن برگ	عملکرد وزن خشک	عملکرد وزن سبز	df	صفات
16/1^*	018/0^ns	0014/0^ns	09/0^ns	62/159360^ns	26410957^ns	2	بلوک
69/22^**	051/0^ns	099/4^**	93/99^**	36/5882683^**	146076028^**	10	تیمار
72/14^ns	13/0^*	38/1^**	29/0^**	39/118879^ns	5/128795258^*	1	مقایسه گروه A با B
29/0^ns	00008/0^ns	74/1^**	006/0^ns	13/6842143^**	9/71158678^ns	1	مقایسه گروه A با C
84/0^ns	007/0^ns	11/0^ns	24/0^**	21/1692255^**	2/133243575^*	1	مقایسه گروه A با D
07/1^ns	011/0^ns	01/6^**	17/1^**	91/15788975^**	9/249484785^**	1	مقایسه گروه A با E
1/15^*	184/0^*	16/7^**	49/0^**	46/4917843^**	4/21798673^ns	1	مقایسه گروه B با C
65/28^**	25/0^**	04/1^**	017/0^ns	01/814938^*	2/2437805^ns	1	مقایسه گروه B با D
71/34^**	12/0^*	52/15^**	16/0^**	28/12513249^**	2071388^ns	1	مقایسه گروه B با E
22/3^*	009/0^ns	1/4^**	48/0^**	84/2593371^**	4/14485372^ns	1	مقایسه گروه C با D
45/4^*	022/0^ns	69/1^**	28/2^**	02/2046568^**	5/71586302^ns	1	مقایسه گروه C با E
0013/0^ns	06/0^ns	24/13^**	49/0^**	09/10824804^**	8/16533320^ns	1	مقایسه گروه D با E
43/2	028/0	028/0	0073/0	03/135967	27943716	20	خطای آزمایش
69/7	04/10	07/8	35/4	96/7	68/9		ضریب تغییرات (%)

sn، * و ** به ترتیب غیر معنیدار، معنیدار در سطح احتمال 5 درصد و1 درصد میباشد. A- استفاده کامل کود شیمیایی B-استفاده کامل کود زیستی C- تلفیق ازتوبارور+ سطوح مختلف کود نیتروژن D- تلفیق پتابارور 2+ سطوح مختلف کود پتاسیم E- تلفیق ازتوبارور + پتابارور 2+ سطوح مختلف کود نیتروژن و پتاسیم.

بشان و همکاران (2004) نشان دادند که تلقیح گیاه گندم و مرزنجوش با کودهای زیستی نیتروژن به دلیل دسترسی به عناصر غذایی بیشتر، وزن خشک بیشتری از بوته را در مقایسه با عدم تلقیح داشتند. در آزمایش مزرعهای که با بررسی اثر تلقیح با کودهای زیستی نیتروژن و کود شیمیایی نیتروژن بر روی ذرت انجام شد، مشخص گردید که در شرایطی که تلقیح با کودهای زیستی در حضور 50% از مصرف کود شیمیایی نیتروژن صورت گیرد، بیشترین کارایی و عملکرد ذرت حاصل میشود و با مصرف زیاد نیتروژن عملکرد دانه ذرت کاهش مییابد (اسودرزینسکا و ساویکا 2000) .

رحیمی و همکاران (2013) افزایش ارتفاع گیاه و عملکرد ریحان را در اثر مصرف کود ازتوباکتر گزارش کردند. همچنین در مطالعهی سخنگوی و انصار (2012) بیان گردید که ارتفاع و عملکرد گیاه شوید در تیمار تلفیقی ازتوباکتر+ آزوسپیریلوم +سودوموناس به طور معنیداری افزایش یافت. بررسی اثر سطوح مختلف کودهای شیمیایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم و کودهای زیستی شامل آزوسپیریلوم، ازتوباکتر و باسیلوس روی گیاه رازیانه نشان داد که بالاترین رشد و زیستتوده تر و خشک گیاه در تیمار تلفیق 50 درصد کودهای شیمیایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم به همراه باکتریهای فوق‌الذکر حاصل شد (محفوظ و سراف الدین 2007). به نظر میرسد که تلقیح با باکتریهای محرک رشد با افزایش رشد ریشهها باعث افزایش فراهمی آب و مواد غذایی شده و رشد رویشی و زایشی گیاه را افزایش داده و باعث تولید بیشتر ماده خشک در واحد سطح و در نتیجه تولید عملکردهای بالاتر شد (روستی و همکاران 2006). بنابراین مصرف کود شیمیایی و کود زیستی به صورت تلفیقی شرایط مناسب و ایدهآل برای رشد گیاه فراهم میشود، به طوری که نه تنها هیچ گونه اثر سازش ناپذیری بین آنها وجود ندارد بلکه مکمل همدیگر میباشند. کودهای زیستی با افزایش فعالیت باکتریهای افزایش دهندهی رشد گیاه، تأثیر کودهای آلی و شیمیایی را در تولیدات کشاورزی افزایش میدهند (شاتا و همکاران 2007). همچنین کاربرد باکتریهای ازتوباکتر و آزوسپیریلوم به صورت ترکیبی با باکتری سودوموناس ضمن داشتن قابلیت تحریک رشد گیاه به علت اثرات سینرژیستی دو باکتری بر روی یکدیگر باعث بهبود مضاعف رشد گیاه شد. عدم تاثیر یا کاهش کارآیی این رایزوباکترها در سطوح بالای کودهای شیمیایی ممکن است به دلیل این باشد که با افزایش فراهمی این عناصر توسط رایزوباکترها در خاک و سطح بالای کود شیمیایی به کار رفته حالت سمیت ایجاد شده است.

درصد نیتروژن برگ: نتایج واریانس دادهها نشان داد که درصد نیتروژن به طور معنیداری تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت (جدول 2). مقایسه میانگین تیمارهای آزمایشی نشان داد تیمار 75% نیتروژن + 75% پتاسیم + تیمار کود زیستی پتابارور 2 + ازتوبارور با 68/2 درصد نیتروژن بالاترین مقدار را دارا بود و شاهد بدون کود با 12/1 درصد نیتروژن کمترین رتبه را در مقایسه میانگین به دست آورد (جدول 3). انجام مقایسات بین گروهی نشان داد که مقایسات گروهی بین تیمارها معنیدار شد به جز مقایسه بین گروههای استفاده کامل کود شیمیایی با تلفیق ازتوبارور+ سطوح مختلف کود نیتروژن و مقایسه بین گروه استفاده کامل کود زیستی با گروه تلفیق پتابارور 2+ سطوح مختلف کود پتاسیم که معنیدار نبود (جدول 4). در آزمایشی مشابه کاربرد سطوح مختلف نیتروژن و پتاسیم بر روی درصد نیتروژن برگ توتون در سطح یک درصد معنیدار گردید (قلیزاده و همکاران 2012). مهدوی و قلیزاده (2007) در آزمایشی روی گیاه توتون افزایش درصد نیتروژن برگ را به تبع افزایش سطوح کود نیتروژن گزارش کردند. در آزمایش محسنزاده (2000) بیشترین درصد نیتروژن توتون در تیمار 75 کیلوگرم در هکتار کاربرد کود نیتروژن به دست آمد. کومار و اهلاوات (2006) اثرات مثبت ازتوباکتر و کود شیمیایی نیتروژن را در بهبود رشد، عملکرد، اجزای عملکرد و نیز جذب نیتروژن در گندم را در مقایسه تیمار شاهد گزارش کردند که به نظر میرسد ازتوباکتر به عنوان یک تحریک کننده رشد گیاهی، غیر از تثبیت نیتروژن مولکولی، از طریق تولید اکسینها موجب افزایش تولید تارهای کشنده ریشه میشود و لذا جذب عناصر غذایی از خاک افزایش مییابد. در آزمایشی کاربرد کود زیستی حاوی باکتریهای سودوموناس افزایش جذب نیتروژن را در گیاه دارویی پریوش در پی داشت (ابدول جالیج و همکاران 2007). کاربرد باکتریهای تثبیتکنندهی نیتروژن جذب NPK را در گندم افزایش داد (اسکاری و همکاران 2009) از جمله دلایل افزایش جذب عناصر ماکرو در تیمارهای تلقیح شده با کودهای زیستی ممکن است به دلیل مکانیزمهای مربوط به افزایش تثبیت نیتروژن و افزایش انحلالپذیری عناصر در محلول خاک توسط این باکتریها باشد.

پتاسیم برگ: واریانس دادهها حاصل از اندازهگیری درصد پتاسیم بیانگر این بود که که تیمارهای آزمایش بر روی صفت مزبور در سطح یک درصد تاثیر معنیداری داشتند (جدول 2). تیمار تلفیقی50% نیتروژن+ 75% پتاسیم+ تیمار کود زیستی پتابارور 2 + ازتوبارور با 03/4 درصد بیشترین مقدار پتاسیم و تیمار شاهد بدون کود و پس از آن تیمار ازتوبارور+ پتابارور 2 به ترتیب با 47/0 و 6/0 کمترین درصد پتاسیم برگ را دارا بودند (جدول 3). در بین عناصر پتاسیم به دلیل تاثیر زیاد روی کیفیت و در نتیجه قیمت تمام شدهی توتون بیشترین اهمیت را نسبت به سایر عناصر داراست. مقایسات گروهی مربوط به صفت مورد نظر نشان داد که مقایسهی بین گروه استفاده کامل کود شیمیایی با گروه استفاده تلفیقی پتابارور 2 + سطوح مختلف کود پتاسیم غیرمعنیدار و بقیه مقایسات معنیدار گردید (جدول 4). نتایج آزمایشی بر روی گیاه گوجه فرنگی نشان می دهد که تلقیح با باکتریهای حل کنندهی پتاسیم به طور قابل توجهی منجر به افزایش غلظت و مقدار پتاسیم اندام هوایی در گیاه گوجه فرنگی گردید (شنگ و همکاران 2008). ولچ و همکاران (1999) گزارش کردند که پلی ساکاریدها (مثل اسیدهای اورنیک) مواد لعابی و لزجی هستند که دارای عوامل کربوکسیلی و فنلی میباشند که فنل و کربوکسیل موجود در پلی ساکاریدها با عناصر موجود در سیلیکاتها واکنش داده و تشکیل پیوندهای پیچیدهای میدهند که منجر به آزاد شدن عناصر از شبکه کریستالی شده و باعث انتقال آنها به داخل محلول خاک میشوند و در نهایت در آزادسازی پتاسیم مؤثر واقع شدند. تسو (1990) گزارش کرد که با افزایش مقادیر کود پتاسیم محتوای پتاسیم برگ افزایش یافت. در آزمایشی کیفیت برگ توتون تحت تاثیر 252 کیلوگرم در هکتار پتاسیم قرار نگرفت بنابراین مقادیر بیشتر از نیاز گیاه تاثیری روی کیفیت برگ و درصد پتاسیم آن ندارد (کالینز و هوآکس 1993). کالینز و هوآکس (1993) افزایش غلظت پتاسیم را در توتونهای گرمخانه ای به تبع افزایش کود پتاسیمی گزارش کردند. در آزمایشی کاربرد کود پتاسیم موجب افزایش معنیدار محتوای پتاسیم برگ توتون شد (قلیزاده و همکاران 2012). نتایجی مشابه توسط حقیقی و همکاران (2011) و فرخ و همکاران (2011) در مورد گیاه توتون تایید شده است. در آزمایشی مشابه کاربرد سطوح مختلف نیتروژن و پتاسیم بر روی درصد پتاسیم برگ معنیدار نشد (قلیزاده و همکاران 2012). هان و همکاران (2006) گزارش کردهاند باکتریهای محلول کننده فسفات (PSB) و پتاسیم (KSB)، موجب افزایش جذب عناصری همچون فسفر، پتاسیم و نیتروژن در خیار و فلفل شدند. این باکتریها پتاسیم نامحلول خاک را که به به شکل کانیهایی چون مسکوویت، ارتوکلاز، بیوتیت، فلدسپار، ایلایت و میکا تثبیت شده است به فرم محلول درآورده و آن را در اختیار گیاه قرار میدهند و موجب بهبود جذب پتاسیم میگردند (زانگا و کونگا 2014). یکی از مهمترین مکانیزمهای این باکتریها تولید اسیدهای آلی است که در اثر آن یک سری واکنشهای تبادلی رخ داده و به شکل کلات پتاسیم عمل میکنند.

فسفر برگ: واریانس دادهها مربوط به درصد فسفر برگ نمایانگر این بود که فسفر برگ تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت (جدول 2). بیاری و همکاران (2007) گزارش کردند که تلقیح ذرت با باکتریهای محرک رشد سبب افزایش معنیدار مقدار فسفر در مقایسه با شاهد شد. کاربرد تیمار کودی سودوموناس درصد جذب فسفر را در تیمارهای تلفیقی افزایش دادند که نتایج حاصل با آن مطابقت ندارد. کارلوت و همکاران (2002) افزایش عناصری چون نیتروژن و پتاسیم و فسفر را در گیاهان تلقیح شده با سودوموناس و باکتریهای محرک رشد گزارش کردند. پژوهشها حاکی از آن است که استفاده از کودهای زیستی سبب افزایش توسعهی ریشه و جذب بهتر آب و مواد غذایی میشود که میتواند ناشی از اثر کاربرد این باکتری ها باشد که با تولید مقادیر مناسب مواد تنظیم کنندهی رشد گیاهی مانند اکسین، جیبرلین، سیتوکینین و ویتامینهای گروه B ظرفیت ریشهزایی گیاه و جذب مواد غذایی از خاک را بهبود بخشیده و در نتیجه مقادیر نیتروژن و فسفر را در برگهای گیاه جو افزایش داده است (عظیمی و همکاران 2013). میرزایی و همکاران (1386) در بررسی باکتریهای حل کننده فسفر بر روی ذرت دانهای و گندم پی بردند که بر روی درصد فسفر نسبت به تیمار شاهد افزایش معنیداری داشته است. هم چنین مصرف کود شیمیایی با حضور باکتری 50 درصد کاهش یافت. جونز و دارا (1996) درآزمایش خود نشان دادند که اسیدهای آلی آزاد شده از ریزجاندارانی نظیر باسیلوس و سودوموناس منجر به آزاد سازی فسفر از کمپلکس موجود در خاک میگردند. آنان اظهار داشتند که حلالیت فسفر و پتاسیم در خاک در حضور اسید های آلی حاصل از فعالیت این باکتریها تا 1000 برابر افزایش مییابد. بنابراین فراهمی مواد غذایی بر اثر وجود کودهای زیستی یکی از دلایل افزایش جذب عناصر میباشد و چون در این تحقیق میزان فسفر خاک خوب می باشد کودهای زیستی نتوانستد اثر معنیداری بر فسفر برگ بگذارند.

درصد قندهای احیا: درصد قندهای احیا در برگ به طور معنیداری تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت (جدول 2). تیمار 75% نیتروژن + 75% پتاسیم + تیمار کود زیستی پتابارور 2 + ازتوبارور با 71/23 درصد بیشترین و تیمار شاهد بدون کود با 35/13 درصد کمترین میزان محتوای قندهای احیا در برگ را دارا بودند (جدول 3). ماو و همکاران (2009) درصد بهینه قند را در توتونهای گرمخانهای بین 26-10 درصد بیان کردند. در برخی آزمایشها چاپلین و ماینر (1980) و ولتز و همکاران (1984) ارتباط بین درصد قندهای احیا و مقادیر کود پتاسیم به کار رفته روی توتون معنیدار و مثبت ارزیابی شده است. در آزمایشی دیگر تاثیر مقادیر بالای پتاسیم برگ روی درصد قندهای احیا مثبت اعلام شد که دلیل این امر میتواند به دلیل نقش کلیدی پتاسیم در افزایش فتوسنتز و استفاده کارآمد آب توسط گیاه توتون در حال رشد باشد (گیراردین و همکاران 2007). در آزمایشی مشابه کود نیتروژن به همراه ازتوباکتر غلظت قند موجود در برگ توتون را به طور معنیداری افزایش داد و تیمار تلقیح با ازتوباکتر و کاربرد 45 کیلوگرم در هکتار نیتروژن بیشترین درصد قندهای احیا را داشت (امیرهنده و همکاران 2012) که نتیجهای مشابه آن توسط جو و همکاران (2008) نیز در گیاه توتون تایید شده است. در پژوهشی کاربرد کود نیتروژن و پتاسیم بر روی توتون بررسی گردید که افزایش سطوح نیتروژن اثر معنیداری روی درصد قندهای احیا نداشت اما سطوح کود پتاسیم توانست اختلاف معنیداری بین تیمارها ایجاد نماید (قلیزاده و همکاران 2012). به نظر میرسد کودهای زیستی با افزایش جذب نیتروژن و پتاسیم و افزایش کارایی این عناصر در فرآیند فتوسنتز و تولید سطح سبز نقش به سزایی ایفا مینمایند که منجر به افزایش انحلالپذیری عناصر در محیط ریشه و جذب مواد غذایی شده و از این طریق میزان فتوسنتز را افزایش داده و تولید قند را در گیاه افزایش میدهد. هم چنین کودهای زیستی از طریق تولید ترشحات حل کننده و کاهشpH ، عناصر مختلف غذایی را به صورت محلول در اختیار گیاه قرار میدهند (کاپور و همکاران 2002 و چمی و همکاران 2001).

نیکوتین برگ: واریانس دادهها درصد نیکوتین برگ نشان داد که اثر تیمارهای آزمایشی بر روی درصد نیکوتین موجود در برگ توتون در سطح یک درصد معنیدار شد (جدول 5). تیمار تلفیقی 75% نیتروژن + 75% پتاسیم + تیمار کود زیستی پتایارور 2+ ازتوبارور بیشترین محتوای نیکوتین برگ را با 87/2 درصد به خود اختصاص داد (جدول 6). نتایج مقایسات بین گروهی تیمارها حاکی از وجود اختلاف معنیدار بین گروههای مورد مقایسه به جز مقایسه بین گروه استفاده کامل کود شیمیایی با استفاده کامل کود زیستی بود (جدول 4). مهمترین ماده شیمیایی توتون، نیکوتین میباشد که نقش آلکالوئیدی دارد (تسو 2005). سینگ (1998) سطح متعادل نیکوتین موجود در توتون گرمخانهای را بین 6/3-2/1 درصد اعلام کرد. افزایش نیتروژن موجب افزایش خاکستر و نیکوتین در برگ توتون میگردد (بیلی 2014). غلظت نیکوتین همبستگی زیادی با میزان نیتروژن مصرف شده، دارد. تحقیقات انجام گرفته روی توتون بارلی نشان داده که کاربرد بیش از حد نیتروژن تاثیری در افزایش صفات کیفی نداشته است (اتکینسون و همکاران 2007). نتایج آزمایشی نشان داد که ازتوباکتر کرکوکوم تنها در سطوح پایین نیتروژن اثر معنیدار دارد که به علت اثر آنتاگونیستی کود نیتروژن و ازتوباکتر میباشد. سطوح بالای کود باعث عدم فعالیت باکتری در تثبیت نیتروژن خاک میشود (امیرهنده و همکاران 2012). برخی مطالعات نشان میدهد افزایش میزان نیتروژن تا حدی درصد نیکوتین را زیاد میکند به طور مثال با کاربرد 100 کیلوگرم در هکتار بیشترین درصد نیکوتین به دست آمد (راکمن 1990). اما در بررسی دیگر افزایش نیتروژن موجب کاهش نیکوتین گردید.

کود نیتروژن به همراه ازتوباکتر، غلظت نیکوتین موجود در برگ توتون را به طور معنیداری افزایش داد که مطابق است با نتیجهی جو و همکاران (2008). حقیقی و همکاران (2011) تاثیر کاربرد کود نیتروژن و پتاسیم را بر روی درصد نیکوتین برگ معنیدار گزارش کردند. قلیزاده و همکاران (2012)، نیز نتایج مشابهی را روی توتون گزارش کردند. به نظر میرسد کودهای زیستی در سطوح پایین نیتروژن توانستند فراهمی نیتروژن را اطراف ریشه افزایش و به تبع آن منجر به افزایش ترکیبات آلکالوئیدی از جمله نیکوتین برگ گردند. ممکن است دلیل اینکه ازتوباکتر کرکوکوم تنها در سطوح پایین نیتروژن اثر معنیدار دارد که به علت اثر آنتاگونیستی کود نیتروژن و ازتوباکتر باشد. سطوح بالای کود باعث عدم فعالیت باکتری در تثبیت نیتروژن خاک از دلایل دیگری که سطوح بالای کود نیتروژن نتوانست نیکوتین را افزایش دهد این است که درصد نیکوتین در گیاه توتون به عامل آبیاری وابسته است با افزایش آبیاری میزان نیکوتین در گیاه توتون کاهش مییابد. به همین دلیل در زمینهایی که در آنها گیاه توتون کاشته میشود اگر آب به مقدار مناسب وجود داشته باشد مقدار نیکوتین کاهش مییابد. تعادل بین نیکوتین و سنتز کربوهیدرات به فعالیت آنزیمی وابسته است که نیترات ریداکتاز نامیده میشود آبیاری سبب کاهش جذب نیتروژن توسط گیاه توتون میگردد و کمبود نیتروژن منجر به کاهش فعالیت نیترات ریداکتاز شده و در نتیجه تولید کربوهیدرات افزایش یافته و درصد نیکوتین کاهش مییابد (صالحزاده و همکاران 2009). همچنین فراهمی توام آب و نیتروژن در مقایسه با شرایط کمبود آب، سبب افزایش رشد رویشی و متعاقبا کاهش غلظت نیتروژن در واحد وزن توتون میگردد.

رنگیزههای فتوسنتزی: همانطور که در جدول 5 ملاحظه میگردد میزان کلروفیل a، b به طور معنیداری تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت. نتایج مقایسه میانگینها جدول 6 نشان داد بیشترین میزان کلروفیل a معادل 45/3 میلیگرم بر میلیلیتر از تیمار 50% نیتروژن+50 % پتاسیم+ تیمار کود زیستی پتایارور 2 + ازتوبارور حاصل گردید. همچنین طبق جدول 6 بیشترین مقدار کلروفیل b معادل 61/1 میلیگرم بر میلیلیتر از تیمار 50% نیتروژن+ 75% پتاسیم+ پتابارور 2 + ازتوبارور بدست آمد.

جدول 5- تجزیه واریانس تاثیر تلفیقی کودهای شیمیایی و زیستی بر صفات کمی و کیفی گیاهان توتون رقم PVH₁₉

منابع تغییر	درجه آزادی	میانگین مربعات
منابع تغییر	درجه آزادی	نیکوتین	کلروفیل a	کلروفیل b	کلروفیل کل	کاروتنوئید کل
بلوک	2	0046/0^ns	12/0^*	047/0^ns	054/0^ns	026/0^ns
تیمار	10	9824/0^**	58/1^**	34/0^**	71/2^**	071/0^**
خطای آزمایشی	20	0021/0	032/0	053/0	047/0	010/0
ضریب تغییرات (%)	-	61/2	27/7	76/2	23/6	39/3

ns، * و ** به ترتیب غیر معنیدار، معنیدار در سطح احتمال 5 درصد و1 درصد میباشد.

جدول 6- مقایسه میانگینهای صفات کمی و کیفی در سطوح مختلف تیمارهای آزمایشی

تیمار	نیکوتین برگ (%)	کلروفیل a (mg.ml^-1)	کلروفیل b (mg.ml^-1)	کلروفیل کل (mg.ml^-1)	کاروتنوئید کل (mg.ml^-1)
F₀+B₀	03/1^g	02/1^g	47/0^d	50/1^d	49/0^c
F_K100+F_N100	27/1^ef	74/1^f	91/0^bcd	66/2^c	51/0^c
F_N100+F_K75+B_K	38/1^e	22/2^def	80/0^bcd	03/3^c	95/0^a
F_N100+F_K50+B_K	61/1^d	94/1^ef	98/0^abcd	93/2^c	78/0^abc
F_K100+F_N75+B_N	91/1^c	43/2^cde	60/0^cd	04/3^c	88/0^ab
F_K100+F_N50+B_N	74/1^d	62/2^bcd	35/1^ab	97/3^ab	67/0^abc
F_N75+B_N+F_K75+B_K	87/2^a	48/2^dc	27/1^abc	76/3^b	78/0^abc
F_N75+B_N+F_K50+B_K	34/2^b	29/3^a	30/1^ab	60/4^a	92/0^ab
F_N50+B_N+F_K75+B_K	70/1^d	93/2^abc	61/1^a	55/4^a	64/0^bc
F_N50+B_N+F_K50+B_K	42/2^b	45/3^a	89/0^bcd	34/4^ab	86/0^ab
BK+BN	21/1^f	12/3^ab	91/0^bcd	04/4^ab	74/0^abc

وجود حداقل یک حرف مشترک برای هر ستون نشان دهنده عدم تفاوت معنیدار بین سطوح تیماری در سطح احتمال 5 درصد بر طبق آزمون توکی است.

جدول 7- مقایسات بین گروهی تیمارهای کودی از نظر صفات کمی و کیفی گیاهان توتون رقم PVH₁₉

کاروتنوئید کل	کلروفیل کل	کلروفیل b	کلروفیل a	نیکوتین برگ	df	صفات
026/0^ns	054/0^ns	04/0^ns	12/0^*	0046/0^ns	2	بلوک
071/0^**	71/2^**	34/0^**	58/1^**	982/0^**	10	تیمار
075/0^**	85/2^**	000034/0^ns	87/2^**	0048/0^ns	1	مقایسه گروه A با B
13/0^**	43/1^**	0074/0^ns	23/1^**	62/0^**	1	مقایسه گروه A با C
24/0^**	2/0^*	0009/0^ns	23/0^*	1/0^**	1	مقایسه گروه A با D
19/0^**	55/6^**	31/0^*	04/4^**	72/2^**	1	مقایسه گروه A با E
0028/0^ns	56/0^**	0086/0^ns	71/0^**	76/0^**	1	مقایسه گروه B با C
032/0^**	23/2^**	00054/0^ns	16/2^**	16/0^**	1	مقایسه گروه B با D
0081/0^ns	17/0^*	3/0^*	01/0^*	02/3^**	1	مقایسه گروه B با E
023/0^ns	82/0^**	02/0^ns	58/0^**	33/0^**	1	مقایسه گروه C با D
0016/0^ns	59/2^**	34/0^**	04/1^**	02/1^**	1	مقایسه گروه C با E
018/0^ns	08/7^**	56/0^**	64/3^**	8/2^**	1	مقایسه گروه D با E
01/0	047/0	053/0	032/0	0021/0	20	خطای آزمایش
39/3	12/6	22/5	27/7	61/2	-	ضریب تغییرات (%)

sn، * و ** به ترتیب غیر معنیدار، معنیدار در سطح احتمال 5 درصد و1 درصد میباشد. A- استفاده کامل کود شیمیایی B-استفاده کامل کود زیستی C- تلفیق ازتوبارور+ سطوح مختلف کود نیتروژن D- تلفیق پتابارور 2+ سطوح مختلف کود پتاسیم E- تلفیق ازتوبارور + پتابارور 2+ سطوح مختلف کود نیتروژن و پتاسیم.

انجام واریانس دادهها مربوط به مقدار کلروفیل کل برگ نشان داد که تیمارها توانستند در سطح یک درصد تاثیر معنیداری بر صفت مزبور داشته باشند (جدول 5) و تیمار 75% نیتروژن +50 % پتاسیم + تیمار کود زیستی پتابارور 2 + ازتوبارور بیشترین کلروفیل کل را به میزان 6/4 میلیگرم بر میلیلیتر دارا بود (جدول 6). مقایسات گروهی بین گروههای تیماری مختلف نشان داد که بین همهی گروهها اختلاف معنیداری وجود داشت (جدول 7). کلروفیل و نیتروژن در گیاهان ارتباط نزدیکی با هم دارند و به همین دلیل از میزان کلروفیل برای تعیین وضعیت نیتروژن در گیاهان استفاده میشود و میتوان با اندازه گیری کلروفیل، وضعیت نیتروژن را در گیاه بدست آورد (اسکارف و همکاران 2006) در آزمایشی مشابه کاربرد کود نیتروژن و پتاسیم روی محتوای کلروفیل برگ در توتون رقم PVH₁₉در سطح یک درصد معنیدار شد (قلیزاده و همکاران 2012). فراهمی عناصر معدنی نظیر آهن، منیزیم و منگنز با کاربرد تلفیقی کود شیمیایی و زیستی میتواند یکی از دلایل افزایش کلروفیل برگ در این تیمارها باشد. با توجه به نقش کلیدی عناصری مانند نیتروژن، آهن و منیزیم در ساختمان کلروفیل، به نظر میرسد تامین این عناصر دلیل اصلی افزایش کلروفیل برگ باشد. هبستگی مثبت بین افزایش فراهمی نیتروژن و میزان کلروفیل برگ در مطالعات مختلفی گزارش شده است (دینگ و همکاران 2005). تحقیقات انجام گرفته روی توتون بارلی نشان داده که کاربرد کود نیتروژن تاثیری در افزایش عملکرد نداشته است اما کلروفیل و کاروتنوئید برگ رو به افزایش گذاشت (اتکینسون و همکاران 2007). باشان و همکاران (2004) افزایش میزان کلروفیل گیاه را به وسیله باکتریهای افزاینده رشد در گیاه موز گزارش کردهاند. پژوهشگران دیگری دلیل افزایش کلروفیل را در پی تلقیح با باکتریهای افزایندهی رشد اینگونه بیان نمودند که کلروفیل با آهن همبستگی مثبت دارد، و در اثر مایهزنی باکتریهای افزاینده رشد گیاه، جذب آهن در پی تولید سیدروفورها افزایش یافته و این امر منجر به افزایش ساخت کلروفیل شده است (تونیسن و همکاران 2010). در آزمایش محسن زاده (2000) بیشترین درصد کلروفیل در توتون در تیمار 75 کیلوگرم در هکتار نیتروژن به دست آمد. در پژوهش خرمدل و همکاران (2010) به افزایش رنگدانهها با افزودن کود زیستی اشاره دارد اثر کودهای زیستی بر افزایش محتوای کلروفیل برگ، اساساَ از طریق بهبود جذب نیتروژن و افزایش نیتروژن برگ صورت میپذیرد، که از یک سو باعث فراهمی پیشسازهای کلروفیل شده و از سوی دیگر باعث افزایش پروتئین و اسیدهای آمینه به عنوان پیشسازهای اصلی ساختمان و فعالیت کلروپلاست خواهد شد (آریشا و برادیسی 1999). به نظر میرسد دلیل افزایش سبزینگی برگهای گیاه در شرایط کاربرد هم زمان این کودها نتیجه افزایش میزان عناصر غذایی در دسترس گیاه به خصوص نیتروژن است زیرا هنگامی که گیاه مواد غذایی بیشتری در اختیار داشته باشد روی میزان رشد آن اثر مثبت داشته و درصد کلروفیل آن افزایش مییابد.

سطوح تیماری بر محتوای کاروتنوئید برگ تاثیر معنیداری داشت (جدول 5). بیشترین میزان کاروتنوئید برگ در سطح تیماری 100% نیتروژن + 75 % پتاسیم + تیمار کود زیستی پتابارور 2 معادل 95/0 میکروگرم بر میلیلیتر بود که البته با تیمارهای شاهد بدون کود، شاهد کودی و 55% نیتروژن + 75% پتاسیم + پتابارور 2+ ازتوبارور (به ترتیب 49/0، 51/0، 5/1896و 64/0 میکروگرم بر میلیلیتر) اختلاف معنیداری داشت اما با سایر تیمارها اختلاف معنیداری مشاهده نگردید (جدول 6). در آزمایشی تاثیر کود زیستی نیتروژن را بر درصد کاروتنوئید برگ گیاه دارویی همیشه بهار مثبت اعلام کردند (جعفرزاده و همکاران 2014). در بررسی ملکی و همکاران (2013) کاربرد سودوموناس و ازتوباکتر در تیمارهای تلفیقی میزان کاروتنوئید برگ و بذر ذرت شیرین را نسبت به شاهد افزایش معنیداری داشتند. در آزمایشی بر روی گیاه گلرنگ تیمار کودی سودوموناس میزان رنگیزههای فتوسنتزی و کاروتنوئید را در گیاه نسبت به تیمار شیمیایی و شاهد افزایش داد (حشمتی و همکاران 2016).

نتیجه گیری کلی

کاربرد باکتریهای ازتوباکتر به صورت ترکیبی با باکتری سودوموناس به علت اثرات سینرژیستی دو باکتری بر روی یکدیگر باعث بهبود مضاعف رشد گیاه شد. در تحقیق حاضر کاربرد کودهای زیستی و شیمیایی و همچنین تلفیق آنها سبب افزایش عملکرد شد، ولی کاربرد تلفیقی کودهای زیستی به همراه 50 درصد کودهای شیمیایی کامل نه تنها بیشترین عملکرد را تولید نمود، بلکه باعث کاهش مصرف کودهای شیمیایی تا میزان 50 درصد شد. با توجه به نتایج این آزمایش به منظور افزایش صفات کمی و کیفی گیاه توتون رقم PVH₁₉ تیمار50% نیتروژن +50 % پتاسیم + پتابارور 2 + ازتوبارور نسبت به بقیه تیمارها در شرابط آب و هوایی شهرستان رشت پیشنهاد میشود.

مراجع

Abdul Jaleel C, Manivannan P, Sankar B, Kishorekumar A, Gopi R, Somasundaram R and Panneerselvam R. 2007. Pseudomonas fluorescence enhances biomass yield and ajmalicine production in Catharanthus roseus under water deficit stress, Biointerfaces, 60:7-11.

Amirhandeh MS, Nosratabad AF, Norouzi M and Harutyunyan S. 2012. Response of coker (flue-cured) tobacco (Nicotiana tabacum) to inoculation with Azotobacter chroococcum at various levels of nitrogen fertilization. Australian Journal of Crop Science, 6(5):861-868.

Arisha HM and Bradisi A. 1999. Effect of mineral fertilizers and organic fertilizers on growth, yield and quality of potato under sandy soil conditions, Zagazig Journal Agriculture Resarch, 26:391-405.

Ashrafuzzaman M, Hossen FA, Ismail MR, Hoque A, Islam MZ, Shahidullah SM and Meon S. 2009. Efficiency of plant growth-promoting rhizobacteria (PGPR) for the enhancement of rice growth,African Journal of Biotechnology, 8(7):1247-1252.

Askary M, Mostajeran A, Amooaghaei R and Mostajeran M. 2009. Influence of the co-inoculation Azospirillum brasilense and rhizobium meliloti plus 2,4-D on grain yield and N,P,K content of Triticum aestivum (Cv. Baccros and Mahdavi), Agriculture Environmental Science, 5:296-307.

Atkinson WO, Byers B and Fuqua JE. 2007. The influence of nitrogen fertilization, plant population and irrigation on yield and value of burley tobacco and returns above added costs, Tobacco Science, 15:7-10.

Azimi SM, Farnia A, Shaban M and Lak M. 2013. Effect of different biofertilizers on seed yield of barley (Hurdeom vulgar L.) bahman cultivar, International Journal of Advanced Biological and Biomedical Research, 1(5):538-546.

Bailey WA. 2014. Effect of nitrogen rate on growth, yield, quality and leaf chemistry of dark tobacco, Tobacco Science, 47(3):13-22.

Bashan Y, Holguin G and De-Bashan LE. 2004. Azospirillum-plant relationships: physiological, molecular, agricultural, and environmental advances (1997-2003), Canadian Journal of Microbiology, 50(8):521-577.

Bastami A and Majidian M. 2016. Effects of mycorrhiza, phosphatic biofertilizer on photosynthetic pigments and yield in coriander (Coriandrum sativum L.). Journal of Plant Productions, 38(4):49-60. (In Persian).

Biyari A, Gholami A and Asadi rahmani B. 2007. Sustainable production and improvement of corn nutrient uptake in response to seed inoculation by growth stimulating bacteria. Proceeding of the Second Iranian National Conference on Ecological Agriculture Gorgan, Gorgan, Iran. (In Persian).

Cakmaki R, Kantar F and Sahin F. 2001. Effect of N₂ fixing bacterial inoculations on yield of sugar beet and barley, Journal of Plant Nutrition and Soil Science, 164(5):527-531.

Carlot M, Giacomini A and Casella S. 2002. Aspect of plant-microbe interactions in heavy metal polluted soil, Acta Biotechnologica, 22:13-20.

Chaplin JFA and Miner GS. 1980. Production factors affecting chemical components of the tobacco leaf, Reserch advances in Tobacco Science, 14(2):121-129.

Chawla HS. 2003. Plant biotechnology a practical approach, Science Publishers Inc, USA.

Cheema MA, Malik MA, Hussain A, Shah SH and Basra SMA. 2001. Effects of time and rate of nitrogen and phosphorus application on the growth and the seed and oil yields of canola (Brassica napus L.), Journal of Agronomy and Crop Science, 186(2):103-110.

Collins WK and Hawks SN. 1993. Principles of flue-cured tobacco production, Hawks and Collins, London.

Cong PT, Dung TD, Hien NT, Choudhury A, Rose MT, Kecsskes ML, Deaker R and Kennedy IR. 2011. Effects of a multistrain biofertilizer and phosphorus rates on nutrition and grain yield of paddy rice on a sandy soil in southern Vietnam, Journal Plant Nutrition, 34:1058–1069.

Ding L, Wang KJ, Jiang GM, Biswas DK, Xu H, Li LF and Li YH. 2005. Effects of nitrogen deficiency on photosynthetic traits of maize hybrids released in different years, Annals of Botany, 96(5):925-930.

Emam A. 1996. Methods of plant analysis. Technical Journal of Soil and Water Research Institute. Agricultural Reserch, Education and Extension Organization. No: 982. 28-58 P. (In Persian).

Fankem H, Laurette NN, Deubel A, Quinn J, Merbach W and Etoa FX. 2008. Solubilization of inorganic phosphates and plant growth promotion by strains of Pseudomonas fluorescens isolated from acidic soils of Cameroon, African Journal of Microbiology Research, 2:171-178.

Farrokh AR, Azizov I, Farrokh A, Esfahani M, Ranjbar Choubeh M and Kavoosi M. 2011. The effect of nitrogen and potassium fertilizers on the wet and dry weights of flue cured tobacco components, cultivar Coker 347, International Journal of AgriScience, 1(5):275–282.

Gholizadeh R, Mohammadian Roshan N, Sadeghi SM and Dorodian H. 2012. Study effects of different nitrogen and potassium fertilizers application amounts on quantitative and qualitative characteristics of tobacco in Talesh region, Annals of Biological Research, 3(11):5323-5349.

Giridhar K, Chandrasekhara RC and Ramakrishan S. 2007. Evaluation of organic manures and nitrogen levels for yield and quality and root knot nematode management in FCV tobacco in Karnataka, Tobacco Resarch, 29:1-7.

Haghighi H, Sam Daliri M, Mobaser HR and Abbas Moosavi A. 2011. Effect of different nitrogen and potassium fertilizer levels on quality and quantity yield of flue-cured tobacco (Coker 347), World Applied Science Journal, 15(7):941-946.

Han HS and Lee KD. 2006. Effect of co-inoculation with phosphate and potassium solubilizing bacteria on mineral uptake and growth of pepper and cucumber, Plant Soil and Environment, 52(3):130-136.

Heshmati S, Amini Dehaghi M, Rezazadeh A and Fathi Amirkhiz K. 2016. Study the effect of different phosphorus fertilizers on physiological characteristic of photosynthetic pigments and soluble sugars of safflower under water deficit condition. Iranian Journal of Field Crops Research, 14(2):304-317. (In Persian).

Jabbarzada A and Moshtaghi M. 2013. Determination of potassium critical level for tobacco male sterile cultivar PVH₁₉ in Guilan Province cultivation area soils as pot study. Research record of Iran Tobacco Company. Rasht Tobacco Research Center. (In Persian).

Jafarzadeh L, Omidi, H and Bostani AA. 2014. The study of drought stress and biofertilizer of nitrogen on some biochemical traits of marigold medicinal plant (Calendula officinalis L.). Journal of Plant Research, 2:180-193. (In Persian).

Janardhan KV, Janakiraman N, Nataraju SP and Subramaniam KP. 1989. Nitrogen and potassium nutrition of flue–cured tobacco in transitional light soils of Karnataka, Regional Research Station Navile Shimoga, 577201.

Jones DL and Darrah PR. 1996. Re-sorption of organic compounds by roots of corn (Zea mays L.) and its consequences in the rhizosphere, Plant and Soil, 178(1):153-160.

Ju XT, Chao FC, Li CJ, Jiang RF, Christie P and Zhang FS. 2008. Yield and nicotine content of flue-cured tobacco as affected by soil nitrogen mineralization, Pedosphere, 18(2):227-235.

Kapoor R, Giri B and Mukerji KG. 2002. Glomus macrocarpum: a potential bioinoculant to improve essential oil quality and concentration in Dill (Anethum graveolens L.) and Carum (Trachyspermum ammi (Linn.) Sprague), World Journal of Microbiology and Biotechnology, 18(5):459-463.

Khoramdel S, Ghafori A, Rezvani moghadam P and Nasiri mahalati M. 2010. Evaluation of different irrigation regimes combined with biological fertilizer application on grain yield and sesame chlorophyll content. First National Conference on Sustainable Agriculture and Healthy Product Production. Isfahan Agricultural and Natural Resources Research Center. Isfahan, Iran. (In Persian).

Kumar V and Ahlawat IPS. 2006. Effect of biofertilizer and nitrogen on wheat (Triticum aestivum) and their after effects on succeeding maize (Zea mays) in wheat-maize cropping system, Indian Journal of Agricultural Science,76(8): 465-468.

Mahdavi AA and Golizadeh AA. 2007. Investigation of branch congestion effects and different fertilization levels on quantity and quality particular, Publishing's of Central, Tobacco Research Tirtash, Tobacco Number 326 K, 30 P. (In Persian).

Mahfouz SA and Sharaf-Eldin MA. 2007. Effect of mineral vs. biofertilizer on growth, yield, and essential oil content of fennel (Foeniculum vulgare Mill.), International Agrophysics, 21(4):361-366.

Maleki Narg M, Balouchi HR, Farajee H and Yadavi AR. 2013. The effect of nitrogen and phosphorus chemical and biological fertilizers on grain yield and qualitative traits of sweet corn. Agricultural Science and Sustainable Production. 23(3):89-104. (In Persian).

Menbari S, Alizadeh Salte S, Bolandnazar SA and Sarikhani MR. 2018. Effect of potabarvar and sinorhizobium on morphological characteristics and absorption of some nutrients in Fenugreek. Journal of Agricultural Science and Sustainable Production, 28(2):151-165. (In Persian).

Mansour Ghanaei Pashaki K, Mohsenabadi Gh, Majidian M and Fallah Nosratabad AR,.2017. Investigation of effects different methods of soil nutrition management on yield and yield components of bean (Phaseolus vulgaris L.) in lahijan. Journal of Crop Production and Processing, 22(6):47-59. (In Persian).

Maw BW, Stansell JR, and Mullinix BG. 2009. Soil plant water relationships for flue cured tobacco, The University of Georgia. Research Bulletin 427.

Mengel K. 2007. Potassium, 91–120. In: Barker AV and Pilbeam DJ. (Eds.). Handbook of Plant, CRC Press, Taylor and Francis Group, Broken Sound Parkway NW Nutrition, Boca Raton.

Mirzaei M, Maleki A and Maleki R. 2007. Effect of phosphate biofertilizer and different amounts of phosphorus fertilizer on yield and yield components of wheat. 10^th Iranian Soil Science Congress. 157 P. (In Persian).

Mohsen zadeh R. 2000. Investigation of morphological and physiological parameters of six tobacco cultivars related to economical yield and quality. Master of Science, Thesis Mashhad Univerdity. (In Persian).

Moshtaghi M. 2014. Potassium fertilizer recommendation for tobacco male-sterile cultivar PVH₁₉in Guilan province. Research record of Iran Tobacco Company. Rasht Tobacco Research Center. (In Persian).

Pakdel M, Maleki A, Normohamadi, GH and Fazel S. 2011. Effects of Azotobacter and Pseudomonas on yield and yield components in bread wheat under normal and drought stress, Research in Agricultural Science, 3(11):107-121.

Radfar D. 1981. Methods of decomposition of various substances in tobacco and smoke. Urmia Tobacco Institute. 8-12 P. (In Persian).

Rahimi A, Mehrafarin A, Naghdi Badi H and Khalighi Sigaroodi F. 2013. Effects of bio-stimulators and bio-fertilizers on morphological traits of basil (Ocimum bacilicum L.), Annals of Biological Research, 4 (5):146-151.

Roesti D, Gaur R, Johri BN, Imfeld G, Sharma S, Kawaljeet K and Aragno M. 2006. Plant growth stage fertiliser management and bio-inoculation of arbuscular mycorrhizal fungi and plant growth promoting rhizobacteria affect the rhizobacterial community structure in rain-fed wheat fields, Soil Biology and Biochemistry, 38(5):1111-1120.

Saberi H, Mosenabadi GH, Majidian M and Ehteshami SM. 2015. Integrated application of biological and chemical fertilizers on bean (Phaseolus vulgaris) under Rasht climate condition. Iranian Journal of Pules Research. 6(1):21-31. (In Persian).

Salehzade H, Mogaddam AF, Bernosi I, Ghiyasi M and Amini P. 2009. The effect of irrigation regimes on yield and chemical quality of oriental tobacco in west Azerbaijan, Research Journal of Biological Sciences, 4(5):632-636.

Sarikhani MR and Amini R. 2020. Biofertilizer in sustainable agriculture: Review on the researches of biofertilizers in Iran, Journal of Agricultural Science and Sustainable Production, 30(1):329-365. (In Persian).

Sazegar P. 1991. General tobacco chemistry. Tirtash Tobacco Research Institute. 24-26 P.

Scharf PC, Brouder SM and Hoeft RG. 2006. Chlorophyll meter readings can predict nitrogen need and yield response of corn in the north-central USA, Agronomy Journal, 98(3):655-665.

Shata SM, Mahmoud A and Siam S. 2007. Improving calcareous soil productivity by integrated effect of intercropping and fertilizer, Resarch Journal of Agriculture Biology Science, 3:733-739.

Singh SS. 1998. Crop management under irrigation and rainfed conditions, 3^rd Revised Edition, Kalyani Publishers, New Dehli.

Sokhangoy SH and Ansar K. 2012. Effect of bio-fertilizers on performance of Dill (Anethum graveolens L.), Iranian Journal of Plant Physiology, 2(4):552-547. (In Persian).

Spaepen S, Dobbelaere S, Croonenborghs A and Vanderleyden J. 2008. Effects of Azospirillum brasilense indole-3-acetic acid production on inoculated wheat plants, Plant and Soil, 312(2):15-23.

Swedrzynska D and Sawicka A. 2000, Effect of inoculation with azospirillum brasilense on development and yield of maize (Zea mays ssp. saccharata L.) under different cultivation conditions, Polish Journal of Environmental Studies, 9(6):505-509.

Theunissen J, Ndakidemi PA and Laubscher CP. 2010. Potential of vermicompost produced from plant waste on the growth and nutrient status in vegetable production, International Journal of Physical Science, 5(13):1964-1973.

Tso TC. 2005. Production, physiology and biochemistry of tobacco plant, Institute of international development and education in agricultural and life sciences, New York, USA.

Tso TC. 1990. Interrelationship among plant leaf smoke, production, physiology, and biochemistry of tobacco plant. IDEALS, Inc., Beltsville.

Welch SA, Barker WW and Banfield JF. 1999. Microbial extracellular polysaccharides and plagioclase dissolution, Geochimical Cosmochimica Acta, 63(9):1405-1419.

Woltz WG, Reid WA and Colwell WE. 1984. Sugar and nicotine in cured bright tobacco as related to mineral element composition, Soil Science Society American, 13:385–387.

Zamani P. 2010. Tobacco agronomy and quring, First print. Publishing of Tehran, Behandishan, 164 Pp (In Persian).

Zhang C and Kong F. 2014. Isolation and identification of potassium-solubilizing bacteria from tobacco rhizospheric soil and their effect on tobacco plants, Applied Soil Ecology, 8(2):18-25.

Zhang H, Daoust F, Charles TC, Driscoll BT, Prithiviraj B and Smith DL. 2002. Mutants allowing improved soybean yield in short season areas with cool spring soil temperatures, Crop science, 42(4):1186-1190.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 1,055

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 357

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

آمار

کاربرد تلفیقی کود‌های زیستی و شیمیایی پتاسیم و نیتروژن بر خصوصیات کمی و کیفی توتون نر عقیم (Nicotiana tabacum L. cv. PVH19)