دانشگاه تبریز
فهرست نشریات دارای اعتبار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)

 آمار

تعداد نشریات45
تعداد شماره‌ها1,361
تعداد مقالات16,731
تعداد مشاهده مقاله53,984,375
تعداد دریافت فایل اصل مقاله16,669,158
پاسبان اسلام, بهمن. (1399). تاریخ کاشت و مقدار بذر بهینه کلزای بهاره در اراضی شور و کم بازده حاشیه دریاچه اورمیه. سامانه مدیریت نشریات علمی, 30(3), 77-86.
بهمن پاسبان اسلام. "تاریخ کاشت و مقدار بذر بهینه کلزای بهاره در اراضی شور و کم بازده حاشیه دریاچه اورمیه". سامانه مدیریت نشریات علمی, 30, 3, 1399, 77-86.
پاسبان اسلام, بهمن. (1399). 'تاریخ کاشت و مقدار بذر بهینه کلزای بهاره در اراضی شور و کم بازده حاشیه دریاچه اورمیه', سامانه مدیریت نشریات علمی, 30(3), pp. 77-86.
پاسبان اسلام, بهمن. تاریخ کاشت و مقدار بذر بهینه کلزای بهاره در اراضی شور و کم بازده حاشیه دریاچه اورمیه. سامانه مدیریت نشریات علمی, 1399; 30(3): 77-86.

تاریخ کاشت و مقدار بذر بهینه کلزای بهاره در اراضی شور و کم بازده حاشیه دریاچه اورمیه

دانش کشاورزی وتولید پایدار
دوره 30، شماره 3، آبان 1399، صفحه 77-86    اصل مقاله (466.45 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسنده
بهمن پاسبان اسلام*
بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران
چکیده
چکیده
اهداف: آزمایش به­منظور تعیین مناسب­ترین تاریخ کاشت، مقدار بذر هکتاری و ارزیابی عملکرد دانه و روغن کلزای بهاره در اراضی شور و کم بازده حاشیه دریاچه اورمیه اجرا گردید.
 
مواد و روش­ها: طرح آزمایشی به­صورت کرت­های خرد شده در قالب بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی طی دو سال 1397 و 98 به اجرا درآمد. عوامل آزمایش شامل: تاریخ کاشت فاکتور اصلی  با 3 سطح: 10، 20 و 30 فروردین ماه و مقدار بذر فاکتور فرعی با سطوح 4، 6، 8  و10 کیلوگرم در هکتار بودند. ژنوتیپ به­کار رفته  RGS003بود.
 
یافته­ها: نتایج نشان دادند با تاخیر در کاشت از 10 تا 30 فروردین ماه، درصد پوشش سبز مزرعه، شاخص کلروفیل برگ، ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و روغن و درصد روغن به­طور معنی­داری کاهش یافتند. با تاخیر در تاریخ کاشت از عملکرد دانه و روغن گیاهان کلزا در همه مقدار بذرهای مورد آزمایش به­طور معنی­داری کاسته شد. بیشترین عملکرد دانه و روغن از کشت10 فروردین ماه و مقدار بذر 6 کیلوگرم در هکتار به­دست آمد. وجود همبستگی مثبت و معنی­دار بین درصد پوشش سبز مزرعه و شاخص کلروفیل برگ در اواسط مرحله گل­دهی با عملکرد دانه و روغن نشان دهنده اهمیت بالای مقدار مناسب بذر در واحد سطح و محتوای کلروفیل برگ در پشتیبانی عملکرد بود.
 
نتیجه­ گیری: به­طور کلی برای کشت کلزای بهاره در اراضی شور و کم بازده حاشیه دریاچه اورمیه و مناطقی با شرایط اقلیمی مشابه، تاریخ  کاشت10 فروردین ماه و مقدار بذر 6 کیلوگرم در هکتار قابل توصیه است.

 
کلیدواژه‌ها
تراکم بذر؛ زمان کاشت؛ درصد پوشش سبز مزرعه؛ درصد روغن دانه؛ عملکرد دانه
اصل مقاله

مقدمه

        گیاه  کلزا جزو معدود دانه­های روغنی است که با داشتن تیپ­های بهاره و پاییزه در برابر شرایط محیطی متفاوت مانند اقلیم­های معتدل، نیمه سرد و سرد از توانایی سازگاری گسترده­ای برخوردار است (کیمبر و مک گیریگور 1995). گروال (2010) نشان داد که کلزا گزینه مناسبی برای کشاورزی پایدار در اراضی شور و قلیایی می­باشد. نشان داده شده است که تحمل ارقام کلزا به تنش شوری عمدتا به علت ممانعت از ورود نمک به داخل گیاه بوده است که باعث حفظ گیاه از اثرات منفی اسمزی و تنش ثانویه خشکی و مسمومیت یونی می­گردد (اطلسی پاک 2016). نتایج بررسی­ها نشان داده است که با قرارگیری گیاهان کلزا در معرض تنش شوری، ارقام متحمل با تجمع اسمولیت­هایی مانند پرولین و قند­های محلول در سیتوپلاسم سلول­های ریشه، به توان جذب آب گیاه از خاک شور می­افزایند (لیانگ و همکاران 2018).

      بررسی عکس العمل ارقام کلزا به کشت­های بهاره و پاییزه در مناطق سرد و معتدل سرد نشان داد که رقمRGS003  در این اقلیم­ها برای کشت بهاره مناسب است (شیرانی­راد و همکاران 2010). نتایج ارزیابی عملکرد دانه ارقام بهاره کلزا شامل هایولا 401، ظفر، RGS003 و ساری گل طی تاریخ­های کاشت مختلف در مشهد، کرج، اصفهان و کرمانشاه نشان داد که با تاخیر در زمان کاشت، عملکرد دانه همه ارقام به­طور معنی­داری کاهش یافت (شیرانی­راد و رودی 2013). ارزیابی لاین­های امید بخش بهاره کلزا در کشت­های به­موقع و تاخیری در مازندران روشن ساخت که تاخیر در زمان کاشت باعث کاهش معنی­دار عملکرد دانه گردید ولی ژنوتیپ RGS003 در همه زمان­های کاشت دیرهنگام افت عملکرد کمتری نشان داد و با کسب میانگین کل عملکرد دانه 2570 کیلوگرم در هکتار، همواره بالاترین عملکرد دانه را داشت (علیزاده و امیری اوغان 2013). زمان کاشت بهینه با فراهم کردن میزان رشد مناسب برای بوته­های کلزا از طریق کاهش آسیب پذیری آنها در برابر عوامل نامساعد محیطی، افزایش معنی­دار عملکرد دانه و روغن در واحد سطح را در پی دارد (آلد و همکاران 1985). در­صورت تاخیر در زمان کاشت ارقام پاییزه کلزا، با عقب افتادن مراحل رشدی گیاهان، عملکرد دانه کاهش می­یابد (گوناسکرا 2006). نشان داده شده است که با تأخیر در زمان کاشت کلزا، تعداد خورجین­های بارور در متر مربع کاهش یافته ولی تعداد دانه در خورجین افزایش یافت. به­طور کلی تأخیر در زمان کاشت، عملکرد دانه را کاهش داد ولی تأثیری روی درصد روغن دانه نداشت (جنکینز و لیچ 1986). لاتمن و دیکسون (1987) مشاهده کردند که کلزا­های مربوط به کشت­های دیر­هنگام از تعداد خورجین­های کمتری در بوته برخوردار بودند ولی تعداد دانه در خورجین آنها بیشتر بود و این امر تا حدودی افت عملکرد ناشی از کشت دیر­هنگام را جبران می­کرد. چی و تورلینگ (1989) گزارش کردند که در صورت کاهش تعداد خورجین در بوته، وزن دانه‌ها افزایش یافته و تا حدودی افت عملکرد را جبران می‌کند. نتایج حاصل از بررسی اثرات زمان کاشت روی عملکرد دانه کلزا طی سه سال زراعی در مناطق مختلف کانادا نشان داد که با کوتاه­تر شدن دوره کاشت تا گل­دهی و دوره گل­دهی در کشت­های دیرهنگام، عملکرد دانه به­طور معنی­داری کاهش می­یابد (چنگسی و همکاران 2005). مطالعه 36 ترکیب حاصل از دورگ گیری بین ژنوتیپ­های کلزا نشان داد از بین اجزای عملکرد دانه، وراثت پذیری تعداد خورجین در بوته و وزن هزار دانه بالاتر بوده و می­توانند به­عنوان معیارهای گزینش به­کار روند (صباغ نیا و همکاران2010).  نتایج ارزیابی ژنوتیپ­های کلزا طی زمان­های کاشت مختلف در قزوین نشان داد که تاخیر در زمان کاشت با کاهش تعداد خورجین در بوته و وزن هزاردانه، باعث افت عملکرد دانه گردید (شرقی و همکاران 2011).

     توان یک گیاه در جبران تراکم بوته پایین­تر از حد مطلوب به در ­دسترس بودن منابع لازم مانند آب، مواد غذایی و نور بستگی دارد (سلطان 2000). نتایج تحقیقات آنگادی و همکاران (2003) در اراضی کم­بازده و نیمه­خشک کانادا روی مقدار بذر ارقام کلزا نشان داد که با کاهش تراکم کاشت بر تعداد شاخه­های فرعی و خورجین­های شکل گرفته روی انشعابات اولیه و ثانویه بوته اضافه می­گردد ولی تعداد دانه در خورجین و وزن هزار دانه تغییر معنی­داری نخواهد داشت. هانسون و همکاران (2008) با ارزیابی عملکرد کلزای بهاره در مقادیر مختلف بذر و عمق­های مختلف کاشت گزارش کردند که عملکرد دانه در مقدار بذر کشت شده کمتر از حد مطلوب (54 بوته سبز شده در متر مربع) به­طور معنی­داری پایین­تر از مقدار بهینه بود. در این آزمایش حداکثر عملکرد دانه در تراکم 162 و 108 بوته در متر مربع به­ترتیب برای ارقام آزاد گرده افشان و هیبرید کلزای بهاره به­دست آمد. نتایج ارزیابی اندازه و میزان بذر در واحد سطح روی سبز شدن، نمو و عملکرد دانه کلزا در کانادا نشان داد که در مقادیر بالاتر بذر کشت شده در واحد سطح (150 دانه در مقایسه با 75 دانه در متر مربع) مزرعه از سطح سبز و درنهایت عملکرد دانه بالاتری برخوردار بود (هارکر و همکاران 2015). نتایج مطالعه تراکم کاشت روی ارقام بهاره و پاییزه کلزا در انگلستان نشان داد که حداکثر تولید ماده خشک و عملکرد دانه ارقام بهاره از کشت 70 بذر در متر مربع به­دست آمد و تراکم­های بالاتر و پایین­تر در دامنه 10 تا 150 بذر در متر مربع، عملکردهای کمتری داشتند (راگاس و بری 2016).

     اهداف آزمایش شامل تعیین تاریخ کاشت بهینه، مقدار بذر هکتاری مناسب، ارزیابی اجزای عملکرد و عملکرد دانه و روغن کلزای بهاره در اراضی شور و کم­بازده دشت تبریز به­عنوان منطقه اصلی کشت کلزا در استان آذربایجان شرقی بودند.

 

مواد و روش‌ها  

     آزمایش در ایستگاه خسروشاه مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی طی دو سال زراعی 1397 و 1398 به­صورت بهاره به اجرا درآمد.ایستگاه خسرو شاه ( 46 درجه و 2 دقیقه شرقی، 37 درجه و 58 دقیقه شمالی) در سیستم اقلیم‌بندی کوپن سرد و نیمه خشک بوده و با زمستان‌های یخ‌بندان می‌باشد. میانگین دراز مدت بارندگی سالانه270 میلی­متر است که بخش عمده آن در بازه زمانی نیمه دوم پاییز تا نیمه اول بهار حادث می‌گردد. ارتفاع محل آزمایش از سطح دریا 1347 متر است. مشخصات آب و هوایی ایستگاه در دوره آزمایش در جدول یک آمده است. خاک محل آزمایش لوم رسی با 5/1 درصد ماده آلی و هدایت الکتریکی 7/6 دسی زیمنس بر متر می‌باشد.

     آزمایش به‌صورت کرت­های خرد شده در قالب طرح آماری بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو سال پیاده شد. فاکتورهای آزمایش شامل: زمان کاشت به‌عنوان فاکتور اصلی  با 3 سطح: 10 ، 20 و30 فروردین ماه و  فاکتور فرعی میزان بذر با سطوح 4، 6، 8 و10 کیلوگرم در هکتار بودند. رقم بهاره و آزاد گرده افشان به­کار رفته  RGS003 بود که برتری خود را از نظر سازگاری و محصول­دهی در کشت بهاره اقلیم­های مختلف و سرد کشور نشان داده است (شیرانی­راد و همکاران 2010). فاصله خطوط کاشت 24 سانتی­متر بوده و هر کرت شامل شش ردیف به‌طول پنج متر بود. کود‌دهی مزرعه برمبنای نتایج آزمون خاک ایستگاه محل آزمایش با استفاده از کود نیتروژن‌دار اوره به­مقدار143کیلوگرم در هکتار در دو مرحله قبل کاشت و غنچه‌دهی، سولفات پتاسیم به‌مقدار 24 کیلوگرم در هکتار به‌صورت K2O و سوپر فسفات تریپل به‌مقدار 21 کیلوگرم در هکتار به‌صورت P2O5 قبل از کاشت صورت گرفت. در اواسط مرحله گل‌دهی با استفاده از سم پیریمیکارب(Pirimicarb) به نسبت یک در هزار برعلیه آفت شته مومی کلم مبارزه شد.

     درصد پوشش سبز مزرعه در اواسط مرحله گل­دهی تعیین شد. برای این منظور از شبکه مشبک به ابعاد یک متر در یک متر که به یک­صد قسمت مساوی تقسیم شده بود استفاده گردید و با قرار دادن شبکه به­صورت افقی در ارتفاع یک متری روی مزرعه و نگاه عمودی، خانه­هایی با پوشش بالای50 درصد دارای پوشش سبز منظور شدند و مقدار کل حاصل به درصد بیان گردید. همزمان شاخص کلروفیل برگ با استفاده از دستگاه کلروفیل متر (Minolta Moel: SPAD-502 ) ساخت کشور ژاپن اندازه گیری گردید. برای تعیین ارتفاع بوته، شاخص کلروفیل برگ و اجزای عملکرد دانه ده بوته تصادفی در هر کرت آزمایشی اندازه­گیری شدند. برای تعیین وزن هزار دانه در هر واحد آزمایشی 8 نمونه تصادفی100 دانه‌ای پس از رسیدگی و برداشت محصول به کار رفت و با تعیین میانگین نمونه‌ها در نهایت وزن هزار دانه مشخص گردید. پس از رسیدگی محصول، عملکرد دانه در هر واحد آزمایشی با حذف حاشیه‌ها و برداشت تمامی بوته‌های کرت به­دست آمده و در واحد هکتار محاسبه گردید. برداشت مزرعه در سال اول و دوم به­ترتیب در 15 و 18 تیر ماه انجام گرفت. درصد روغن دانه‌ها با استفاده از روش استخراج پیوسته سوکسله اندازه‌گیری گردید. در نهایت داده‌های به­دست آمده با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 16 و MSTATC مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.


 


جدول 1- میانگین حداقل، حداکثر و کل دمای هوا و مجموع بارندگی ایستگاه تحقیقات کشاورزی خسروشاه طی دوره آزمایش در سال­های 97 و98

سال

ماه‌های سال

میانگین دمای حداقل

(درجه سانتی‌گراد)

میانگین دمای حداکثر

(درجه سانتی‌گراد)

میانگین کل دما

(درجه سانتی‌گراد)

مجموع بارندگی (میلی‌متر)

1397

فروردین

8/5

2/19

5/12

9/48

 

اردیبهشت

    4/8        

4/20

4/14

3/78

 

خرداد

6/13

5/28

0/21

2/27

 

تیر

2/21

4/37

3/29

-

1398

فروردین

1/5

7/14

9/9

3/96

 

اردیبهشت

4/8

9/20

6/14

5/39

 

خرداد

3/16

8/30

6/23

6/4

 

تیر

9/19

5/34

2/27

-

-                     داده­ها از ایستگاه سینوپتیک مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجانشرقی (خسروشاه) به­دست آمده است.


 


نتایج وبحث

     نتایج آزمایش نشان دادند که اثر تاریخ کاشت روی درصد پوشش سبز مزرعه، شاخص کلروفیل برگ، ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد روغن و عملکرد روغن معنی­دار بود. فاکتور مقدار بذر نیز اثر معنی­داری روی ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، عملکرد دانه و روغن نشان داد. همچنین اثر متقابل تاریخ کاشت با میزان بذر کشت شده در واحد سطح روی ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، عملکرد دانه و روغن معنی­دار گردید (جدول 2).

 

 

 

جدول 2- تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه روی کلزای بهاره طی دو سال 97 و 98

 

 

میانگین مربعات

 

منابع تغییر

درجه آزادی

درصد پوشش سبز

شاخص کلروفیل برگ

ارتفاع بوته

تعداد خورجین در بوته

 

سال

1

000/2

500/0

125/9

000/50

 

تکرار/ سال

4

292/38

028/6

778/25

739/24

 

تاریخ کاشت

2

**167/2798

**514/368

**056/1090

**014/3926

 

سال × تاریخ کاشت

2

167/68

125/0

167/101

125/57

 

خطای صلی

8

208/15

903/1

319/22

924/34

 

مقدار بذر

3

907/8

556/2

**569/87

**259/392

 

سال × میزان بذر

3

333/66

241/2

792/9

407/12

 

تاریخ کاشت × مقدار بذر

6

241/54

292/1

**056/85

**273/174

 

سال× تاریخ کاشت × مقدار بذر

6

389/12

421/2

944/8

977/9

 

خطای فرعی

36

514/22

481/4

546/9

639/17

 

ضریب تغییرات  (% )

 

64/10

51/8

66/4

42/7

 

ادامه جدول 2

میانگین مربعات

 

منابع تغییر

درجه آزادی

تعداد دانه درخورجین

وزن هزار دانه

عملکرد دانه

درصد روغن

عملکرد روغن

 

 

سال

1

**920/232

018/0

*681/189830

347/0

914/23969

 

 

تکرار/ سال

4

513/5

018/0

806/66452

278/4

518/9154

 

 

تاریخ کاشت

2

946/3

**167/2

**931/1369792

**667/194

**743/560940

 

 

سال × تاریخ کاشت

2

404/13

014/0

681/44942

556/3

838/12930

 

 

خطای صلی

8

382/4

029/0

535/19772

590/5

947/6577

 

 

مقدار بذر

3

692/2

003/0

**792/189494

421/0

**563/45495

 

 

سال × مقدار بذر

3

627/10

009/0

495/13193

495/2

464/800

 

 

تاریخ کاشت × مقدار بذر

6

566/8

008/0

**431/40411

519/3

**204/7801

 

 

سال× تاریخ کاشت × مقدار بذر

6

087/7

010/0

218/3112

926/4

671/1339

 

 

خطای فرعی

36

077/6

008/0

847/4900

190/2

160/1085

 

 

ضریب تغییرات  (% )

 

44/10

69/3

76/6

79/3

38/7

 

 

*و ** به ترتیب معنی دار در سطح احتمال 5 و 1 درصد می‌باشد.

 
                                 

 

 

کلزاهای کشت شده در تاریخ 10 فروردین ماه به­طور معنی­داری از درصد پوشش سبز مزرعه، شاخص کلروفیل برگ، وزن هزار دانه و درصد روغن بیشتری برخوردار بودند (جدول 3). در کشت­های دیر­هنگام، بوته­ها در زمان شروع رشد بهاره ضعیف بوده و با عقب افتادن مراحل رشدی، اجزای عملکرد دانه کاهش یافته و بازتاب آن روی عملکرد دانه دیده می­شود (گوناسکرا 2006).

     در آزمایش حاضر گیاهان کشت شده در تاریخ30 فروردین ماه با همه مقادیر بذر به­کار رفته به­طور معنی­داری ارتفاع بوته کمتری نسبت به کلزاهای کشت شده در دو تاریخ کاشت دیگر داشتند (جدول 4). با تاخیر در تاریخ کاشت از 10 فروردین ماه، در همه مقدار بذر­های کشت شده، تعداد خورجین در بوته، عملکرد دانه و روغن کاهش معنی­داری نشان دادند. نتایج ارزیابی عملکرد دانه ارقام بهاره کلزا شامل هایولا 401، ظفر، RGS003 و ساری گل طی تاریخ­های کاشت مختلف در مشهد، کرج، اصفهان و کرمانشاه نشان داد که با تاخیر در زمان کاشت، عملکرد دانه همه ارقام به­طور معنی­داری کاهش یافت (شیرانی­راد و رودی 2013). نتایج ارزیابی ژنوتیپ­های کلزا در 26 ایالت امریکا طی سه سال زراعی نشان داد که شرایط محیطی اصلی­ترین عامل تعیین کننده عملکرد دانه و روغن بوده و خصوصیات ژنتیکی در رتبه بعدی قرار دارد (آصفه و همکاران 2014). بیشترین تعداد خورجین در بوته در کاشت 10 فروردین ماه به مقدار بذر 4 کیلوگرم در هکتار، کشت 20 فروردین ماه به مقدار بذر 4 و 6 کیلوگرم در هکتار و در کشت 30 فروردین ماه به مقدار بذر 6 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت(جدول 4). نتایج ارزیابی ژنوتیپ­های کلزا طی تاریخ­های کاشت مختلف در قزوین نشان داد که تاخیر در تاریخ کاشت با کاهش تعداد خورجین در بوته و وزن هزاردانه، باعث افت عملکرد دانه گردید (شرقی و همکاران 2011). نتایج مطالعه ارتباط بین اجزای عملکرد و عملکرد دانه ژنوتیپ­های کلزا در جنوب غرب استرالیا نشان داد که ژنوتیپ­های با تعداد خورجین و دانه بیشتر در هر متر مربع، عملکرد دانه بیشتری نیز داشتند (ژانگ و همکاران 2011). با تاخیر در تاریخ کاشت از10 فروردین ماه به­طور معنی­داری از عملکرد دانه و روغن کلزاهای کشت شده در همه مقدار بذرهای مورد مطالعه کاسته شد. بیشترین عملکرد دانه و روغن از تاریخ کشت 10 فروردین ماه و مقدار بذر 6 کیلوگرم در هکتار به­دست آمد (جدول 4). نتایج ارزیابی وزن هزار دانه و مقدار بذر در واحد سطح روی سبز شدن، نمو و عملکرد دانه کلزا در کانادا نشان داد که در مقادیر بالاتر بذر کشت شده در واحد سطح (150 دانه در مقایسه با 75 دانه در متر مربع) مزرعه از سطح سبز و درنهایت عملکرد دانه بالاتری برخوردار بود (هارکر و همکاران 2015). نتایج مطالعه تراکم کاشت روی ارقام بهاره و پاییزه کلزا در انگلستان نشان داد که حداکثر تولید ماده خشک و عملکرد دانه ارقام بهاره از کشت70 بذر در متر مربع به­دست آمد (راگاس و بری 2016). بررسی عکس العمل ارقام کلزا به کشت­های بهاره و پاییزه در مناطق سرد و معتدل سرد نشان داد که رقم RGS003 در کشت بهاره بیشترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد (شیرانی­راد و همکاران 2010). در نهایت از تجزیه و تحلیل داده­های آزمایش حاضر چنین استنباط گردید که برای کشت کلزای بهاره در اراضی شور و کم­بازده دشت تبریز و مناطقی با شرایط اقلیمی مشابه (سرد و نیمه­خشک)، تاریخ کاشت10 فروردین ماه و میزان بذر 6 کیلوگرم در هکتار قابل توصیه است.

 

  

جدول 3– میانگین صفات مورد مطالعه کلزای بهاره در تاریخ­های کاشت مختلف طی دو سال 97 و 98

تاریخ کاشت

درصد پوشش سبز

شاخص کلروفیل برگ

(SPAD)

وزن هزار دانه(g)

درصد روغن

10 فروردین ماه

2/55 a

9/28 a

7/2 a

7/41 a

20 فروردین ماه

0/45 b

8/24 b

2/2 b

4/39 b

30 فروردین ماه

6/33 c

0/21 c

2/2 c

20/36 c

حروف مشابه در هر ستون نشان‌گر عدم تفاوت معنی‌دار در سطح احتمال 1 درصد می‌باشد.

 

 

جدول 4– میانگین صفات مورد مطالعه روی کلزای بهاره در تاریخ­ کاشت­ها و مقدار بذر مختلف طی دو سال 97 و 98

تاریخ کاشت

مقدار بذر

(kg.ha-1)

ارتفاع بوته

 (cm)

تعداد خورجین در بوته

عملکرد دانه

(kg.ha-1)

عملکرد روغن

(kg.ha-1)

10 فروردین ماه

4

5/73 a

0/76 a

1266 b

613 b

 

6

7/72 a

7/68 b

 1534 a

719 a

 

8

0/66 bc

75/68 b

1314 b

616 b

 

10

7/74 a

7/69 ab

 1091 c

505 c

20 فروردین ماه

4

3/70 ab

3/61 c

1022 cd

415 d

 

6

2/70 ab

3/60 c

1060 c

472 c

 

8

5/62 cd

2/41 f

873 ef

409 de

 

10

2 /70 ab

7/50 de

922  de

358  ef

30 فروردین ماه

4

2/59 d

3/44 ef

860 ef

308 fg

 

6

2/61 cd

5/52 d

850 ef

306 fg

 

8

0/61 cd

2/44 ef

791 f

301 g

 

10

5/53 e

0/42 f

779 f

301 g

حروف مشابه در هر ستون نشان‌گر عدم تفاوت معنی‌دار در سطح احتمال 1 درصد می‌باشد.

 

 

      همبستگی ساده بین صفات مورد مطالعه در جدول 5 آمده است. همبستگی­های مثبت و معنی­داری بین درصد پوشش سبز مزرعه، شاخص کلروفیل برگ، ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد روغن و عملکرد روغن با همدیگر به­دست آمد. وجود همبستگی مثبت و معنی­دار بین درصد پوشش سبز مزرعه و شاخص کلروفیل برگ در اواسط مرحله گل­دهی  با همدیگر و با اجزای عملکرد دانه (به­جز تعداد دانه در خورجین) و عملکرد دانه و روغن نشان دهنده اهمیت بالای مقدار بذر کشت شده در واحد سطح برای دستیابی به پوشش کامل سطح مزرعه توسط بوته­ها و نیز وجود سبزینه و کلروفیل بیشینه در مرحله تشکیل خورجین­ها در کلزای بهاره است. همچنین نتایج آزمایش نشان دادند برای دستیابی به عملکرد دانه و روغن حداکثر، نقش دو بخش تعداد خورجین در بوته و وزن هزار دانه در کلزای بهاره تعیین کننده است.

 

 

جدول 5-  ضرایب همبستگی ساده  بین صفات مورد مطالعه روی کلزای بهاره طی دو سال 97 و 98

عملکرد روغن (9)

درصد روغن (8)

عملکرد دانه (7)

وزن هزار دانه (6)

تعداد دانه در خورجین (5)

تعداد خورجین

در بوته (4)

ارتفاع بوته (3)

شاخص کلروفیل برگ (2)

درصد پوشش سبز

(1)

صفات

 

 

 

 

 

 

 

 

**98/0

(2)

 

 

 

 

 

 

 

**86/0

**89/0

(3)

 

 

 

 

 

 

**83/0

**90/0

**85/0

(4)

 

 

 

 

 

45/0

38/0

35/0

34/0

(5)

 

 

 

 

24/0

**85/0

*62/0

**88/0

**83/0

(6)

 

 

 

**88/0

30/0

**86/0

*69/0

**87/0

**79/0

(7)

 

 

**76/0

**80/0

41/0

**84/0

**81/0

**96/0

**93/0

(8)

 

**87/0

**98/0

**90/0

32/0

**86/0

**71/0

**92/0

**84/0

(9)

**, *: به‌ترتیب ‌معنی‌دار در سطح احتمال 5 و 1درصد می‌باشد.

 


نتیجه­گیری کلی

     نتایج آزمایش نشان دادند با تاخیر در کاشت از 10 تا 30 فروردین ماه، درصد پوشش سبز مزرعه، شاخص کلروفیل برگ، ارتفاع بوته، تعداد خورجین در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و روغن و درصد روغن به­طور معنی­داری کاهش یافتند. با تاخیر در تاریخ کاشت از 10 فروردین ماه به­طور معنی­داری از عملکرد دانه و روغن کلزاهای کشت شده در همه مقدار بذرهای مورد مطالعه کاسته شد. بیشترین عملکرد دانه و روغن به­ترتیب با 1534 و 719 کیلوگرم در هکتار از تاریخ کشت10 فروردین ماه و مقدار بذر 6 کیلوگرم در هکتار به­دست آمد. وجود همبستگی مثبت و معنی­دار بین درصد پوشش سبز مزرعه و شاخص کلروفیل برگ  در اواسط مرحله گل­دهی  با همدیگر و با عملکرد دانه و روغن نشان دهنده اهمیت بالای مقدار مناسب بذر در واحد سطح برای پوشش کامل سطح مزرعه توسط بوته­ها و محتوای کلروفیل برگ در این مرحله برای پشتیبانی عملکرد محصول کلزای بهاره است. دو بخش تعداد خورجین در بوته و وزن هزار دانه همبستگی مثبت و معنی­داری با عملکرد دانه و روغن داشتند که نشان دهنده اثر معنی­دار آنها روی محصول­دهی است. در­نهایت چنین استنباط می­گردد که برای کشت کلزای بهاره در اراضی شور و کم­بازده دشت تبریز و مناطقی با شرایط اقلیمی مشابه(سرد و نیمه­خشک)، تاریخ کاشت10 فروردین ماه و میزان بذر 6 کیلوگرم در هکتار قابل توصیه می­باشد.

 

مراجع

Alizadeh B and Amiri-Ogan H. 2013. The results of oilseed research during 2012-13 cropping season. Seed and Plant Improvement Institute. Karaj. Iran, No. 1. Pp. 13-14. (In Persian).

Angadi SV, Cutforth HW, Mc Conkey, BG and Gan Y. 2003. Yield adjustment by canola growth at different plant population under semiarid conditions. Crop Science, 43(4): 1358-1366.

Assefa Y, Roozeboom K and Stamm M. 2014. Winter canola yield and survival as a function of environment, genetics, and management. Crop Science, 54: 2303-2313.

Arvin P, Azizi M and Soltani A. 2010. Comparison of yield and physiological indices of spring cultivars of oilseed rape species. Seed and Plant Journal, 25: 401-417. (In Persian).

Atlasi Pak V. 2016. Effect of salt stress on growth and ion distribution in tolerant and sensitive cultivars of rapeseed (Brassica napus L.). Production and Processing of Agronomic and Horticulture Products, 20: 71-82. (In Persian).

Auld DL, Bettis BL and Dial MG. 1985. Planting date and cultivar effect on winter rape seed production. Agronomy Journal, 6: 197-200.

Chay P and Thurling N. 1989. Variation in pod length in spring rape (Brassica napus L.) and its effect on seed yield and yield components. Cambridge Agriculture Science Journal, 113: 139-147.

Chengci C, Jakson G, Neill K, Wichman D, Johnson G and Johnson D. 2005. Determining the feasibility of early seeding canola in the northern great plain. Agronomy Journal, 97: 1252-1262.

Faraji A. 2013. The role of analysis components to determine seed yield of canola (Brassica napus L.) in Gonbad area. Journal of Plant Production, 20: 217-233. (In Persian).

Grewal HS. 2010. Water uptake, water use efficiency, plant growth and ionic balance of wheat, barley, canola and chickpea plants on a sodic vertisol with variable subsoil NaCl salinity. Agricultural Water Management Journal, 97:148-156.

Gunasekera CP, Martin LD, Siddique KHM and Walton GH. 2006. Genotype by environment interactions of Indian mustard (Brassica juncea L.) and canola (B. napus L.) in Mediterranean-type environments 1. Crop growth and seed yield. European Journal of Agronomy, 25: 1-12.

Hanson BK, Johnson BL, Henson RA and Riveland NR. 2008. Seeding rate, seeding depth and cultivar influence on spring canola performance in the northern great plain. Agronomy Journal, 100: 1339-1346.

Harker KN, O׳Donovan JT, Smith EG, Johnson EN, Reng G, Willenborg CJ, Golden RH, Mohr R, Gill KS and Grenkow LA. 2015. Seed size and seedling rate effects on canola emergence, development, yield and seed weight. Canadian Journal of Plant Science, 95: 1-8.

Jenkins PD and Leitch MH. 1986. Effects of sowing date on the growth and yield of winter oil seed rape (Brassica napus L.). Cambridge Agriculture Science Journal, 105: 405 – 420.

Kimber DS and McGregor DI. 1995. The species and their origin cultivation and world production. In: Kimber DS and McGregor DI (eds.). Brassica oilseeds. CAB International, Pp. 1-7.

Liang W, Ma X, Wan P and Liu L. 2018. Plant salt tolerance mechanism: a review. Biochemical and Biophysical Research Communications, 495: 286-291.

Lutman PJ and Dixon FL. 1987. The effect of drilling date on the growth and yield of oilseed rape (Brassica napus L.). Cambridge Agriculture Science Journal, 108: 195-200.

Pasban-Eslam B. 2016. Stability of grain and oil yields and its components in oilseed rape (Brassica napus L.) under early and late season drought. Journal of Sustainable Agriculture and Production Science, 25(4): 177-187. (In Persian).

Roques SE and Berry PM. 2016. The yield response of oilseed rape to plant population density. Agricultural Science Journal, 154: 305-320.

Sabaghnia N, Dehghani H, Alizadeh B and Moghaddam M. 2010. Heterosis and combining ability analysis for oil yield and its components in rapeseed. Australian Journal of Crop Science, 4: 390-397.

Sharghi Y, Shirani- Rad AH, Ayenehband A, Noormohammadi G and Zahedi H. 2011. Yield and yield components of six canola (Brassica napus L.) cultivars affected by planting date and water deficit stress. African Journal of Botany, 10: 9309-9313. 

Shirani-Rad AH and Roudi D. 2013. The results of oilseed research during 2012-13 cropping season. Seed and Plant Improvement Institute. Karaj. Iran, No. 2. Pp. 14-16. (In Persian).

Shirani-Rad AH, Roudi D and Shariati F. 2010. The results of oilseed research during 2009-10 cropping season. Seed and Plant Improvement Institute. Karaj. Iran, No. 2. Pp. 44-52. (In Persian).

Sultan SE. 2000. Phenotypic plastisity for plant development, function and life history. Plant Science, 5: 537-542.

Zhang H, Flottmann S and Milory SP. 2011. Yield formation of canola (Brassica napus L.) and associated traits in the high rainfall zone. 17th Australian Research Assembly on Brassica. Wagge Wagge, NSW. 15-17 August. Conference Proceedings: 93-98.

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 1,343
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 420


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب