تعداد نشریات | 44 |
تعداد شمارهها | 1,301 |
تعداد مقالات | 15,907 |
تعداد مشاهده مقاله | 52,155,466 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 14,925,074 |
ارزیابی ارتباط بین تاب آوری منطقهای و آسیبپذیری محیطی در منطقه کرانه شرقی دریاچه ارومیه با استفاده از GIS | ||
جغرافیا و برنامهریزی | ||
مقاله 14، دوره 24، شماره 72، شهریور 1399، صفحه 319-356 اصل مقاله (1.49 M) | ||
نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/gp.2020.10853 | ||
نویسنده | ||
ابوالفضل قنبری* | ||
دانشیار دانشگاه تبریز | ||
چکیده | ||
تبیین تاب آوری در برابر تهدیدات، در واقع شناخت نحوه تأثیرگذاری ظرفیتهای اجتماعی، اقتصادی، نهادی، سیاسی و اجرایی در افزایش تاب آوری و شناسایی ابعاد مختلف تابآوری در جوامع انسانی است. در این میان نوع نگرش به مقوله تابآوری و نحوه تحلیل آن، از یک طرف در چگونگی شناخت تابآوری وضع موجود و علل آن نقش کلیدی دارد و از طرف دیگر در کاربست سیاستها و اقدامات کاهش خطر میتواند نقش اساسی داشته باشد. در این مطالعه منطقه کرانه شرقی دریاچه ارومیه شامل 8 شهرستان آذرشهر، اسکو، بناب، تبریز، شبستر، عجب شیر، مراغه و ملکان به عنوان محدوده مطالعاتی به منظور تدوین طرح تاب آوری منطقهای انتخاب گردید. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و ماهیت هدف آن در نظام برنامه ریزی محلی و توسعه روستایی، کاربردی است. با بررسی مبانی نظری، رویکردی بدیع با تلفیق روشهای کمی شاخص مبنا و GIS در تبیین ارتباط بین آسیبپذیری ناشی از مخاطرات محیطی و تابآوری منطقهای ارایه گردید. بر همین اساس دو شاخص آسیبپذیری محیطی (EVI) با کاربست 8 معیار تبیین کننده مخاطرات محیطی و شاخص کلی تابآوری منطقهای(RRI) با استفاده از 19 معیار در سه بعد اجتماعی، دسترسی به زیرساختها و همچنین بعد استحکام بنا در نواحی روستایی ارایه گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که 62 درصد از مساحت محدوده مطالعاتی در وضعیت آسیبپذیری زیاد قرار گرفته است که الگوی توزیع فضایی آن عمدتاً در مرکز منطقه و در محدوده شهرستانهای آذرشهر، عجبشیر و اسکو است. در مقابل 43 درصد از مساحت منطقه دارای ظرفیت بالای تابآوری و 27 درصد از مساحت کل منطقه در وضعیت تابآوری پایین قرار گرفته است. علاوه بر این، در پهنههای شناسایی شده با ظرفیت پایین تاب آوری در مجموع 168 نقطه روستایی استقرار یافته است. از این تعداد، 7 کانون بزرگ روستایی با جمعیت بیش از 3500 نفر قرار دارند که مجموعاً 31081 نفر جمعیت دارند. با توجه به اهمیت منطقه مورد مطالعه در استان آذربایجانشرقی، ضرورت توجه به رویکرد تابآوری در نظام برنامهریزی محلی و همچنین ترویج رویههای ارتقاء تابآوری منطقهای بویژه در مناطق روستایی از ملاحظات و پیشنهادات اصلی پژوهش میباشد. | ||
کلیدواژهها | ||
تاب آوری؛ منطقه؛ کرانه؛ شرقی؛ دریاچه؛ ارومیه | ||
مراجع | ||
- آقایاری هیر، محسن و کلثوم ذاکری میاب (1395)، «ارزیابی ریسک زلزله مبتنی بر مخاطره و آسیب پذیری در نواحی روستایی مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان مرند»، دوره 20، شماره 57 (پاییز)، صص 1-21. - صادقلو، طاهره (1393)، بررسی رابطه زیستپذیری سکونتگاههای روستایی بر تابآوری روستاییان در برابر مخاطرات طبیعی نواحی روستایی دهستان مراوهتپه و پالیزان، دوفصلنامه علمی- پژوهشی مدیریت بحران، شماره6، صص 37-44. - رضایی، محمدرضا، سرائی، محمدحسین، بسطامینیا، امیر(1395)، تبیین و تحلیل مفهوم تابآوری و شاخصها و چارچوبهای آن در سوانح طبیعی، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره ششم، شماره اول، صص32-46. - قنبری، ابوالفضل و احسان پاشانژاد سیلاب (1397)؛ تحلیل فضایی آسیب پذیری محیطی در منطقه کرانه شرقی دریاچه ارومیه، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال پنجم، شماره 3 (پاییز)، صص 32-15. - شکری فیرزوجاه، پری (1396)، تحلیل فضایی میزان تابآوری مناطق شهر بابل در برابر مخاطرات محیطی، نشریه علمی-پژوهشی برنامهریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره 2، پیاپی6، صص 27-44. - ملکی، سعید، امانپور، سعید، فایی پور، مسعود، پورموسوی، سیدنادر و الیاس مودت (1396)، ارزیابی طیف تاب آوری کالبدی شهرها در برابر زلزله با استفاده از مدلهای برنامه ریزی (نمونه موردی شهر ایلام)، نشریه برنامه ریزی توسعه کالبدی، سال دوم، شماره 1 (سری جدید)، پیاپی 5، صص 70-59. - نیری، هادی، خالق پناه، کمال، کرمی، محمدرضا و خه بات احمدی (1395)، «پهنهبندی میزان آسیبپذیری شهر سنندج ناشی از زلزله با استفاده از دو مدل تحلیل سلسله مراتبی و مدل تاپسیس با استفاده از دو مدل تحلیل سلسله مراتبی و مدل تاپسیس»، دوره 20، شماره 57 (پاییز)، صص 294-277. - Adger, W. N. (2000). Social and ecological resilience: are they related? Progress in Human Geography, 24(3), 347–364.
- Adger, W. N. (2006). Vulnerability. Global Environmental Change, 16(3), 268–281. - Adger, W. N., Hughes, T. P., Folke, C., Carpenter, S. R., & Rockström, J. (2005). Social-ecological resilience to coastal disasters. Science, 309(5737), 1036–1039. - Ainuddins, S., Routray, J. K (2012). Community resilience framework for an earthuake prone area in Baluchistan, International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36. - Ajibad, I., McBean, G., Bezne-Kerr, R (2013). Urban flooding in Lagos, Nigeria: Patterns of vulnerability and resilience amoen woman, Global environmental change, 23, 1714-1725. - Berkes, F. (2007). Understanding uncertainty and reducing vulnerability: Lessons from resilience thinking. Natural Hazards. doi:10.1007/s11069-006-9036-7. - Berkes, F., Colding, J., & Folke, C. (2008). Navigating social-ecological systems: building resilience for complexity and change. Cambridge University Press. - Birkmann, J. (2006). Measuring vulnerability to promote disaster-resilient societies: Conceptual frameworks and definitions. Measuring Vulnerability to Natural Hazards: Towards Disaster Resilient Societies, 1, 9–54. - Cutter, S. L. (1996). Vulnerability to environmental hazards. Progress in Human Geography, 20(4), 529–539. - Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., & Webb, J. (2008). A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global Environmental Change, 18(4), 598–606. doi:https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.07.013. - Cutter, S. L., Boruff, B. J., & Shirley, W. L. (2003). Social Vulnerability to Environmental Hazards*. Social Science Quarterly, 84(2), 242–261. doi:10.1111/1540-6237.8402002. - Cutter, S. L., Burton, C. G., & Emrich, C. T. (2010). Disaster Resilience Indicators for Benchmarking Baseline Conditions. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 7(1), 14. doi:10.2202/1547-7355.1732. - Dalziell, E. P., & McManus, S. T. (2004). Resilience, vulnerability, and adaptive capacity: implications for system performance. - Eakin, H., & Luers, A. L. (2006). Assessing the vulnerability of social-environmental systems. Annual Review of Environmental Resources, 31, 365–394. doi:10.1146/annurev.energy.30.050504.144352. - Folke, C. (2006). Resilience: The emergence of a perspective for social–ecological systems analyses. Global Environmental Change, 16(3), 253–267. doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2006.04.002 - Folke, C., Carpenter, S., Elmqvist, T., Gunderson, L., Holling, C. S., & Walker, B. (2002). Resilience and sustainable development: building adaptive capacity in a world of transformations. AMBIO: A Journal of the Human Environment, 31(5), 437–440. - Gallopín, G. C. (2006). Linkages between vulnerability, resilience, and adaptive capacity. Global Environmental Change, 16(3), 293–303. - Godschalk, D (2003), Urban hazard mitigation: creating resilient cities, Natural hazards review, 4, 136-143. - Havko, J., Veronika, M., Tomas, P., Mitchal, T., Jana, K (2017), Financing the disaster resilient city in the Slovak Republic, Procedia engineering, 192, 301-306. - Hou, K., Li, X., Wang, J., & Zhang, J. (2016). Evaluating ecological vulnerability using the GIS and analytic hierarchy process (AHP) method in Yan’an, China. Polish Journal of Environmental Studies, 25(2). - Kasperson, R. E., & Kasperson, J. X. (2001). Climate change, vulnerability, and social justice. Stockholm Environment Institute Stockholm. - Lei, Y., Yue, Y., Zhou, H., & Yin, W. (2014). Rethinking the relationships of vulnerability, resilience, and adaptation from a disaster risk perspective. Natural Hazards, 70(1), 609–627. - Liu, D., Cao, C., Dubovyk, O., Tian, R., Chen, W., Zhuang, Q., … Menz, G. (2016). Using fuzzy analytic hierarchy process for spatio-temporal analysis of eco-environmental vulnerability change during 1990–2010 in Sanjiangyuan region, China. Ecological Indicators. doi:10.1016/j. ecolind. 2016. 08.031 - Luers, A. L. (2005). The surface of vulnerability: an analytical framework for examining environmental change. Global Environmental Change, 15(3), 214–223. - Nguyen, A. K., Liou, Y.-A., Li, M.-H., & Tran, T. A. (2016). Zoning eco-environmental vulnerability for environmental management and protection. Ecological Indicators, 69, 100–117. doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.ecolind.2016.03.026. - Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., & Pfefferbaum, R. L. (2008). Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American Journal of Community Psychology, 41(1–2), 127–150. - Parsons, M., Glavac, S., Hastings, P., Marshall, G., McGregor, J., McNeill, J., … Stayner, R. (2016). Top-down assessment of disaster resilience: A conceptual framework using coping and adaptive capacities. International Journal of Disaster Risk Reduction, 19, 1–11. doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.ijdrr.2016.07.005. - Rose, A. (2007). Economic resilience to natural and man-made disasters: Multidisciplinary origins and contextual dimensions. Environmental Hazards, 7(4), 383–398. - Sahoo, S., Dhar, A., & Kar, A. (2016). Environmental vulnerability assessment using Grey Analytic Hierarchy Process based model. Environmental Impact Assessment Review, 56, 145–154. - Shahid, S., & Behrawan, H. (2008). Drought risk assessment in the western part of Bangladesh. Natural Hazards, 46(3), 391–413. doi:10.1007/s11069-007-9191-5. - Smit, B., & Wandel, J. (2006). Adaptation, adaptive capacity and vulnerability. Global Environmental Change, 16(3), 282–292. - Turner, B. L., Matson, P. A., McCarthy, J. J., Corell, R. W., Christensen, L., Eckley, N., … Luers, A. (2003). Illustrating the coupled human–environment system for vulnerability analysis: three case studies. Proceedings of the National Academy of Sciences, 100(14), 8080–8085. - Turner 2nd, B. L., Kasperson, R. E., Matson, P. A., McCarthy, J. J., Corell, R. W., Christensen, L., … Schiller, A. (2003). A framework for vulnerability analysis in sustainability science. Proc Natl Acad Sci U S A, 100(14), 8074–8079. doi:10.1073/pnas.1231335100. - Villa, F., & McLEOD, H. (2002). Environmental vulnerability indicators for environmental planning and decision-making: guidelines and applications. Environmental Management, 29(3), 335–348. - Walker, B., Holling, C. S., Carpenter, S. R., & Kinzig, A. (2004). Resilience, adaptability and transformability in social--ecological systems. Ecology and Society, 9(2), 5. - Wang, X. D., Zhong, X. H., Liu, S. Z., Liu, J. G., Wang, Z. Y., & Li, M. H. (2008). Regional assessment of environmental vulnerability in the Tibetan Plateau: Development and application of a new method. Journal of Arid Environments, 72(10), 1929–1939. - Wilson, K., Newton, A., Echeverria, C., Weston, C., & Burgman, M. (2005). A vulnerability analysis of the temperate forests of south central Chile. Biological Conservation, 122(1), 9–21. - Wilson, K., Pressey, R. L., Newton, A., Burgman, M., Possingham, H., & Weston, C. (2005). Measuring and incorporating vulnerability into conservation planning. Environmental Management, 35(5), 527–543. doi:10.1007/s00267-004-0095-9. - Zhou, H., Wang, J., Wan, J., & Jia, H. (2010). Resilience to natural hazards: A geographic perspective. Natural Hazards, 53(1), 21–41. doi:10.1007/s11069-009-9407-y. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 751 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 445 |