آمار
| تعداد نشریات | 45 |
| تعداد شمارهها | 1,441 |
| تعداد مقالات | 17,724 |
| تعداد مشاهده مقاله | 57,851,530 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 19,480,821 |
پژوهشی در فرهنگ لغت قرآنی نقودالجمان فی عقودالترجمان (نسخۀ ۶۰۹ آستان قدس) | ||
| زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز) | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 دی 1404 اصل مقاله (1.19 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/perlit.2025.68484.3833 | ||
| نویسندگان | ||
| مجید رشیدیان* 1؛ سیدمحمد طباطبایی2 | ||
| 1دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| 2دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران. | ||
| چکیده | ||
| سنت فرهنگنویسی قرآنی به زبان فارسی میراثی غنی است که آثار گرانسنگ و درعینحال ناشناختهای را در خود جای دادهاست. کتاب نقودالجمان فی عقودالترجمان که در قرن هفتم هجری تألیف شده، فرهنگی قرآنمحور و چندوجهی است که واژگان قرآن کریم را از سورۀ حمد تا ناس شرح میدهد و ترکیبی از ترجمه، تفسیر و نکات صرفی و نحوی ارائه میکند. این مقاله برای نخستین بار به معرفی جامع و تحلیل ویژگیهای این اثر با تکیه بر کهنترین نسخۀ خطی آن (کتابت ۶۰۹ق در کتابخانۀ آستان قدس رضوی) میپردازد. پس از بررسی هویت احتمالی مؤلف و تاریخ تألیف، ساختار و روش او در شرح واژگان تحلیل شدهاست. بخش اصلی مقاله به واکاوی ویژگیهای زبانی نسخه در سه سطح رسمالخطی، واژگانی و دستوری اختصاص یافتهاست. نتایج نشان میدهد که نقودالجمان سندی ارزشمند برای مطالعات زبانشناسی تاریخی، سبکشناسی و تاریخ فرهنگ اسلامی در ایران است؛ ارزشی که از طریق ثبت واژگان کهن فارسی و انعکاس سبک نگارش قرون میانی بهدست آمدهاست. بهطور مشخص، کاربرد اصطلاحات محلی (مانند «کبوتر بنا» برای «ورشان» که پیوند مؤلف با حوزۀ فرهنگی خراسان را نشان میدهد) و ویژگیهای تلفظی و آوایی خاص (مانند نگارش ذال معجم در کلماتی چون «پیدا» و «هویدا» که بازتابدهندۀ تلفظ متفاوت آنهاست) اهمیت این اثر را بهعنوان منبعی دستاول برای درک تحولات زبان فارسی دوچندان میکند. | ||
| کلیدواژهها | ||
| نقودالجمان؛ واژهنامه قرآنی؛ نسخ خطی کهن؛ زبان فارسی؛ تصحیح متون | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم
پیکرۀ فرهنگستان
ابنفوطی، عبدالرزاق بن احمد. (137۴). مجمعالآداب فی معجمالالقاب. تصحیح محمدکاظم محمودی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ابن قتیبة، عبدالله بن مسلم. (1973). تأویل مشکلالقرآن. تصحیح سید احمد صقر. قاهره: دارالتراث.
ابو نصر فراهی، مسعود بن ابی بکر. (13۶1). نصابالصبیان. تصحیح محمدجواد مشکور. تهران: اشرفی.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. (1371). روضالجنان و روحالجنان فی تفسیرالقرآن. به تصحیح محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامى آستان قدس رضوی.
ادیب نطنزی، حسین بن ابراهیم. (138۵). دستوراللغة (کتاب الخلاص). تصحیح سیدعلی اردلان جوان. مشهد: آستان قدس رضوی.
اشرفزاده، رضا. (1392). فرهنگ تفسیری قرآن مجید براساس نسخه دانشگاه کمبریج. مشهد: سخنگستر.
بادی، ابوالفتح حمد بن احمد بن حسین. (139۵). الملخص فی اللغة مع الوفاء بترجمة ما فی القرآن. با مقدمۀ محمود جعفری دهقی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
بخارائی، محمد بن محمد بن نصر. (13۶۵). المستخلص یا جواهرالقرآن. به اهتمام مهدی درخشان. تهران: دانشگاه تهران.
بناکتی، داود بن محمد. (13۴8). تاریخ بناکتی: روضة اولىالالباب فی معرفةالتواریخ و الانساب. تصحیح جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی.
بیهقی، احمد بن علی. (1383). المحیط بلغاتالقرآن. به اهتمام سیدعلی ملکوتی. قم: مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی.
تفلیسی، حبیش بن ابراهیم. (13۵0). قانون ادب. به اهتمام غلامرضا طاهر. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
تفلیسی، حبیش بن ابراهیم. (139۴). کامل التعبیر: اثری جامع به زبان فارسی در خوابگزاری و تعبیر رؤیا. تصحیح مختار کمیلی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
ثعلبی، احمد بن محمد بن ابراهیم. (201۵). الکشف و البیان عن تفسیرالقرآن. تصحیح مجموعهای از محققان. جده: دار التفسیر.
جرجانی، حسین بن حسن. (1337). تفسیر گازر: جلاءالاذهان و جلاءالاحزان. به تصحیح جلالالدین محدث. تهران: بی نا.
جوینی، عزیزالله. (13۵9). تفسیر مفردات قرآن: نسخهای کهن از کتابخانۀ آستان قدس رضوی (مولف ناشناس). تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
حکیم، محمدحسین. (1391). فهرست نسخههای خطی اهدایی رهبری. مشهد: سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
خطیبرهبر، خلیل. (1372). دستورزبان فارسی: کتاب حروف اضافه و ربط. تهران: مهتاب.
خوافی، احمد بن محمد. (13۴1). مجمل فصیحی. تصحیح محمود فرخ. مشهد: کتابفروشی باستان.
درایتی، مصطفی. (1392). فهرستگان نسخههای خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
رازی، شمس قیس. (131۴). المعجم فی معاییر اشعارالعجم. تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی. تهران: مطبعۀ مجلس.
زمخشری، محمود بن عمر. (138۶). مقدمةالادب. مقدمۀ مهدی محقق. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
زوزنی، حسین بن احمد. (13۴0). کتاب المصادر. به کوشش تقی بینش. مشهد: چاپ طوس.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد بن منصور. (1982). الانساب. تصحیح عبدالرحمن بن معلمی یمانی و دیگران. حیدرآباد دکن: مجلس دائرةالمعارف العثمانیة.
سمعانی، منصور بن محمد بن عبدالجبار. (1997). تفسیرالقرآن (تفسیرالسمعانی). تحقیق یاسر بن إبراهیم وغنیم بن عباس. ریاض: دارالوطن.
صادقی، علیاشرف. (138۶). «نسخۀ ترجمۀ تفسیر طبری کتابخانۀ آستان قدس». مندرج در جشننامۀ استاد دکتر محمدعلی موحد زیر نظر حسن حبیبی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
صادقی، علیاشرف. (1391). تحقیق در کتاب المصادر ابوبکر بستی. ضمیمۀ شمارۀ 23 آینۀ میراث. تهران: موسسۀ پژوهشی میراث مکتوب.
صدیقیان، مهیندخت. (1383). ویژگیهای نحوی زبان فارسی در نثر قرن پنجم و ششم هجری. تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
طبری، محمد بن جریر. (13۵۶). ترجمۀ تفسیر طبری. به تصحیح حبیب یغمایی. تهران: توس.
غزنوی، احمد بن محمد. (1389). تراجمالاعاجم. به اهتمام مسعود قاسمی و محمود مدبری. تهران: اطلاعات.
قرطبی، ابوعبدالله محمد بن احمد. (19۶۴). الجامع لأحکامالقرآن (تفسیر قرطبی). تحقیق احمد البردونی و ابراهیم اطفیش. چاپ دوم. قاهره: دارالکتب المصریة.
کرمانی، محمود بن حمزه. (2021). لبابالتفاسیر. تحقیق محمد عبدالحلیم بعاج. استانبول: دار اللباب للدراسات و تحقیق التراث.
محقق، مهدی. (13۴۴). لسانالتنزیل (مولف ناشناس). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مراغی، عبدالهادی بن محمد. (1388). منافع حیوان. به کوشش محمد روشن. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
مروزی، شمسالعارفین محمد بن منصور. (13۶1) الدرر فی الترجمان. به تصحیح محمد سرورمولایی. تهران: علمی و فرهنگی.
نسفی، عمر بن محمد بن احمد. (2019). التیسیر فی التفسیر. تحقیق ماهر ادیب حبوش و دیگران. استانبول: دار اللباب للدراسات وتحقیق التراث.
یاحقی، محمدجعفر. (13۵۵). گزارهای از بخشی از قرآن کریم: تفسیر شنقشی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
یاحقی، محمدجعفر. (1372). فرهنگنامۀ قرآنی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 42 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 24 |
||