غلامی, شهرام, دهنوی, نظامعلی. (1404). تأثیر نظام اقتصاد جهانی بر تولید و تجارت ابریشم ایران: 1940-1920. سامانه مدیریت نشریات علمی, 16(43), 153-178. doi: 10.22034/jiiph.2025.64441.2545
شهرام غلامی; نظامعلی دهنوی. "تأثیر نظام اقتصاد جهانی بر تولید و تجارت ابریشم ایران: 1940-1920". سامانه مدیریت نشریات علمی, 16, 43, 1404, 153-178. doi: 10.22034/jiiph.2025.64441.2545
غلامی, شهرام, دهنوی, نظامعلی. (1404). 'تأثیر نظام اقتصاد جهانی بر تولید و تجارت ابریشم ایران: 1940-1920', سامانه مدیریت نشریات علمی, 16(43), pp. 153-178. doi: 10.22034/jiiph.2025.64441.2545
غلامی, شهرام, دهنوی, نظامعلی. تأثیر نظام اقتصاد جهانی بر تولید و تجارت ابریشم ایران: 1940-1920. سامانه مدیریت نشریات علمی, 1404; 16(43): 153-178. doi: 10.22034/jiiph.2025.64441.2545
تأثیر نظام اقتصاد جهانی بر تولید و تجارت ابریشم ایران: 1940-1920
1استادیار گروه تاریخ دانشگاه فرهنیگان تهران، ایران
2دانشیار گروه علوم تاریخ، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
چکیده
ابریشم ازجمله محصولات کشاورزی است که نقش مهمی در صنعت نساجی دارد. گسترش نظام اقتصاد جهانی و روابط بازرگانی ایران با اروپا در سدههای هفدهم و هجدهم، نقش برجستهای در صادرات و اقتصاد کشاورزی ایران ایفا کرد؛ اما در سدۀ نوزدهم تولید آن با افتوخیزهایی همراه بود که عمدتاً در بیرون از نظام اقتصادی ایران به آن تحمیل شده بود. این پژوهش به بررسی تأثیر متقابل مسائل بینالمللی و سیاستهای داخلی دولت مدرن بر فرازوفرود تولید و تجارت ابریشم ایران، در فاصلۀ میان دو جنگ جهانی میپردازد. این اثر تلاش دارد تا با روش تحقیق تاریخی و با استفاده از رویکرد توصیفی‌تحلیلی به این پرسش اصلی پاسخ دهد که نظام اقتصاد جهانی چه تأثیری بر تولید و تجارت ابریشم ایران داشت و برنامههای دولت در این خصوص تا چه اندازه موفقیتآمیز بود؟ یافتههای پژوهش نشان میدهد که جنگ جهانی اول، بحران اقتصاد جهانی 1929 و روابط بازرگانی ایران و شوروی نقش مهمی در جهتگیری فعالیت نوغان‌داران و فرازوفرود تولید و صادرات ابریشم داشت. در مقابل، دولت ایران با ایجاد و توسعۀ ادارۀ نوغان، صنعتی‌سازی جایگزین واردات، برپایی شرکت سهامی نوغان و توسعۀ آموزش حرفهای کوشید تا بر این موانع غلبه کند. با برپایی صنایع ابریشمبافی همراه با محدودیت واردات پارچههای ابریشمی، بر مقدار تولید پارچه داخلی افزوده شد. بااین‌حال، هرچند کوششهای دولت به‌طور موقت، تغییراتی نسبی در جهتگیری تولید پدید آورد، اما به‌دلیل عدم کشش تقاضای خارجی پس از بحران اقتصادی 1929 و بحرانهای شتابان بینالمللی، این تغییرات ناپایدار بود و درنتیجه موفقیت چندانی حاصل نشد.
میلسپو، آرتور (1356). مأموریت آمریکاییها در ایران، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: پیام.
میلسپو، آرتور (1302). ششمین راپورت رئیس کل مالیه ایران، تهران: مجلس.
میلسپو، آرتور (1303). نهمین راپورت رئیس کل مالیه ایران، تهران: مجلس.
متین‌دفتری، احمد (1304). کلید استقلال اقتصادی ایران، تهران: مجلس.
مرکز اسناد ریاست‌جمهوری (1383). گزارشهای ایالات و ولایات از اوضاع اجتماعی اقتصادی ایران در سال 1310، تهران: وزارت فرهنگ.
مقاله‌ها
پناهی، عباس (1399). «نقش ابریشم گیلان در روابط خارجی ایرانِ عصر قاجار»، تاریخنامۀ ایران بعد از اسلام، 11، 22، 1- 2۶. Doi: 10.22034/JIIPH.2020.11038
غفاری رودسری، ذلیخا و عبادی، مهدی (۱۴۰۲). چالشها و مسائل پیشِ روی صنعت تولید ابریشم و نوغاندارای گیلان عهد قاجاری (1300-133۵ ق.)، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، 33(۵۸)، ۶۵-۹۵. Doi: 10.22051/hii.2023.43171.2767
غلامی، شهرام؛ رحمانیان، داریوش؛ ظریفیان، غلامرضا و فصیحی، سیمین (1390). قانون انحصار تجارت خارجی ایران 1309: زمینهها، اهداف و پیامدها، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال 21، (11)، ۲۵-۵۵. Doi: 10.22051/hii.2013.655
آمارنامههای چاپشده
اداره کل فلاحت و صناعت (1312). احصائیه محصولات فلاحتی و صنعتی ایران در سال 1312، طهران: فردوسی.
ــــــــــــــــــــــــ (1313). احصائیه محصولات فلاحتی و صنعتی ایران در سال 1313، طهران: فردوسی.
ــــــــــــــــــــــــ (1314). احصائیه محصولات فلاحتی و صنعتی ایران در سال1314، طهران: فردوسی.
ــــــــــــــــــــــــ (1315). احصائیه محصولات فلاحتی و صنعتی ایران در سال1315، طهران: فردوسی.
اداره کل گمرکات (1309). احصائیه تجارتی ایران، مجموعه تجارت عمومی ایران با ممالک خارجه در سال1308،: طهران: فردوسی.
وزارت تجارت، اداره عهود و اطلاعات (1316). تجارت خارجی ایران در سالهای اقتصادی 15-1314 و 16-1315، طهران: شرکت سهامی چاپ.
نشریات اقتصادی
مجله اطاق تجارت (مدیرمسئول عباس. مسعودی)، (1308). شماره 3، دی ماه 1308.
ــــــــــــــــ (1308). شماره 4، بهمن 1308.
ــــــــــــــــ (1309). شماره 6، فروردین 1309
ــــــــــــــــ (1309). شماره 11، شهریور 1309
ــــــــــــــــ (1309). شماره 12، مهر 1309.
ــــــــــــــــ (1309). شماره 15، دی 1309.
ــــــــــــــــ (1309). شماره 17، اسفند 1309.
ــــــــــــــــ (1312). شماره 78، دی 1312.
ــــــــــــــــ (1312). شماره 79، بهمن 1312.
ــــــــــــــــ (1313). شماره 86، اردیبهشت 1313.
مجلۀ تجارت مدیرمسئول و صاحب‌امتیاز دکتر اسلامی (آذسُن)، (1308). شماره 4 سال 1308.
ــــــــــــــــ (1309). شماره 19، اردیبهشت 1309
ــــــــــــــــ (1309). شماره 20، خرداد 1309.
ــــــــــــــــ (1309). شماره 22، مهر 1309.
ــــــــــــــــ (1310). شماره 25 خرداد سال 1310.
ــــــــــــــــ (1310). شماره 26، خرداد 1310.
ــــــــــــــــ (1310). شماره 27، آذر 1310
ــــــــــــــــ (1306). شماره 4 و 5، سال 1306.
مجله بانک ملی ایران (1319). شماره 46، فروردین 1319
مجله فلاحت و تجارت، (وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه) (1305). شماره 1 و 2، سال 1305.
