آمار
| تعداد نشریات | 45 |
| تعداد شماره‌ها | 1,403 |
| تعداد مقالات | 17,175 |
| تعداد مشاهده مقاله | 55,440,628 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 17,738,828 |
جایگاه اقتصاد در گفتمان های پیشاسرمایه داری ( با تأکید بر دیدگاه های فخر رازی و محمد غزالی) | ||
| جامعه شناسی اقتصادی و توسعه | ||
| دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 27، شهریور 1404، صفحه 32-50 اصل مقاله (1.43 M) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jeds.2025.65234.1840 | ||
| نویسنده | ||
| ناصر صدقی* | ||
| استاد گروه تاریخ دانشکده حقوق علوم اجتماعی دانشگاه تبریز، تبریز ایران | ||
| چکیده | ||
| هدف: با این که تا عصر پیدایش سرمایه‌داری، دانشی مستقل با عنوان علم اقتصاد وجود نداشت، اما پدیده‌های مربوط به این عرصه تحت عنوان معیشت و کسب و کار، از جمله مسائل مهم و قابل توجه در دانش‌اجتماعی پیشامدرن بوده است. تجربیات تاریخی تفکر و اندیشه اجتماعی در جهان اسلام نشان می‌دهد، دو قشر موسوم به فلاسفه و فقها، نقشی پیشرو و مهم در توجه به مسائل اجتماعی و طرح بحث و نظر در این عرصه داشته‌اند و دو گفتمان متفاوت و البته تا حدودی مرتبط با هم در این زمینه شکل داده بودند. در پژوهش حاضر، جهت فهم جایگاه اقتصاد و مسائل و موضوعات مربوط به آن در نگاه اندیشمندان مسلمان، دیدگاه‌های ابوعبدالله محمد فخر رازی (544-606ق.) به عنوان نماینده قشر فلاسفه و نظرات ابوحامد محمد غزالی (450-505ق.) به عنوان نماینده قشر فقها و اهل شریعت، انتخاب و بررسی شده است. روش پژوهش: تحلیل محتوای کیفی، طبق آثار تألیفی هریک از متفکران انتخاب شده برای بررسی در این پژوهش می باشد. پژوهش در صدد پاسخ دادن به این مسأله است که دیدگاه‌های فخر رازی و محمد غزالی در خصوص مسائل و موضوعات اقتصادی مبتنی بر چه مبانی فکری و معرفتی بوده و اقتصاد چه شأن و منزلتی در نظام اندیشه‌ای آنها دارد؟ یافته‌ها: نتایج تحقیق در دو سطح کلی و جزئی قابل توجه است. در گفتمان‌های پیشاسرمایه‌داری، مسائل و موضوعات مربوط به اقتصاد و معیشت در چارچوب دو گفتمان اخلاقی و عقل‌گرای متعلق به فلاسفه و گفتمان شریعت‌گرا و فقهی متعلق به فقها مورد توجه قرار گرفته است. بر خلاف گفتمان‌های مطرح در عصر سرمایه‌داری که بر استقلال و اصالت امر اقتصاد تأکید دارند، در نظام‌های معرفتی پیشاسرمایه‌داری، اقتصاد و کسب و معاش به لحاظ وجودی تابع عرصه‌های غیراقتصادی چون اخلاق، سیاست و شریعت بوده است. نتایج جزئی نشان می‌دهد که فخر رازی در کتاب جامع‌العلوم به عنوان نماینده سنت‌های فلسفی رایج در نزد فلاسفه یونانی و حکمای متقدم مسلمان چون فارابی و ابن‌سینا، مسائل و موضوعات مربوط به اقتصاد را تابع اصول دنیوی تدبیر منزل و تدبیر مُلک و سیاست دانسته و آن را در ذیل مجموعه علوم حکمت عملی مورد بحث قرار داده است. در حالی که غزالی در کتاب احیاء علوم‌الدین، به نمایندگی قشر فقها و اهل شریعت، فقه را جایگزین حکمت عملی کرده و موضوعات مربوط به اقتصاد و کسب و کار را در ذیل علم فقه و شریعت و آموزه‌های دینی آخرت‌گرا مورد بحث قرار داده است. نتیجه‌گیری: در هر دو رویکرد گفتمانی، اقتصاد به لحاظ وجودی و معرفتی دارای جایگاه مستقل نیست و موجودیت آن تابع پدیده‌های غیر اقتصادی چون خانواده، شریعت و دولت است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| اقتصاد؛ حکمت عملی؛ سیاست؛ فخر رازی؛ غزالی | ||
| مراجع | ||
|
ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1382)، مقدمه ابن خلدون، ج.2، ترجمه محمد پروین گنابادی، چ.10، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
ارسطو، (1378)، اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمد حسن لطفی، طرح نو، تهران.
اسدی، محمدرضا و غلامرضا بدرخانی (1397)، «حکمت عملی در فلسفه سینوی؛ جایگاه، مبادی و علل کم رنگی آن»، نشریه حکمت سینوی، سال22، ش. 60، صص27-45.
الوی، جیمز (1384)، «تارخچه‌ای از علم اقتصاد در جایگاه علمی اخلاقی»، ترجمه علی نعمتی، نشریه اقتصاد اسلامی، شماره 19، صص 151-182.
ایمان، محدتقی و محمودرضا نوشادی (1390)، «تحلیل محتوای کیفی»، پژوهش، سال سوم، شماره دوم، صص15-44.
پورجوادی، رضا (1393)، «تدبیر منزل»، دانشنامه جهان اسلام، ج.6، صص 737-742.
پورجوادی، رضا (1379)، «رساله تدبیر منزل در جامع‌العلوم فخر رازی»، نشریه معارف، ش.49، صص23-52.
پولانی، کارل (1391)، دگرگونی بزرگ؛ خاستگاه‌های سیاسی و اقتصادی روزگار ما، ترجمه محمد مالجو، پردیس دانش، تهران.
توفیق، ایراهیم (1390)، جامعه‌دوران گذار و گفتمان پسا استعماری (تاملی در بحران علوم اجتماعی در ایران)، مجله جامعه‌شناسی ایران، سال دوازدهم ، شماره 1 و 2.
حسنی، سید حمیدرضا (1395)، «مناسبات اخلاق و حکمت عملی در اخلاق نیکوماخوس»، نشریه معرفت اخلاقی، شماره 19، صص5-22.
حسینی، سید عقیل (1385)، «امکان شکل‌گیری دانش اقتصاد نظری در تمدن اسلامی»، نشریه اقتصاد اسلامی، ش.23، صص77-100.
خلیلی‌نوش‌آبادی، اکرم ( 1398)، «بررسی شیوه‌های زیست اقتصادی دینی در اندیشه‌های ابن سینا»، نشریه اقتصاد و بانکداری اسلامی، ش.28، صص77-98.
رازی، فخرالدین (1382)، جامع‌العلوم (ستّینی)، تصحیح سید علی آل‌داود، بنیاد موقوفات محمود افشار، تهران.
صدر، محمدباقر (1348)، اقتصاد ما: بررسی‌هایی درباره مکتب اقتصادی اسلام، جلد اول، ترجمه محمد کاظم موسوی، انتشارات اسلامی، قم.
صدر، محمدباقر، بی‌تا، اقتصاد ما: بررسی‌هایی درباره مکتب اقتصادی اسلام، جلد دوم، ترجمه ع- اسپهبدی، بی‌نا، بی‌جا.
صدقی، ناصر (1396)، «تحلیلی بر مناسبات نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی در تاریخ ایران؛ با تأکید بر عصر سلجوقی»، مجله تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء، سال 27، دوره جدید، شماره 35، صص129-151.
غزالی، ابوحامد محمد (1364)، کیمیای سعادت، ج1، به کوشش حسین خدیو جم، چ3، شرکت انتشارات علمی و هنگی، تهران.
غزالی، ابوحامد محمد (1374)، میزان‌العمل، تصحیح دکتر سلیمان دنیا، ترجمه علی‌اکبر کسمایی، سروش، تهران.
غزالی، ابوحامد محمد (1376)، احیاء علوم‌الدین، ترجمه موید الدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، ج2، چ4، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
غزالی، ابوحامد محمد (1362)، المنقذ من الضلال (شک و شناخت)، ترجمه صادق آئینه وند،چ2، انتشارات امیرکبیر، تهران.
فدایی‌عراقی، غلامرضا (1389)، «جایگاه حکمت عملی در تاریخ فلسفه اسلامی»، نشریه تاریخ فلسفه، سال1، شماره 2، صص53-76.
مارکس، کارل (1378)، گروندریسه (مبانی نقد اقتصاد سیاسی)، ترجمه عباس مخبر، ج 1، چ 3، مؤسسه انتشارات آگاه، تهران.
مرتضوی، سیدرحمان (1391)، «مختصات حکمت عملی در منظومه‌ی اندیشه‌ی غزالی»، نشریه اخلاق، سال 2، شماره 6، صص 111-140.
معرفی محمدی، عبدالحمید (1395)، «اقتصاد اسلامی: حکمت نظری یا حکمت عملی، نشریه معرفت اقتصاد اسلامی، ش.15، صص63-78.
مومنی راد، اکبر و همکاران (1392)، «تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج»، فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی، شماره 14، سال چهارم، صص 187-222.
نورانی‌نژاد، حمیده (1398)، مقاله «تدبیر منزل»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج.14 در سایت اینترنتی https://www.cgie.org.ir/fa/article/225580
نوری، محمدعلی )1397(، «حکمت عملی؛ چیستی اجزاء و اقسام آن»، مجله آموزه‌های فلسفه اسلامی، شماره 23، صص139-158.
نهاوندی، مریم (1379)، «کار و تقسیم کار اجتماعی از دیدگاه امام محمد غزالی»، نشریه کار و جامعه، شماره 37، صص 13-19.
نهاوندی، مریم (1380)، «پیدایش و طبقه‌بندی مشاغل از دیگاه غزالی»، نشریه کار و جامعه، شماره 38، صص 20-26.
وبر، ماکس (1384)، اقتصاد و جامعه، ترجمه دکتر عباس منوچهری، دکتر مهرداد ترابی‌نژاد و دکتر مصطفی عمادزاده، انتشارات سمت، تهران.
یوسفی، محمدرضا (1395)، سیر اندیشه اقتصادی متفکران مسلمان، سازمان سمت، تهران.
Schreier, Margrit (2012), Qualitative Content Analysis in Practice, SAGE Publications, London and California. Kohlbacher, F. (2006). “The Use of Qualitative Content Analysis in Case Study Research”. Forum Qualitative Sozialforschung / Forum: Qualitative Social Research, 7(1), 1-30. Ghazanfar, Shaikh Mohammad and Abdul Azim Islahi (2011), ECONOMIC THOUGHT OF AL-GHAZALI, Islamic Economics Research Centre, King Abdulaziz University, Jeddah, Saudi Arabia. Tubagus Thresna Irijantoa, Mohd. Azlan Shah Zaidib, Abdul Ghafar Ismailc, Noraziah Che Arshad ,(2015), Al Ghazali‟s Thoughts of Economic Growth Theory, A Contribution with System Thinking, Scientific Journal of PPI-UKM, scientific Journal of PPI-UKM ISSN No. 2356 – 2536,pp.233-240.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 8 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 7 |
||