فتحی, مریم, صدری, منیژه, بوداق, مصطفی, فصیحی, سیمین. (1404). زن غربی از منظر سیاحان و سفرای عثمانی و ایرانیِ اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19. سامانه مدیریت نشریات علمی, 16(42), 117-140. doi: 10.22034/jiiph.2025.62573.2526
مریم فتحی; منیژه صدری; مصطفی بوداق; سیمین فصیحی. "زن غربی از منظر سیاحان و سفرای عثمانی و ایرانیِ اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19". سامانه مدیریت نشریات علمی, 16, 42, 1404, 117-140. doi: 10.22034/jiiph.2025.62573.2526
فتحی, مریم, صدری, منیژه, بوداق, مصطفی, فصیحی, سیمین. (1404). 'زن غربی از منظر سیاحان و سفرای عثمانی و ایرانیِ اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19', سامانه مدیریت نشریات علمی, 16(42), pp. 117-140. doi: 10.22034/jiiph.2025.62573.2526
فتحی, مریم, صدری, منیژه, بوداق, مصطفی, فصیحی, سیمین. زن غربی از منظر سیاحان و سفرای عثمانی و ایرانیِ اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19. سامانه مدیریت نشریات علمی, 1404; 16(42): 117-140. doi: 10.22034/jiiph.2025.62573.2526
زن غربی از منظر سیاحان و سفرای عثمانی و ایرانیِ اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19
1دانشجوی دکتری، گروه تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، ایران
2استادیار گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، ایران
3استاد گروه تاریخ دانشگاه استانبول، ترکیه
4دانشیار گروه تاریخ دانشگاه الزهراء تهران، ایران
چکیده
درک ماهیت مدرنیته و تحلیل پیشرفت‌های کشورهای اروپایی در قرون اخیر، یکی از دلایل اصلی ایجاد ارتباطات سیاسی و فرهنگی میان جهان شرق و اسلام، به‌ویژه ایران و عثمانی با غرب بود. سیاحان و سفرای سیاسی نقش محوری در این تعاملات داشتند و از هر دو منطقه، به اروپا سفر کردند. این مطالعه با هدف بررسی تطبیقی نگرش سیاحان و سفرای ایرانی و عثمانی به زنان غربی در اواخر قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹ میلادی و تحلیل تأثیر این نگرش بر روابط فرهنگی و سیاسی شرق و غرب تدوین شده‌است. این پژوهش به این پرسش پاسخ می‌دهد که با وجود نزدیکی‌های فرهنگی و جغرافیایی ایران و عثمانی، چرا واکنش این دو کشور به تحولات اجتماعی غرب، به‌ویژه در حوزۀ زنان، متفاوت بوده‌است؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اگرچه هر دو گروه با تحولات عمیق اجتماعی در جوامع غربی مواجه شدند، اما واکنش‌ها و برداشت‌های آن‌ها تفاوت‌های قابل‌توجهی داشت. در عثمانی، این مواجهه اغلب با برنامه‌ریزی و مشارکت فعال همراه بود، درحالی‌که در ایران، بیشتر جنبه‌ای انفعالی ناشی از تحولات سیاسی و نظامی بود. تصورات سیاحان و سفرا دربارۀ زنان غربی تحت تأثیر عوامل مختلفی از ارزش‌های فرهنگی- اجتماعی، تحولات سیاسی و نظامی و سطح تعاملات بین فرهنگی شکل گرفته‌است. این تصورات نه‌تنها بر روابط سیاسی و فرهنگی بین شرق و غرب تأثیرگذار بوده، بلکه در شکل‌گیری و تحولات جنبش‌های اجتماعی و سیاسی زنان در ایران و عثمانی نیز نقش محوری ایفا کرده‌اند.
اصفهانی، میرزا ابوطالب لکهنوی (139۴). مسیر طالبی، تهران: علمی و فرهنگی.
افشار، میرزا مصطفی (بهاءالملک) (13۴9). سفرنامه خسرو میرزا (بپطرزبورغ)، به کوشش محمد گلبن، تهران: مستوفی.
ایلچی، میرزا ابوالحسن‌خان (13۶۴). حیرت‌نامه، سفرنامه میرزا ابوالحسن خان ایلچی به لندن، به کوشش حسن مرسل‌وند، تهران: رسا.
اینالجیق، خلیل، محمد سید دانلی‌اوغلو (1391).امپراطوری عثمانی در عصر دگرگونی تنظیمات، مقاله تأثیر غرب در خط همایون گلخانه، انور ضیاء کارال، ترجمۀ رسول عرب‌خانی، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
توکلی طرقی، محمد (1381).تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران: تاریخ.
میرزا صالح شیرازی (۱۳۴۷).سفرنامه میرزا صالح شیرازی، تصحیح اسماعیل رائین، تهران: روزن.
میرزا فتاح گرمرودی (۱۳۴۷). سفرنامه میرزا فتاح خان گرمرودی به اروپا موسوم به چهار فصل و دو رساله دیگر شب‌نامه و سفرنامۀ ممسنی در زمان محمدشاه قاجار، تصحیح فتح‌الدین فتاحی، تهران: بانک بازرگانی ایران.
مقالات
امیدی‌پور، زهره و رجبلو، علی (1۴03). برساخت زن مدرن در گفتمان تجددگرای دورۀ قاجار». تاریخ اسلام و ایران، ۳۴ (۶۱). Doi: 22051/HII.2024.45757.2873
طولابی، توران (۱۳۹۶). آرمان‌شهر در اندیشۀ یک متفکر عثمانی، (بررسی رؤیا اثر نامق کمال). مطالعات تاریخ اسلام، 9 (۳۴)، ۸۵-۱۰۶.
ناظم، ریحانه و فاضلی‌پور، طوبی (1399). زنان و برنامه تجدد عصر ناصری. تحقیقات تاریخاجتماعی، 10(1)، 299-۳۲۶. Doi: 10.30465/shc.2020.28546.2016
ب) منابع انگلیسی و ترکی
کتاب‌ها
Buvat, J. (1865). Journal de la Regence(1715-1723). Paris.
Clark, T. B. (1939). Oriental England: A Study of Oriental Influences in Eighteenth Century England as Reflected in the Drama. Shanghai.
Çelebi, E. (1981). Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Istanbul.
Göçek, F. M. (1987). East Encounters West: France and the Ottoman Empire in the Eighteenth Century. Washington, D.C.: Oxford University Press.
Mehmed Efendi. (1970). Yirmisekiz Mehmed Çelebi'nin Fransa Sefaretnamesi (Ş. Rado, Ed.). Istanbul.
Süreyya, M. (1890-1893). Sicil-i Osmanli. Istanbul.
Vámbéry, Arminius. (2022). Yüzyıl Türkiyesi ve Türk Modernleşmesi. İstanbul, Selenge Yayınları.
مقالات ترکی
Altunbay, Müzeyyen. (2015). ve19. Yüzyılları Arasındaki yabancı seyahatnamelerde osmanlı devletindeki kadın algısı.Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi the Journal of International Social Research, 8(41), 53-63.
Altuniş, G., & Belkıs, K. (2006). Türk Modernleşmesinde Sefir ve Sefaretnamelerin Rolü.Bilig, (36), 139-165.
Yalçınkaya, M. A. (1996). Osmanlı Zihniyetindeki Değişimin Göstergesi Olarak Sefaretnamelerin Kaynak Defteri.OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7(7), 319-338.
