کارکردهای اقتصادی خلعت و خلعت‎بخشی در عصر قاجار (براساس گزارش سیاحان خارجی)

خوش آب, فرزاد; آقازاده, جعفر

doi:10.22034/jiiph.2024.61228.2511

فهرست نشریات دارای اعتبار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

تعداد نشریات	45
تعداد شماره‌ها	1,391
تعداد مقالات	17,024
تعداد مشاهده مقاله	54,904,990
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	17,410,664

	کارکردهای اقتصادی خلعت و خلعت‎بخشی در عصر قاجار (براساس گزارش سیاحان خارجی)
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
دوره 16، شماره 42، فروردین 1404، صفحه 55-83 اصل مقاله (805.63 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jiiph.2024.61228.2511
نویسندگان
فرزاد خوش آب¹؛ جعفر آقازاده^* ²
¹دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه لرستان، ایران
²استاد گروه تاریخ دانشگاه محقق اردبیلی، ایران
چکیده
در عصر قاجار همواره در مناسبت‎های مختلف انواع تقدیمی‎ها، اعم از خلعت و پیشکش بین شاه و مقام‎های پایین‎دست و در مواقعی سفرای دول خارجی ردوبدل می‎شد. یکی از مهم‎ترین تقدیمی‎هایی که در این دوره به‎عنوان عطیه‎ای ملوکانه از طرف شاه به زیردستانش اعطا می‎شد و در کانون توجه سیاحان خارجی قرار گرفته‌است، خلعت شاهی بود. خلعت نوعی جامه یا تن‎پوش بود که به فراخور مقام، منصب و موقعیت افراد به‎ویژه کارگزاران حکومتی از طرف شاه در زمان‎هایی خاص به‎ویژه در عید نوروز به آن‎ها اعطا می‎شد. خلعت‎بخشی و اعطای خلعت‎شاهی با آیین‎ها و ملزوماتی همراه بود و جایگاه افراد خلعت‌گیرنده و اهمیت خدمات آن‎ها به شاهان قاجار در تعیین نوع آن سهم به‌سزایی داشت. در این پژوهش به دنبال پاسخ‎گویی به این پرسش هستیم که براساس فهم و گزارش سیاحان خارجی، خلعت‎بخشی شاه و خلعت‎پوشی در عصر قاجار چگونه بود و کارکردهای اقتصادی، پیامدها و عوامل مؤثر در آن، چه بودند؟ یافته‎های پژوهش حاکی از آن است که ارسال خلعت از طرف شاه تا رسیدن به فرد موردمرحمت با تشریفات خاصی انجام می‎شد که این امر ازنظر اقتصادی یکی از کانال‎های درآمدزایی دربار محسوب می‎شد و با توجه به سازوکاری که برای اعطای خلعت در پیش‎ گرفته می‎شد هزینه‎های مربوط به آن برای دربار کاهش می‎یافت. از طرفی خلعت اعطایی به شخص موردمرحمت، آثار زیان‎باری همچون فشار مالی بر رعایای تحت سلطۀ آن‎ها را به همراه داشت.
کلیدواژه‌ها
خلعت؛ پیشکش؛ پادشاهان قاجار؛ مناصب حکومتی؛ تشریفات

مراجع
الف) منابع فارسی کتاب‌ها ادوارد یت، چارلز (13۶۵). *خراسان و سیستان: سفرنامه کلنل یت به ایران و افغانستان، ترجمۀ مهدی رهبری و قدرت الله روشنی، تهران: یزدان. اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (13۴۵). روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه، به‎کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر. امین‎الدوله، میرزاعلی‎خان (13۴1). خاطرات سیاسی امین‎الدوله، به کوشش حافظ فرمانفرمائیان، تهران: شرکت سهامی کتاب‎های ایران. اورسل، ارنست (1382). سفرنامۀ قفقاز و ایران، ترجمۀ علی‎اصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. اولیویه، آنتوان گیوم (1371). سفرنامه اولیویه (تاریخ اجتماعی- اقتصادی ایران در دوران آغازین عصر قاجار)، ترجمۀ محمدطاهرمیرزا، تصحیح و حواشی غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات. براون، ادوارد (1381). یک سال در میان ایرانی‎ها، ترجمۀ مانی صالحی علامه، تهران: ماه ریز. بروگش، هنری (137۴). در سرزمین آفتاب (دومین سفرنامۀ هنریش بروگش)، ترجمۀ مجید جلیلوند، تهران: مرکز. بنتان، آگوست (1390). سفرنامۀ آگوست بن‎تان، ترجمۀ منصورۀ نظام مافی اتحادیه، بی‎جا: بی‎نا. بوئه، موریس دوکوتز (13۶۵). مسافرت به ایران، ترجمۀ محمود هدایت، تهران: جاویدان. پولاک، یاکوب ادوارد (13۶8). سفرنامۀ پولاک (ایران و ایرانیان)، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی. تانکوانی، ژی. ام (1383). نامه‎هایی دربارۀ ایران و ترکیه آسیا، ترجمۀ علی‎اصغر سعیدی، تهران: چشمه. تاورنیه، ژان باتیست (1399). سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری، با تجدیدنظر کلی و تصحیح حمید شیرانی، تهران: سنایی. جونز، سرهارفورد (138۶). خاطرات سرهارفورد جونز (روزنامه سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به تهران)، ترجمۀ مانی صالح علامه، تهران: ثالث. دالمانی، هنری رنه (1378). سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمۀ غلامرضا سمیعی، تهران: طاوس. دروویل، گاسپار (13۶۵). سفر در ایران، ترجمۀ جواد محیی، تهران: گوتنبرگ. دوسرسی، کنت (13۶2). ایران در 1839-18۴0 م سفارت فوق‎العادۀ کنت دوسرسی، ترجمۀ احسان اشراقی، مشهد: دانشگاه مشهد. دیولافوا، ژان (13۵۵). سفرنامۀ خاطرات کاوش‎های باستان‎شنای شوش، ترجمۀ ایرج فره‎وشی، تهران: دانشگاه تهران. دیولافوا، ژان (137۶). ایران، کلده و شوش، علی‎محمد فره وحشی، تهران: دانشگاه تهران. رودگی، قنبر علی (1393). خلعت (در تداول فارسی‎زبانان: خلعت)، دانشنامه جهان اسلام. ژوبر، پ.آ. (1322). مسافرت به ارمنستان و ایران، ترجمۀ محمود هدایت، تهران: تابان. سرنا، کارلا (13۶2). آدم‎ها و آیین‎ها در ایران، ترجمه علی‎اصغر سعیدی، تهران: زوار. سیاح، محمدعلی (13۴۶). خاطرات حاج سیاح، به‎کوشش حمید سیاح و تصحیح سیف‎الله گلکار، تهران: امیرکبیر. شاردن، ژان (1372-137۵). سفرنامه شوالیه شاردن، ترجمه اقبال یغمائی، تهران: توس. شیل، لیدی (13۶8). خاطرات لیدی شیل (همسر وزیرمختار انگلیس در اوایل سلطنت ناصرالدین‎شاه)، ترجمۀ حسین ابو ترابیان، تهران: نو. شین‎جوء، سوزوکی (1393). سفرنامۀ شین‎جوء (سفر در فلات ایران) پیاده‎گردی راهب بودائی ژاپنی در شمال و شرق ایران، به پیوست مقالۀ انتقادی درباره نهضت مشروطه‎خواهی، ترجمه هاشم رجب‎زاده و کینجی ئه اورا، تهران: طهوری. فریزر، جیمزبیلی (13۶۴). سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی، ترجمه و حواشی از منوچهر امیری، تهران: توس. فلاندن، اوژن (2۵3۶). سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمۀ حسین نور صادقی، تهران: اشراقی. فوروکاوا، نوبویوشی (138۴). سفرنامه فوروکاوا، ترجمۀ هاشم رجب‎زاده و کنیجی ئه اورا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. فوریه (138۵). سه سال در دربار ایران (خاطرات دکتر فوروریه پزشک ویژۀ ناصرالدین‎شاه‎ قاجار)، ترجمۀ عباس اقبال آشتیانی، تهران: دنیای کتاب. فیودورکورف، بارون (1373). سفرنامۀ بارون فیودورکورف، 183۴-183۵م فوت فتحعلی شاه، به سلطنت رسیدن محمدمیرزا و سقوط قائم‎مقام، ترجمۀ اسکندر ذبیحیان، تهران: فکر روز. کارری، جووانی‎ فرانچسکو جیملی (13۴8). سفرنامه کارری، ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، بی‎جا: وزارت فرهنگ و هنر، ارشاد کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی، مؤسسه انتشارات فرانکلین. کرزن، جرج ناتانیل (1373). ایران و قضیۀ ایران، ترجمۀ غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. کمپفر، انگلبرت (13۶3). سفرنامه کمپفر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی. گروته، هوگو (13۶9). سفرنامه گروته، ترجمۀ مجید جلیلوند، تهران: مرکز. ماساهارو، یوشیدا (1373). سفرنامۀ یوشیدا ماساهارو، ترجمۀ هاشم رجب‎زاده و نی ئی یا، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات استان قدس رضوی. مستوفی، عبدالله (138۶). شرح زندگانی من: تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجار، تهران: هرمس. موریه، جیمز (138۵). سفرنامۀ جیمز موریه، ترجمۀ ابوالقاسم سرس، تهران: توس. موزر، هنری (2۵3۶). ترکستان و ایران (گذری در آسیای مرکزی)، ترجمۀ علی مترجم، به کوشش محمد گلبن، تهران: سحر. وامبری، آرمینیوس (1372). زندگی و سفرهای وامبری دنبالۀ سیاحت درویشی دروغین، ترجمۀ محمدحسن آریا، تهران: علمی و فرهنگی. ویلز (13۶8). ایران در یک قرن پیش (سفرنامۀ دکتر ویلز)، ترجمۀ غلامحسین قراگوز لو، تهران: اقبال. هالینگری، ویلیام (13۴3). روزنامه سفر هیئت سر جان ملکم به دربار ایران، ترجمۀ امیر هوشنگ امینی، تهران: کتاب‎سرا. مقالات* احمدی رهبریان، حسین و مقصود علی صادقی (1۴01). روند کسری بودجه و راهکارهای تأمین آن در دوره قاجار، *تاریخ‌نامه تاریخ ایران بعد از اسلام، 13 (30)، 1-2۵. Doi: 10.22034/jiiph.2021.46824.2219 امیر نیما الهی و صمد سامانیان (1۴00). تحلیل جامعه‎شناختی آداب خلعت و جامه بخشی در دورۀ خلافت فاطمی، تاریخ تمدن اسلامی، 12(1)1-2. Doi: 2021.309460.654176JHIC./10.22059.4 سبزعلی‌پور، جهان‌دوست (138۵). خلعت و خلعت‌بخشی (نگاهی به خلعت و خلعت‌بخشی در تاریخ)، آموزش زبان و ادب فارسی، 19(2) 2۶-28. - شکری، سهیلا، حسینی، میرهادی، محمدی، حسین، و کاظم میقاتی (1۴00). بررسی ساختار نظام اداری و سیاسی در آذربایجان عصر ناصری و مظفری، تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، 12(28)، 131-1۵۵. Doi: 10.22034/jiiph.2021.42802.2137 - مافی تبار، آمنه (1۴01). بررسی ارزش و اعتبار منسوجات در ایران از منظر سیاحت‌نامه‌های عصر قاجار»، پژوهش‎های تمدن* ایرانی، ۴(1) 1-21. Doi: 2022.20031.1122JIC/10.22103 مرزبان و قاری، معصومه و محمدرضا (1397). بررسی ویژگی‎های سبکی و شگردهای خاص بیهقی و فردوسی در توصیف آیین خلعت‌بخشی، *سبک‎شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 11(3)، 287- 308. اسناد* سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران: ساکما،1289: 2۵72/29۵. ساکما،1299ق: 8۶70/29۶. ساکما، بی‎تا: 11۶3۶/29۶.
آمار تعداد مشاهده مقاله: 38 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 33

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

آمار

کارکردهای اقتصادی خلعت و خلعت‎بخشی در عصر قاجار (براساس گزارش سیاحان خارجی)

- مافی تبار، آمنه (1۴01). بررسی ارزش و اعتبار منسوجات در ایران از منظر سیاحت‌نامه‌های عصر قاجار»، پژوهش‎های تمدن ایرانی، ۴(1) 1-21.