آمار
| تعداد نشریات | 45 |
| تعداد شماره‌ها | 1,370 |
| تعداد مقالات | 16,844 |
| تعداد مشاهده مقاله | 54,232,274 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 16,943,723 |
بررسی گونه شناختی خمسۀ عطایی | ||
| زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز) | ||
| مقاله 7، دوره 77، شماره 250، اسفند 1403، صفحه 111-134 اصل مقاله (973.97 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/perlit.2024.61775.3670 | ||
| نویسندگان | ||
| عباس واعظ زاده* 1؛ الناز عیوب غازانی2 | ||
| 1استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران. | ||
| 2دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند. ایران | ||
| چکیده | ||
| خمسهسرایی یکی از سنت‌های دیرپای ادب فارسی است که از قرن شش هجری قمری آغاز شد و تا قرن چهاردهم در ایران و سرزمین‌های زیر نفوذ فرهنگ ایرانی ادامه یافت. حکیم نظامی با سرودن «پنج گنج» چنان شهرتی به دست آورد که پس از او، شاعران بسیاری در ایران، شبه قاره، آسیای مرکزی و آسیای صغیر، خمسه‌هایی به زبان‌های فارسی و ترکی سرودند. یکی از خمسهسرایان مشهور آسیای صغیر، که خمسه‌ای به زبان ترکی عثمانی سروده است، عطاءالله نوعی‌زاده متخلص به عطایی (قرن 11 ه.ق.) است. هدف این مقاله بررسی گونه‌شناختی خمسۀ عطایی به عنوان نمایندۀ خمسه‌های ترکی عثمانی و مقایسۀ آن با خمسۀ نظامی به‌عنوان نمونۀ اولیۀ نوع ادبی خمسه است. نتایج به‌دست آمده حاکی از آن است که عطایی به قراردادهای شکلی خمسه، مثل تعداد و نام‌گذاری منظومه‌ها، وزن و باب‌بندی آن‌ها، حفظ توپوس‌های برجسته مثل بیت بسمله، ساقی‌نامه، ابیات آغازین و... پایبند بوده، اما یکی از ویژگی‌های اصلی نوع ادبی خمسه را که داستانی بودن منظومه‌های آن است رها کرده و تنها یک منظومۀ داستانی به تقلید از هفت‌پیکر سروده است. عطایی در سرودن مثنوی‌هایش به طور کلی، تحت تأثیر وضعیت جامعۀ عصر خود بوده و قصه‌های هفت‌گانۀ منظومۀ هفت‌خوان نیز حکایت از وضعیت اجتماعی عصر او دارد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| خمسهسرایی؛ خمسۀ نظامی؛ خمسۀ عطایی؛ شعر کلاسیک فارسی و ترکی عثمانی | ||
| مراجع | ||
|
انوشه، حسن. (۱۳۷۵). «عطایی» در دانشنامه ادب فارسی: ادب فارسی در آناتولی و بالکان. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. صص ۶۱۱-۶۱۰
آغا احمدعلی احمد. (1965م.). تذکرۀ هفت آسمان. تهران: کتابفروشی اسدی.
بابایی، طاهر. (1395). « جایگاه مهاجران ایرانی در تاریخنگاری منظوم عثمانی در عصر فتوح و شکوه (918-972ق)». پژوهشنامۀ تاریخ تمدن اسلامی. س49. ش1. صص25-40.
تقوی، محمد و دهقان، الهام. (1388). «موتیف چیست و چگونه شکل میگیرد؟» در نقد ادبی.س2. ش8. صص7-31.
پورنامداریان، تقی و موسوی، مصطفی. (1392). گزیدۀ مخزنالاسرار نظامی گنجوی. تهران: نامک.
دلبریپور، اصغر. (1372). «نظامی در ترکیه، مقلدان و نظیرهپردازان ترک خمسه» در مجموعه مقالات کنگرۀ بینالمللی بزرگداشت نهمین سدۀ تولد حکیم نظامی گنجوی. ج1. به اهتمام و ویرایش منصور ثروت. تبریز: دانشگاه تبریز. صص 559-595.
رادفر، ابوالقاسم. (1371). کتابشناسی نظامی گنجوی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ریاحی، محمدامین. (1369). زبان و ادبیات فارسی در قلمرو عثمانی. تهران: پاژنگ.
زرقانی، سیدمهدی. (1401). «گونهشناسی در مطالعات عرفانی». عرفانپژوهی در ادبیات. س1. ش1. صص187-203.
ستارزاده، عصمت. (1354). «پنج گنج نظامی و پیروان او». نگین. س10. ش120. صص34-36.
صفا، ذبیح الله. (1363). حماسهسرایی در ایران. تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح الله. (1371). تاریخ ادبیات در ایران. ج5. تهران: فردوس.
عطایی، عطاءالله بن یحیی. (کتابت 1133ق). خمسۀ عطایی. نسخۀ خطی. موزة هنر والترز. شمارة W666.
فرو، جان. (1398). ژانر. ترجمۀ لیلا میرصفیان. تهران: علمی فرهنگی.
قاسمیپور، قدرتالله. (1390). «ترکیبسازیهای واژگانی در پنجگنج نظامی». پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی. س3. ش10. صص117-136.
ناجی طوقماق، عبدالرحمن. (1372). «خمسهسرایان عثمانی» در مجموعه مقالات کنگرۀ بینالمللی بزرگداشت نهمین سدۀ تولد حکیم نظامی گنجوی. ج3. به اهتمام و ویرایش منصور ثروت. تبریز: دانشگاه تبریز. صص295-302.
واعظزاده، عباس و دیگران. (1391). «از خمسهسرایی تا خمسهپژوهی». زبان و ادب فارسی. ش226. صص129-163.
واعظزاده، عباس و قوام، ابوالقاسم. (1398). «خمسه بهمثابۀ نوع ادبی». نقد ادبی. س12. ش45. صص181-221.
وحشی بافقی، کمالالدین. (1392). دیوان. تهران: ثالث.
Arsalan, M. (2007). Türk Edebiyatı'nda Hamse. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(9), 305-322.
Atayi. (1948). Atayi'nin Hilyetü'l-Efkâr Mesnevisi (A. L. Sirri, Ed.). Ankara: İnkılap Kitabevi.
Atayi. (2005). Nev'i-zade Atayi'nin Nefhatü'l-Ezhâr Mesnevisi (M. Kuzubaş, Ed.). Samsun: Deniz Kültür Yay.
Atayi. (2009). Nev'i-zade Atayi'nin Sâkiname Mesnevisi (M. Kuzubaş, Ed.). Istanbul: Etüt Yayınları.
Atayi. (2017). Nev'i-zade Atayi'nin Sohbetü'l-Ebkâr Mesnevisi (M. Yelten, Ed.). Ankara: Kültürturizm.
Tuman, N. (1961). Istanbul Kütüphaneleri Türkçe Hamseler Kataloğu. Istanbul: MEB Yay | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 126 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 134 |
||