آمار
| تعداد نشریات | 45 |
| تعداد شماره‌ها | 1,399 |
| تعداد مقالات | 17,149 |
| تعداد مشاهده مقاله | 55,259,716 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 17,591,416 |
پیرامون بیتی از حکیم گنجه (کاوشی در مفهوم «خداوندان خداوند» در منظومه فکری نظامی) | ||
| زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز) | ||
| مقاله 6، دوره 77، شماره 250، 1403، صفحه 89-110 اصل مقاله (953.3 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/perlit.2025.59494.3603 | ||
| نویسندگان | ||
| حسن اکبری بیرق* 1؛ مصطفی طیبی2 | ||
| 1دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران. | ||
| 2دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران. | ||
| چکیده | ||
| تعبیر «خداوندان خداوند» در سرآغاز منظومه خسرو و شیرین نظامی ذیل عنوان «در توحید باری»، نه به لحاظ لفظی و نه معنوی با موازین اصل توحید در کلام اسلامی سازگار نیست. مسأله کانونی این مقاله آن است که با شرح و تفسیر این ابیات، بتواند ضمن تبارشناسی افکار نظامی، برای فهم دقیق ژرفای اندیشه‌های این حکیم سخنور، الگویی معرفت‌شناسانه و هستی شناختی ارائه نماید. این الگوی پیشنهادی عبارت است از: «جهان‌بینی هرمسی». این جستار درصدد تأویل عبارتِ «خداوندان خداوند» در کلام نظامی بر اساس نظام معرفتی هرمسی و تعمیم آن به کلّ سامانه الهیاتی حکیم گنجوی می‌باشد. بدین منظور ابتدا با کاوش در تاریخچه و محتوای متون هرمسی، طرحی کلی از سامانه یزدان شناختی آن به دست داده، آنگاه ردّ پای آن آموزه‌ها را در متون ایرانی و سپس اسلامی جستجو کرده‌ایم. در مرحله بعدی نفوذ آن تعالیم را از طریق صابئیان حران، و آثار سهروردی در فضای فکری دوره مقارن نظامی بر رسیده، با شواهد درون‌متنی و برون‌متنی کوشیده‌ایم تأثّر وی را از اندیشه‌های هرمسی، به‌ویژه الهیات دوگانه‌انگار آن، نشان دهیم که قائل به وجود یک خدای متعال و یک خدای خالق است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| نظامی گنجوی؛ الهیات هرمسی؛ صابئیان حرّان؛ سهروردی؛ خداوندان خداوند | ||
| مراجع | ||
|
آرمسترانگ، کرن. (1383). خداشناسی از ابراهیم تاکنون، ترجمه محسن سپهر، تهران: نشر مرکز.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1376). ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، جلد اول، تهران: طرح نو.
ابن ندیم، ابوالفرج محمد. (1366). الفهرست، ترجمه و تحقیق محمدرضا تجدد، تهران: امیرکبیر.
اخوانالصفا. (1928). رسائل اخوانالصفا وخلان الوفاء، دوره چهارجلدی، تحقیق خیرالدین الزَّرکَلی، المطبعه العربیه، قاهره
اشعری. (1950). مقالات الاسلامیین، قاهره: مکتبه النهضه المصریه
افلاطون. (1376). دورۀ کامل آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
الیاده، میرچا. (1373). آیین گنوسی و مانوی، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز.
الیاده، میرچا. (1394). تاریخ اندیشه‌های دینی 2 (از گوتمه بودا تا پیروزی مسیحیت)، ترجمه بهزاد سالکی، تهران: پارسه.
الیاده، میرچا. (1395). تاریخ اندیشه‌های دینی 3 (ازمحمد تا عصر اصلاحات)، ترجمه بهزاد سالکی، تهران: پارسه.
امیرمعزی، محمد بن عبدالملک. (1385). کلیات دیوان امیرمعزی نیشابوری، به تصحیح محمدرضا قنبری، تهران: انتشارات زوار، تهران
بلادل. (1393). کوین فان، هرمس عربی (از حکیم کافرکیش تا پیامبر دانش)، ترجمه محمد میرزایی، تهران: نگاه معاصر،
بیرلین،ج.ف. (1386). اسطورههای موازی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
بیرونی، ابوریحان. (1380). الآثار الباقیه عن القرون الخالیه، تحقیق پرویز اذکایی، تهران: میراث مکتوب.
ثروت، منصور. (1370). گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.
الجابری، محمدعابد. (1387). ما و میراث فلسفیمان، ترجمه محمد آل مهدی، تهران: ثالث.
الجابری، محمدعابد. (1389). نقد عقل عربی، ترجمه محمد آل مهدی، تهران: نسل آفتاب.
الجابری، محمدعابد. (1394). بازخوانی تاریخ فلسفه در شرق اسلامی، ترجمه اسماعیل باغستانی، تهران: هرمس.
جامی، عبدالرحمن. (1378). هفت‌اورنگ، یوسف و زلیخا (ج 2)، ویراسته جابلقا داد علیشاه، تهران: میراث مکتوب.
جصّاص، احمد بن علی الرازی. (1347). احکام القرآن، قاهره: مطبعه البهیه المصریه.
دائرهالمعارف قرآن. (1392). سر ویراستار: جین دامن، مک اولیف، تهران: حکمت.
دولتشاه سمرقندی. (1382). تذکره الشعراء، ویراسته ادواردگرانویل براون، تهران: اساطیر.
رودکی سمرقندی. (1376). دیوان رودکی سمرقندی، براساس نسخه سعید نفیسی، ی.براگینسکی، تهران: انتشارات نگاه،
زرینکوب، عبدالحسین. (1372). پیر گنجه در جستجوی ناکجاآباد، تهران: امیرکبیر.
زرینکوب، عبدالحسین. (1373). ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
زرینکوب، عبدالحسین. (1369). دنباله جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
سهروردی، شهاب الدین. (2535). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به کوشش هنری کربن، تهران: انجمن فلسفه ایران.
شایگان، داریوش، هانری کربن. (1373). آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر فرزان روز.
شایگان، داریوش، هانری کربن . (1375). ادیان و مکتبهای فلسفی هند (جلد اول)، تهران: امیرکبیر.
شبلی نعمانی. (1395). شعر العجم، ترجمه سید محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب.
صفا، ذبیح الله. (1371). تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی (از میانه قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم هجری)، تهران: انتشارات فردوسی.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. (1388). الهینامه، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. (1388). مصیبتنامه، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عنصری بلخی، حسن بن احمد. (1363). دیوان استاد عنصری بلخی، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: انتشارات کتابخانۀ سنایی.
فرک، تیموتی و پیتر گندی. (1399). هرمتیکا، حکمت مفقوده فرعونان (گزیدههایی از متون هرمسی)، ترجمه فریدالدین راد مهر، تهران: نشر مرکز.
فشاهی، محمدرضا. (1387). ارسطوی بغداد (از عقل یونانی به وحی قرآنی)، تهران: کاروان.
کاپلستون. (1362). تاریخ فلسفه (یونان و روم)، ترجمه سید جلالالدین مجتبوی، تهران: علمی، فرهنگی و سروش.
کربن، فردریک. (1393). هانری، اسلام ایرانی (جلد 2)، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: سوفیا.
کلباسی اشتری، حسین. (1386). هرمس و سنّت هرمسی، تهران: نشر علم.
مجلسی،محمدباقر. (1385). آسمان و جهان: ترجمه کتاب السماء و العالم: جلد چهاردهم بحارالانوار، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
مسعودی، علی بن حسین. (1349). التبیه و الاشراف، ترجمه‌ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مسعودی، علی بن حسین . (بی‌تا). مروج الذهب والمعادن الجوهر، محقق یوسف البقاعی، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1371). تفسیر کشف‌الاسرار و عدة الابرار، به کوشش علیاصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
مینارد، لویس. (1998). هرمس (المثلث العظمه) او النبی الادریس، (ترجمه کامله للکتب الهرمسیه مع دراسه عن اصل هذه الکتب)، ترجمه عبدالهادی عباس، دمشق: دارالحصاد.
نتون، ایان ریچارد. (1375). خدای متعال، ترجمه سیده لیلا اصغری، تهران: حکمت.
نصر، سیدحسین. (1383). سنّت عقلانی اسلامی در ایران، ترجمه سعید دهقانی، تهران: قصیدهسرا.
نظامی گنجه‌ای. (1388). اقبالنامه، به کوشش سعید حمیدیان، بر اساس نسخه وحید دستگردی، تهران: نشر قطره.
نظامی گنجه‌ای. (1395). خسرو و شیرین، به کوشش سعید حمیدیان، بر اساس نسخه وحید دستگردی، تهران: نشر قطره.
نظامی گنجه‌ای. (1398). مخزن‌الاسرار، به کوشش سعید حمیدیان، بر اساس نسخه وحید دستگردی، تهران:نشر قطره.
هرودوت. (۱۳۴۳) تواریخ، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: فرهنگستان ادب و هنر ایران.
Blois, F. de. (2009). Islam in its Arabian context. In The Qurʾān in Context (Vol. 6). Texts and Studies on the Qurʾān.
Festugière, A.-J. M. (1945-1954). Corpus Hermeticum (Vols. I-IV). Paris: Les Belles Lettres.
Homer. (2006). The Iliad of Homer. The Project Gutenberg EBook of The Iliad of Homer by Homer. Retrieved from http://www.gutenberg.org/ebooks/6130
Jones, L. (Ed.). (2005). Encyclopedia of religion (2nd ed.). Macmillan Reference USA.
Kingsley, P. (1993). Poimandres: The etymology of the name and the origins of the Hermetica. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 56, 1-24.
Scott, A. (Ed.). (1993). Hermetica (English translation and notes). Shambhala. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 189 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 230 |
||