آمار
| تعداد نشریات | 45 |
| تعداد شماره‌ها | 1,428 |
| تعداد مقالات | 17,571 |
| تعداد مشاهده مقاله | 57,104,805 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 18,967,118 |
تأملی بر مسأله انصراف محمد غزالی دانشمند ایرانی از تدریس در نظامیه بغداد | ||
| تاریخ فرهنگ ایران | ||
| دوره 2، شماره 1، فروردین 1404، صفحه 75-89 اصل مقاله (680.68 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی Released under (CC BY-NC 4.0) license I Open Access I | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ihc.2025.19342 | ||
| نویسنده | ||
| داود قاسم پور* | ||
| دکتری تاریخ، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران | ||
| چکیده | ||
| یکی از مهمترین برهههای زندگی امام محمد غزالی، اندیشمند ایرانی قرن پنجم و ششم هجری، رویگردانی او از تدریس در نظامیه بغداد است. شبکه مدارس نظامیه از جمله ساختارهای منسجم آموزشی بودند که توسط خواجه نظامالملک توسی، وزیر دوره سلجوقی بنیان نهاد شد و نقش مهمی در حیات فرهنگی دوره سلجوقی ایفا کرد. در این میان نظامیه بغداد در مرکز خلافت اسلامی، از مهمترین نظامیه و نیز مدارس وقت بود و اهمیت زیادی در ساختار مذهبی و سیاسی اواخر قرن پنجم و سراسر قرن ششم داشت. در آن زمان، تبلیغات دامنهدار فاطمین مصر و اعزام داعیان پرشمار اسماعیلی به شهرهای مختلف از یک‌سو و تشکیل حکومتی اسماعیلی به رهبری حسن صباح در الموت از سویی دیگر، اقتدار خلافت عباسی را به چالش کشیده بودند و امام محمد غزالی در چنین زمانهای از سوی خواجه نظامالملک به سمت مدرسی نظامیه منصوب بغداد شد و به‌عنوان فقیهی منتسب به دستگاه خلافت و سلطنت، به تئوریپردازی و نظرورزی در حوزههای مختلف دانش و نیز مقابله با تبلیغات دامنهدار اسماعیلیان علیه خلافت پرداخت. غزالی پس از چهار سال حضور در آن سمت، نظامیه بغداد را ترک کرد و تصمیم گرفت دیگر در هیچ مدرسهای تدریس نکند. درباره چرایی این اقدام، دیدگاهها و اظهارنظرهای زیادی صورت گرفته است و برخی از پژوهشگران، حالات روحی غزالی و برخی دیگر گرایش او به تصوف را دلیل اتخاذ چنین تصمیمی بیان کردهاند و برخی دیگر، عوامل سیاسی را در این زمینه مؤثر میدانند. در این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانهای، تلاش کردهایم به واکاوی ابعاد این تصمیم بپردازیم. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| غزالی؛ دوره سلجوقی؛ نظامیه؛ ترک مدرسه؛ عوامل و زمینه ها | ||
| مراجع | ||
|
آهنچی، آذر (1377-1378)، «تاثیر فرهنگی غزالی در بغداد و مسیر تفکر وی از تهافت الفلاسفه تا احیاء علوم الدین»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 148-149، زمستان 1377 و بهار 1378.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1370)، منطق و معرفت در نظر غزالی، تهران، امیرکبیر.
ابن‌اثیر جزری، ابوالحسن عزالدین(1371)، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلی و ابوالقاسم حالت، تهران، موسسه مطبوعات علمی.
ابن‌بطوطه(1376)، سفرنامه ابن‌بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، سپهر نقش.
ابن‌جوزی، ابوالفرج(1412ه.ق/1992م)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، تصحیح: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه.
ابن‌خلدون(1363)، تاریخ ابن‌خلدون،ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
ابن‌خلکان، شمس‌الدین احمدبن محمدبن ابی‌بکر(بی‌تا)، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، تصحیح: احسان عباس، بیروت، دار صادر.
اخبار سلاجقه روم(1350)، به اهتمام محمدجواد مشکور، تهران، کتابفروشی تهران.
بنداری، فتح بن علی(2536)، تاریخ سلسله سلجوقی، ترجمه محمدحسین جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
بویل، جان اندرو(1389)، تاریخ ایران کمبریج(جلد پنجم: از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی ایلخانان)، ترجمه حسن انوشته، تهران، امیرکبیر.
پطروشفسکی، ایلیاد پاولویچ(1374)، اسلام در ایران، ترجمه کریم کشاورز، تهران، پیام.
تاجیک، محمدرضا(1390) صوفی شالوده‌شکن؛ غزالی و واسازی عارفانه‌ی متن، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره اول، زمستان.
تاریخ آل‌سلجوقی در آناتولی(1377)، تصحیح: نادره جلالی، تهران، میراث مکتوب.
حسینی، صدرالدین ابوالحسن علی بن ناصر بن علی (1380)، زبده التواریخ یا اخبار الامرا و الملوک السلجوقیه، ترجمه: رمضان علی روح اللهی، مصحح: محمد نورالدین، تهران، نشر ایل شاهسون بغدادی.
راوندی، محمدبن علی بن سلیمان(1364)، راحه الصدور و آیه السرور، تصحیح محمد اقبال، به کوشش مجتبی مینوی، تهران، امیرکبیر.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1353)، فرار از مدرسه، تهران، انجمن آثار ملی.
ساکت، محمدحسین (1381)، «غزالی: دگراندیشی و دگراندیشان»، نامه انجمن، شماره 5، بهار 1381.
سعاده، صفیه(1988)، من تاریخ بغداد الاجتماعی؛ تطور منصب قاضی القضاه فی الفترتین البویهیه و السلجوقیه، دار امواج.
سمرقندی، دولتشاه بن بختیشاه(1318ه.ق/1900م)، تذکره دولتشاه، تصحیح ادوارد براون، لیدن هلند، مطبعه‌ی بریل.
شبلی نعمانی، (1386)، تاریخ علم کلام، ترجمه سیدمحمدتقی فخر داعلی گیلانی، تهران، اساطیر.
غزالی، ابوحامد محمد(1333)، مکاتیب فارسی غزالی یا فضائل الانام من رسائل حجه الاسلام، تدوین یکی از منسوبان غزالی، به اهتمام عباس اقبال، تهران، کتابفروشی سینا.
فارسی، عبدالغافر(1384)، المختصر من کتاب السیاق لتاریخ نیسابور، تصحیح: محمدکاظم محمودی، تهران، میراث مکتوب.
قاسم پور، داود (1401)، جریانهای فکری در دوره سلجوقی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
قوام، ابوالقاسم و درپر، مریم(1390)، «سبک‌شناسی لایه‌ای: توصیف و تبیین بافتمند سبک نامه‌ی شماره یک غزالی»، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال چهارم، شماره دوم، شمارة پیاپی، تابستان.
کسایی، نورالله(1363)، مدارس نظامیه و تاثیرات علمی و اجتماعی آن، تهران، امیرکبیر.
گرجی، ابوالقاسم(163)، «آراء غزالی در اصول فقه»، نشریه معارف، شماره 3، آذر-اسفند.
مجمل التواریخ و القصص(1378ش/2000م)، تصحیح نجم‌الدین سیف آبادی، آلمان، دمونده نیکارهوزن.
مستوفی، حمدالله، تاریخ گزیده(1364)، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر.
وات، مونتگمری(1347)، امام محمد غزالی متفکر بزرگ مسلمان، ترجمه‌ی محمود اصفهانی‌زاده، تبریز، اداره کل آموزش و پرورش.
همایی، جلال‌الدین (بی‌تا)، غزالی نامه، تهران، کتابفروشی فروغی.
همدانی، رشیدالدین فضل الله (1386)، جامع التواریخ(تاریخ آل‌سلجوق)، تصحیح محمد روشن، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
وات، مونتگمری (1385)، «زندگانی و اندیشه ابوحامد غزالی»، ترجمه پرویز دلیرپور، مجله کلام اسلامی، شماره 57، بهار 1385.
منابع لاتین Albertini, Tamara (2005), Crisis and Certainty of Knowledge in Al-Ghazālī (1058-1111) and Descartes (1596-1650), Philosophy East and West, Vol. 55, No. 1, Jan. Levy, Reuben(1982) :The Nizamiya Madrasa at Baghdad: Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, No. 2. Apr. MacDonald, Duncan B. (1988), The Life of al-Ghazzālī, with Especial Reference to His Religious Experiences and Opinions ,Journal of the American Oriental Society, Vol. 20 Makdisi, George(1961), Muslim Institutions of Learning in Eleventh-Century Baghdad, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 24, No. 1.
Anvari, H. (2002). Sokhan Comprehensive Dictionary. Tehran: Sokhan [In Persian] Atkins, B.T.S. & Rundell, M. (2008). The Oxford Guide to Practical Lexicography. Oxford: Oxford University Press Bordoli, J. M., E. Cuevas and P. Chacon. 1994. The role of soil organic matter in corn (Zea mays L) yield. Plant Science, 15(3):27-35. (Journal) Mahfoozi, S. And S.H. Sasani. 2009. Vernalization requirement of some wheat and barley genotypes and relationship with expression of cold tolerance under field and controlled condition. Iranian Journal of Field Crop Science, 39(1):113-126. (In Persian with English abstract) Kafi, M., M. Lahouti, A. Zand, H.R. Sharifi and M. Gholdani. 1999. Plant Physiology. Jahade- e-Daneshghahi Mashhad Press (In Persian) | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 297 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 154 |
||