عوامل مؤثر بر مکان گزینی شهرهای فعال ساحلی جنوب ایران در قرون نخستین اسلامی

زائری, غلامرضا; صادقی, مقصود علی; جان‌احمدی, فاطمه

doi:10.22034/jiiph.2023.54557.2389

فهرست نشریات دارای اعتبار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

تعداد نشریات	45
تعداد شماره‌ها	1,399
تعداد مقالات	17,149
تعداد مشاهده مقاله	55,259,678
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	17,591,399

	عوامل مؤثر بر مکان گزینی شهرهای فعال ساحلی جنوب ایران در قرون نخستین اسلامی
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
مقاله 6، دوره 14، شماره 37، دی 1402، صفحه 103-123 اصل مقاله (666.1 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/jiiph.2023.54557.2389
نویسندگان
غلامرضا زائری¹؛ مقصود علی صادقی^* ²؛ فاطمه جان‌احمدی²
¹دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه تربیت مدرس تهران
²دانشیار دانشگاه تربیت مدرس تهران
چکیده
شهر و شهرنشینی در سواحل جنوب ایران قدمتی دیرینه دارد. پیشینۀ بسیاری از این شهرها به روزگار پیش از اسلام می‎رسد. جنگ‎های صدر اسلام وقفه‎ای در تداوم فعالیت آن‌ها ایجاد کرد و باعث شد برخی از شهرهای ساحلی جنوب ایران برای همیشه از رونق بیفتند، برخی دیگر پس از فروکش کردن حوادث ناشی از ورود اسلام دوباره فعالیت را از سر گرفتند و پاره‎ای نیز توانسته‎اند تا امروز به حیات اجتماعی خود ادامه دهند. در این پژوهش شهرهایی مورد بررسی قرار گرفته‎اند که در بازۀ زمانی ظهور اسلام تا حملۀ مغولان فعال بوده و بدون هرگونه واسطه‎ای از قبیل مسیرهای کاروانی و یا رودخانه به دریا متصل بوده‎اند. با این شرایط 22 شهر شناسایی شد. گذشته از هم‌جواری این شهرها با دریا، موقعیت مکانی آن‌ها با تفاوت‎هایی همراه بوده است. هدف این پژوهش یافتن پاسخ این پرسش است که چه عواملی بر مکان‎گزینی شهرهای فعال ساحلی جنوب ایران در بازۀ زمانیِ ورود اسلام تا پایان خلافت عباسی مؤثر بوده‎است؟ بررسی‎های انجام‌شده متکی بر منابع کتابخانه‎ای و شواهد تاریخی با روش توصیفی‎تحلیلی و با بهره‎گیری از نمودار، نقشه و آمار نشان داد که شهرهای مذکور متأثر از عوامل ژئوپلیتیکی و شرایط اقلیمی، سوق‎الجیشی، اقتصادی و سیاسی امکان وجود و فعالیت یافته‎اند.
کلیدواژه‌ها
سواحل جنوب ایران؛ قرون نخستین اسلامی؛ شهر؛ مکان‎گزینی
سایر فایل های مرتبط با مقاله چکیده مبسوط زائری.pdf
مراجع
کتاب‎ها ابن‌بلخی (1385)، *فارس‌نامه، تصحیح و تحشیه گای لسترنج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: اساطیر. ابن‌حوقل (1366)، سفرنامه ابن‌حوقل ایران در صورةالارض، ترجمه و تصحیح جعفر شعار، تهران: انتشارات امیرکبیر. ابن فقیه همدانی، ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق (بی‎تا)، ترجمه مختصرالبلدان بخش مربوط به ایران،* ترجمه ح. مسعود، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. استیف،‎ای. دبلیو (1399)، *متمم رهنامه کشتیرانی خلیج‎فارس (از کراچی تا رأس‎الکوه یا ساحل مکران)، ترجمه حبیب احمدی، تهران: زرنوشت. اقتداری، احمد (1346)، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج‌فارس، تهران: انجمن آثار ملی. اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1373)، ممالک و مسالک، ترجمه محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. بلاذری، احمد بن یحیی (1364)، فتوح‌البلدان (بخش مربوط به ایران)، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران: سروش. باستانی‎راد، حسن (1393)، شهر در ایران‎زمین، تهران: نشر علم. پورکاظمی، حاج کاظم (1375)، جغرافیای تاریخی خوزستان، اهواز: مؤسسه فرهنگی انتشارات آیات. پیگولوسکایا، ن (1387)، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه عنایت‎الله رضا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. جعفری، سیدمحی‎الدین (1394)، سیراف دانش مهندسی سازه‎های آبی، تهران: انتشارات پیام. جیهانی، ابوالقاسم بن احمد (1368)، اشکال‌العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، با مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری، بی‎جا: شرکت به‎نشر. حبیبی، سیدمحسن (1395)، از شار تا شهر (تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تفکر و تأثر)، تهران: دانشگاه تهران. حدودالعالم من المشرق الی المغرب* (1381)، ترجمه میرحسین شاه، تصحیح و تعلیقات مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهرا. حموی، شهاب الدین ابوعبدالله یاقوت بن عبدالله (1977)، *معجم‌البلدان، بیروت: دار صادر. خسروزاده، علیرضا (1396)، باستان‎شناسی خلیج‌فارس در دوره اشکانی و ساسانی، تهران: سمت. دهخدا، علی‎اکبر (1377)، لغت‎نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران. سیرافی، سلیمان تاجر (1381)، سلسلةالتواریخ یا اخبار الصین و الهند، گردآوری ابوزید سیرافی، ترجمه حسین قره‎چانلو، تهران: اساطیر. سهراب (1376)، عجایب‌الاقالیم السبعه الی نهایة‎العماره، ترجمه حسین قره‎چانلو، تهران: حوزه هنری. رامهرمزی، ناخدا بزرگ شهریار (1348)، عجایب هند، ترجمه محمد ملک‎زاده، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران. زرکوب شیرازی، معین‎الدین (1350)، شیرازنامه، به کوشش اسمعیل واعظ‎جوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. فلور، ویلم (1398)، بوشهر شهر، جامعه و تجارت: 1947-1797، ترجمه اسماعیل نبی‎پور، بوشهر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بوشهر. قبادیانی، ناصرخسرو (1393)، سفرنامه ناصرخسرو، به اهتمام محسن خادم، تهران: ققنوس. لسترنج، گای (1347)، جغرافیای تاریخی سرزمین‎های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. مستوفی قزوینی، حمدالله (1389)، نزهه‎القلوب مقاله الثالثه در وصف بلدان و ولایات و بقاع، تصحیح و تحشیه گای لسترنج، تهران: اساطیر. مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1385)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران: کومش. نطنزی، معین‎الدین (بی‎تا)، منتخب التواریخ، تصحیح ژان اوبن، تهران: خیام. یوسفی‎فر، شهرام (1390)، جستارهایی در مناسبات شهر و شهرنشینی در دوره سلجوقیان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطاعات فرهنگی. مقالات* آصفی، حمدالله (1368)، نگرشی بر شهر و شهرنشینی، *علوم انسانی و اجتماعی* *دانشگاه شیراز، 5، (1)، 63- 78. اسمعیلی جلودار، محمداسماعیل و مرتضایی، محمد (1391)، بازشناسی جایگاه بندر باستانی مهروبان در خلیج‎فارس و گاهنگاری اولیه آن بر پایه کاوش باستان‎شناختی و مطالعات متون نوشتاری، مطالعات باستان‎شناسی، 2 (1)، 13- 31. Doi: 10.22059/jarcs.2013.32117 بحرانی پور، علی (1396). مطالعه دامنه زمانی و م کانی تجارت چینی‎آلات و در بندر مهروبان، تاریخ ایران، 5 (1)، 1-22. حبیبی، سیدمحسن (1369)، نگاهی به مفهوم شهر در ایران، معماری و شهرسازی، 21- 44. Doi: 20.1001.1.1683870.1369.1.2.6.2 خیراندیش، عبدالرسول و سینا میرشاهی (1399)، تأثیر فتح سند بر سودآوری ایالت مکران در عصر عباسی، ‎تاریخ اجتماعی و اقتصادی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 2، 29-48. Doi:10.30465/sehs.2021.32520.1621 دلیری، شهرزاد (1396)، فعالیت‎های تجاری مکران در امتداد جاده ادویه، مطالعات خلیج‌فارس، 1 (9)، 27-37. صداقتی، محمد (1391). تعیین موقعیت مغستان خاستگاه ملوک هرمز، پژوهش‎های تاریخی، دانشگاه اصفهان، 3 (15)، 87-96. صفرزائی، عبدالله (1399)، نقش مکران بر مناسبات ایران و هند، مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، 29، 133-151. Doi /10.22111/jsr.2020.5560 غفرانی، علی و راضیه شجاع‎قلعه دختر (1392)، جغرافیای تاریخی سرزمین مکران، مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، 45 (91)، 133- 151. Doi:10.22067/history.v45i8.162 قدیمی قیداری، عباس، محمدی، رضا (1399). اندیشه و سیاست شهرسازی دوره رضاشاه و تأثیر آن بر تحولات کالبدی تبریز، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، 25، 89- 121. ..Doi: 10.22034/jiiph.2020.12605 کاویانی‎پویا، حمید (1396). بررسی عوامل تاریخی بنیاد شهرها با رویکرد به شهرهای ایران و میانرودان، پژوهش‎های تاریخی، 4 (36)، 73-90. .Doi:10.22108/jhr.2017.22087. یوسفی‎فر، شهرام (1389)، الگوهای پیدایش شهر و شهرنشینی، تاریخ ایران، 5 (64)، 145-169. Doi:.net/dor/20.1001.1.20087357.1389.3.1.7.2 مقالات همایشی* اسدپور، حمید (1384)، جایگاه و اهمیت سیراف در درک گفتمان امت اسلامی و دیاسپورای ایرانی، به اهتمام عبدالکریم مشایخی، *مجموعه مقالات کنگره بین‎المللی سیراف، بوشهر: انتشارات بوشهر، 223- 239. دهقان نیری، لقمان و رضا دهقانی (1384)، افول سیراف، علل و نتایج، به اهتمام عبدالکریم مشایخی، مجموعه مقالات کنگره بین‎المللی سیراف، بوشهر: انتشارات بوشهر، 434-462. سایبانی، احمد (1394)، دانشنامه خلیج‌فارس* ذیل مدخل سورو، زیر نظر شورای علمی *دانشنامه خلیج‌فارس، تهران، بنیاد دانشنامه‎نگاری ایران، 720-721. سلطانی بهبهانی، سلطانعلی (1369)، بنادر ایران در خلیج‌فارس، مرکز مطالعات خلیج‎فارس، مجموعه مقالات خلیج‎فارس، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‎المللی (وابسته به وزارت امور خارجه، 224- 237. صالح‎آبادی، ریحانه (1395) سواحل جنوبی ایران: توسعه و فرهنگ تمدن دریایی، به کوشش محمدرضا حافظ‎نیا، همایش فرآوری پتانسیل‎های ژئوپولیتیکی توسعه در کرانه‎های اقیانوسی جنوب شرق کشور، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، 127- 161. غفرانی، علی و راضیه شجاع‎قلعه دختر (1391)، مروری بر تاریخ سواحل مکران با تکیه بر اهمیت راه‎های ارتباطی، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتداردریایی جمهوری اسلامی ایران، 127-132. میرجعفری، حسین (1384)، رکود سیراف و رونق هرموز، به اهتمام عبدالکریم مشایخی، مجموعه مقالات کنگره بین‎المللی سیراف*، بوشهر: انتشارات بوشهر، 371- 385.
آمار تعداد مشاهده مقاله: 283 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 276

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

آمار

عوامل مؤثر بر مکان گزینی شهرهای فعال ساحلی جنوب ایران در قرون نخستین اسلامی