آمار
| تعداد نشریات | 45 |
| تعداد شماره‌ها | 1,399 |
| تعداد مقالات | 17,150 |
| تعداد مشاهده مقاله | 55,260,587 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 17,591,759 |
ارزیابی آسیب‌پذیری شهر خلخال در برابر زمین‌لرزه با رویکرد ارتقاء تابآوری | ||||||||||||
| جغرافیا و برنامه‌ریزی | ||||||||||||
| دوره 28، شماره 89، 1403، صفحه 109-86 اصل مقاله (1.46 M) | ||||||||||||
| نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی | ||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/gp.2023.54749.3079 | ||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||
| سیده فریا آقایاری1؛ رسول صمدزاده* 2؛ محمدتقی معصومی3 | ||||||||||||
| 1دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران. | ||||||||||||
| 2گروه جغراقیا دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، اردبیل، ایران | ||||||||||||
| 3استادیار گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران. | ||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||
| بسیاری از شهرها در معرض مخاطرات طبیعی ازجمله زمین‌لرزه هستند. یکی از اهداف مهم برنامه‌ریزی شهری کاهش آسیب‌پذیری و تاب آور نمودن شهرها در برابر زمین‌لرزه است و اولین گام برای تحقق این هدف، شناخت و ارزیابی میزان آسیب‌پذیری شهر خلخال در مقابل زمین‌لرزۀ احتمالی است. هدف اصلی این پژوهش سنجش آسیب‌پذیری خطرات زمین‌لرزه با رویکرد تابآوری در شهر خلخال است. پژوهش حاضر ازلحاظ روش از نوع توصیفی- تحلیلی و ازلحاظ ماهیت جزو پژوهش‌های کاربردی است. در این پژوهش ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، عوامل مؤثر بر تابآوری شناسایی و پس از تهیه مدل مفهومی تحقیق، پرسشنامه‌ای در راستای رسیدن به هدف موردنظر طراحی گردید. تعیین حجم نمونه آماری آن با استفاده از روش کوکران و روش نمونه‌گیری با استفاده از روش تصادفی ساده انجام شد. برای سنجش تابآوری از بین خانوارهای ساکن در شهر خلخال، تعداد ۳۸۰ نفر از شهروندان و ۱۵ نفر کارشناسان به‌عنوان حجم نمونه تحقیق انتخاب شدند. پس از جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات میدانی در راستای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و برای ترسیم نقشه‌ها و پهنه‌بندی‌ها در قالب نرم‌افزار ARCGIS استفاده شد. با توجه به نتیجه خروجی مدل SPSS در قالب نقشه GIS میتوان بیان نمود که بخش مرکزی شهر خلخال در شرایط تابآوری پایینی قرار دارد و زلزله‌خیز است و در حالت کلی نقاط زیادی از وسعت شهر خلخال در وضعیت تابآوری متوسط و نقاط کمی از شهر در وضعیت تابآوری بسیار نامناسب قرار دارد؛ همچنین با توجه به آزمون پارامتریکتی تک نمونه‌ای نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که در پیاده‌سازی تابآوری شهری، معیارهای اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و نهادی به ترتیب در رتبه‌های اول تا چهارم تابآوری شهر خلخال قرارگرفته‌اند و نقش مؤثری بر کارآمدی تابآوری شهری در این شهر دارند. | ||||||||||||
تازه های تحقیق | ||||||||||||
زمانی یک شهر به‌طور کامل تاب آور محسوب می‌شود که تمامی مؤلفه‌ها، شاخص‌ها و ابعاد تابآوری در آن شهر در وضعیت بهتر و در حال ارتقاء قرار گیرند و چه‌بسا که ارتقاء ناموزون ابعاد مختلف تابآوری شهری آن‌چنان به تابآوری تمامی شهر و مردمان آن منجر نخواهد شد. در پژوهش حاضر با استفاده از شاخص‌های استاندارد، میزان آسیب‌پذیری شهر خلخال تعیین و با در نظر گرفتن نتایج حاصل از روش‌ها و تلفیق آن‌ها با سیستم اطلاعات جغرافیایی، نقشه آسیب‌پذیری شهر ترسیم شد. با نگاهی به شکل 5 که نتیجه خروجی مدل SPSS میباشد، میتوان بیان نمود که بخش مرکزی شهر خلخال در شرایط تابآوری پایینی قرار دارند و زلزله‌خیز است. در حالت کلی با توجه به نقشه بالا نقاط زیادی از وسعت شهر خلخال در وضعیت تابآوری متوسط (زردرنگ) و نقاط خیلی کمی از شهر خلخال در وضعیت تابآوری بسیار نامناسب (قرمزرنگ) قرار دارد؛ همچنین مشخص گردید که شرایط هسته مرکزی شهر خلخال نامناسب است و در هنگام زمین‌لرزه آمار تلفات جانی و آسیب‌های مالی به همراه خواهد داشت. این محلات منطبق بر بافت فرسوده و قدیمی حاشیه شهر است که در شرایط نامطلوبی قرار دارند و از آسیب‌پذیری جدی برخوردار هستند. مطالعه حاضر نشان می‌دهد که میزان تابآوری وضع موجود در شهر خلخال در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادی و کالبدی محیطی به‌طور مطلوب ارزیابی نمی‌شود و با تغییر هریک از ابعاد میزان تابآوری خانوارها نیز تغییر می‌یابد. با استفاده از پرسشنامه در واحد تحلیل داده‌های گردآوری‌شده محیط spss نتایج به‌دست‌آمده از طریق آزمون‌های آماری، نشان داد که میزان آلفای کرونباخ کل پرسشنامه این پژوهش، معادل 953/0(بیش از 7/0) میباشد که نشان‌دهنده این است که پرسشنامه دارای پایایی عالی میباشد، همچنین در بخش تعیین وضعیت کیفیت گویه‌ها، سؤالات پرسشنامه‌ای بر مبنای ابعاد تعیین‌شده موردبررسی قرار گرفت و نشان داد که هیچ‌یک از شاخص‌ها و گویه‌های ابعاد تابآوری در شهر خلخال در شرایط متوسط و بالاتر از آن قرار ندارند. در ادامه نتایج آزمون فریدمن نشان‌دهنده آن است که شاخص اجتماعی با میانگین92/2 ازنظر کارشناسان دارای وضعیت نامطلوب‌تری نسبت به بقیه شاخص‌ها میباشد و دراین‌بین شاخص نهادی با میانگین 11/2 دارای وضیعت مطلوبی میباشد. علاوه بر موارد یادشده در پیاده‌سازی تابآوری شهری با توجه به آزمون پارامتریکتی تک نمونه‌ای معیارهای اجتماعی با میانگین 56/2 (اولویت اول)، کالبدی-محیطی با میانگین 50/2 (اولویت دوم)، معیار اقتصادی با میانگین 49/2 (اولویت سوم) و معیار نهادی با میانگین 44/2 (اولویت آخر) نقش مؤثری بر کارآمدی تابآوری شهری در شهر خلخال دارند که توجه به آن می‌تواند به توسعه پایدار شهری کمک نماید؛ بنابراین در سطح 95 درصد اطمینان میتوان ادعا نمود که وضعیت شاخص‌های تابآوری در محدوده موردمطالعه در مواجهه با زمین‌لرزه کمتر تاب آور میباشد و وضعیت این متغیرها (ابعاد) به‌صورت معناداری پایین‌تر از حد متوسط 3 است. در آخر ضریب همبستگی اسپیرمن مورد آزمون قرار گرفت و نتایج به‌دست‌آمده مبنی بر وجود رابطه معنادار بین مؤلفه‌ها و تابآوری شهر خلخال از طریق آزمون‌های آماری، نشان داد که بین میزان تابآوری و مؤلفه‌های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی نهادی رابطه معناداری وجود دارد. به عبارتی با توجه به ضریب همبستگی اسپیرمن بین ابعاد رابطه معنادار و همبستگی مثبت و قوی وجود دارد. به‌بیان‌دیگر هرچه میزان مؤلفه‌های یادشده در بین شهروندان بالاتر باشد، بر میزان تابآوری نیز افزوده می‌شود. نتایج حاصل از بررسی صورت گرفته و پژوهش دیگر محققان می‌تواند منجر به درس‌هایی در آمادگی افزایش تابآوری در برابر واکنش‌ها و بحران‌ها باشد. به صورتی که ایمنی شهر در برابر خطرات همچون یک هدفی در تمامی سطوح برنامه‌ریزی مدنظر قرار گیرد که باعث کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تابآوری در شهرها باشد. پیشنهاد‌ها به‌منظور افزایش تابآوری شهر خلخال در جدول 18 نشان داده شده است. در ادامه در این پژوهش با توجه به هر یک از ابعاد تابآوری به‌منظور افزایش تابآوری شهر خلخال پیشنهاد‌هایی به شرح زیر ارائه می‌شود:
جدول (18): پیشنهاد‌هایی به‌منظور افزایش تابآوری شهر خلخال
منبع: یافته‌های تحقیق، 1401 محدودیت‌ها و تنگناهایی در این پژوهش وجود داشت که در زیر به چند مورد آن اشاره‌شده است:
| ||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||
| کلید واژگان: آسیب‌پذیری شهری؛ خطر لرزه ای؛ تابآوری؛ شهر خلخال | ||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||
|
بسیاری از شهرها در معرض مخاطرات طبیعی ازجمله زمین‌لرزه هستند. یکی از اهداف مهم برنامه‌ریزی شهری کاهش آسیب‌پذیری و تاب آور نمودن شهرها در برابر زمین‌لرزه است و اولین گام برای تحقق این هدف، شناخت و ارزیابی میزان آسیب‌پذیری شهر خلخال در مقابل زمین‌لرزۀ احتمالی است. هدف اصلی این پژوهش سنجش آسیب‌پذیری خطرات زمین‌لرزه با رویکرد تابآوری در شهر خلخال است. پژوهش حاضر ازلحاظ روش از نوع توصیفی- تحلیلی و ازلحاظ ماهیت جزو پژوهش‌های کاربردی است. در این پژوهش ابتدا از طریق مطالعات کتابخانه‌ای، عوامل مؤثر بر تابآوری شناسایی و پس از تهیه مدل مفهومی تحقیق، پرسشنامه‌ای در راستای رسیدن به هدف موردنظر طراحی گردید. تعیین حجم نمونه آماری آن با استفاده از روش کوکران و روش نمونه‌گیری با استفاده از روش تصادفی ساده انجام شد. برای سنجش تابآوری از بین خانوارهای ساکن در شهر خلخال، تعداد ۳۸۰ نفر از شهروندان و ۱۵ نفر کارشناسان به‌عنوان حجم نمونه تحقیق انتخاب شدند. پس از جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات میدانی در راستای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و برای ترسیم نقشه‌ها و پهنه‌بندی‌ها در قالب نرم‌افزار ARCGIS استفاده شد. با توجه به نتیجه خروجی SPSS در قالب نقشه GIS میتوان بیان کرد که بخش مرکزی شهر خلخال در شرایط تابآوری پایینی قرار دارد و زلزله‌خیز است و نقاط زیادی از وسعت شهر خلخال در وضعیت تابآوری متوسط و نقاط کمی از شهر در وضعیت تابآوری بسیار نامناسب قرار دارد؛ همچنین با توجه به آزمون پارامتریکتی تک نمونه‌ای نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که در پیاده‌سازی تابآوری شهری، معیارهای اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و نهادی به ترتیب در رتبه‌های اول تا چهارم تابآوری شهر خلخال قرارگرفته‌اند و نقش مؤثری بر کارآمدی تابآوری شهری در این شهر دارند. | ||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||
| ||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 349 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 253 |
||||||||||||