ارزیابی و تحلیل تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم در محدوده شهرستان تبریز با استفاده از روش OWA و کمیت سنج های فازی

نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که شهرستان تبریز به دلیل وجود جاذبه‌های طبیعی توانایی بسیاری برای توسعه اکوتوریسم دارد.نتایج حاصل از پهنه‌بندی تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم منطقه موردمطالعه با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی نشان می‌دهد که 52493 هکتار (48/23 درصد) از این شهرستان در پهنه بسیار مطلوب و 50017 هکتار (38/22 درصد) در پهنه مطلوب قرارگرفته است؛ و در نتیجه با قرار گرفتن 102510 هکتار و به عبارتی 86/45 درصد از مساحت شهرستان در پهنه مستعد توسعه اکوتوریسم، نشان دهنده پتانسیل بالای این شهرستان برای اکوتوریسم است. منطقه مرکزی شهرستان تبریز با مساحتی در حدود 5249 هکتار توان اکو توریستی بالایی برخوردار می‌باشند. این پهنه به لحاظ معیارهای تحقیق در وضعیت بسیار مطلوبی قرار دارد؛ به‌طوری از نظر مهم‌ترین معیارها اول یعنی فاصله از چشم‌اندازهای طبیعی، فاصله از جاذبه‌های تاریخی، مذهبی و باستانی و فاصله از امکانات و خدمات دارای به علت نزدیکی به شهرهای هم‌جوار از جمله خود تبریز به‌عنوان مرکز استان دارای وضعیت مناسبی نسبت به سایر نقاط شهرستان تبریز است؛ از نظر فاصله از راه‌های ارتباطی این پهنه مستعد به دلیل قرارگیری چهارراه ارتباطی راه‌آهن و تراکم جاده‌ای اطراف شهر تبریز به‌عنوان مهم‌ترین شهر و مرکز استان بسیار محسوس است؛ همچنین وجود فرودگاه تبریز نیز قابل‌ذکر است. از نظر کاربری اراضی این پهنه به لحاظ قرارگیری در محدوده بلافصل شهرهای مرکزی استان از قابلیت زیادی برخوردار است؛ به لحاظ فاصله از منابع آب (رود، چاه و قنات) تمامی شهرستان در وضعیت مناسبی قرار دارد. به لحاظ معیار فاصله از خطوط انتقال برق بیشترین دسترسی در مرکز شهرستان و پهنه مستعد برقرار است. به لحاظ معیار پوشش گیاهی این پهنه بیشتر قرارگرفته در بین مراتع متوسط کوهستانی در شرق منطقه و اراضی کشاورزی آبی است که اکوسیستم بسیار منحصربه‌فردی به وجود آورده است؛ همچنین اگرچه معیارهای میزان بارش، میزان دمای هوا، میزان فرسایش‌پذیری خاک، جهت شیب، میزان شیب، ارتفاع و فاصله از گسل دارای امتیاز کمی در پهنه‌بندی هستند، اما پهنه مستعد طبیعت‌گردی وضعیت مطلوبی دارد.

از آنجایی‌که شهرستان تبریز نیز دارای توان اکولوژیکی و تمرکز بالایی از منابع اکوتوریسمی در نقاط مختلف است، از پتانسیل مناسبی برای توسعه اکوتوریسم برخوردار است. ارتفاعات عون بن علی، کوه‌های پکه چین، بهلول داغی، سهند، دره لیقوان، دره سردرود، ممد دره سی، چشمه آب‌معدنی استی سو (لیقوان)، دریاچه مصنوعی ائل گلی، سد شهید مدنی، سد نهند، سد ملک کیان، جنگل‌های فرودگاه تبریز، جنگلی کاری تچه های رجائی شهر و... نشان‌دهنده پتانسیل بالای شهرستان در این زمینه می‌باشد.در نتیجه با درنظر گرفتن تمامی موارد مورد مطالعه، می‌توان گفت که شهرستان تبریز جهت توسعه اکوتوریسم توان و پتانسیل بالایی دارد.این نتایج با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره در ارزیابی تناسب مکانی برای توسعه اکوتوریسم قابل اثبات است.خروجی‌های پژوهش حاضر از جمله نقشه اولویت‌بندی تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم شهرستان تبریز با استفاده از 16 معیار مختلف بیانگر نقش مثبت روش تحلیل سلسله‌مراتبی به علت امکان به‌کارگیری معیارها و تحلیل‌های بیشتر در پهنه‌بندی توان اکو توریستی است.

نتایج پژوهش حاضر با نتایج تحقیقات سایر پژوهشگران همچون دوندو و همکاران[1] (2013)، کریم پناه و همکاران (1384)، فرج زاده اصل و کریم پناه (1387)، قادری زاده و همکاران (1388)، ولدبیگی و همکاران (1390) و سایر محققان مندرج در بخش پیشینه پژوهش منطبق   است.نوآوری تحقیق صورت گرفته استفاده از معیارهای بیشتر به تناسب ویژگی های محلی است.

در نهایت می توان نتیجه گرفت که شهرستان تبریز با در نظر گفتن تمامی پارامترهای دخیل در جذب توریسم طبیعت محور،از جذابیت های زیادی برخوردار است که در برنامه ریزی ها توسعه ای  و اهداف مدیریتی، باید چنین پتانسیل هایی در نظر گرفته شوند. 

شهرستان تبریز به لحاظ دارا بودن جاذبه های طبیعی و شرایط اقلیمی مناسب، از پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران طبیعت  برخوردار است.به لحاظ جاذبه های بی شمار طبیعی در این محدوده و با هدف ارزیابی میزان تناسب مکانی بخش های مختلف شهرستان از نظر جاذبه های اکوتوریستی، در این پژوهش از تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، روش (OWa) و همچنین از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شد. برای رسیدن به هدف،ابتدا با توجه به وضعیت منطقه مورد مطالعه و با در نظر گرفتن نظرات کارشناسان گردشگری طبیعت،گزینه های های موثر در ارزیابی تناسب مکانی برای توسعه اکوتوریسم انتخاب گردید.در مرحله بعدی، تمامی گزینه ها به لایه های اطلاعاتی تبدیل شدند و در نهایت با استفاده از تکنیک AHP FUZZY و با روش OWA در محیط GIS و ترکیب 16 لایه اطلاعاتی، نقشه تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم منطقه مورد مطالعه تهیه شد. براساس نتایج به دست آمده از نقشه تناسب مکانی توسعه اکوتوریسم در منطقه مورد مطالعه،مشخص گردیدکه، 8/52493 هکتار و یا به عبارتی 48/23 درصد از منطقه در سطح بسیار مطلوب، 8/50017 هکتار یا 38/22 درصد از منطقه مورد مطالعه در حد مطلوب و 1/51709 هکتار و 13/23 درصد در سطح متوسط قرار دارد. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که از نظر توسعه اکوتوریسم، 3/24659 هکتار و یا 03/11 درصد کل محدوده،در بخش های نامناسب قرار دارند،این در حالی است که منطقه مرکزی شهرستان تبریز از توان اکوتوریستی بالایی برخوردار می باشد. این پهنه از شهرستان به لحاظ برخورداری از بعضی از معیارهای تحقیق،یعنی فاصله از چشم‌اندازهای طبیعی، فاصله از جاذبه‌های تاریخی، مذهبی و باستانی و فاصله از امکانات و خدمات،در وضعیت بسیار مطلوبی قرار دارند و از نظر فاصله از راه‌های ارتباطی و قرارگیری در چهار راه ارتباطی مهم مانند راه‌آهن و تراکم جاده‌ای اطراف شهر و همچنین به دلیل وجود فرودگاه تبریز، به‌عنوان مهم‌ترین پهنه از نظر جاذبه‌های اکوتوریستی محسوب می شود. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که شهرستان تبریز می تواند به لحاظ تناسب مکانی برای اهداف توسعه اکوتوریسم، و برخورداری از توان و پتانسیل بالا از نظر معیارهای گزینشی، برای توسعه اکوتوریسم به یکی از قطب های مهم اکوتوریسم کشور به ویژه در شمال غرب کشور تبدیل شود.