تحلیل اثرات گردشگری بر توسعه اقتصادی شهرهای کوچک مقیاس مبتنی بر رویکرد آینده‌پژوهی (مورد پژوهش: شهر ایذه)

گردشگری از مهم‌ترین عوامل عمران ناحیه‌ای و فعالیتی متعادل‌کننده است که موجب توسعه اقتصادی در سطح مناطق می‌شود و توزیع عادلانه درآمد و همچنین افزایش اشتغال را به دنبال دارد. دولت‌ها در امور گردشگری به لحاظ اهمیت اقتصادی آن دخالت می‌نمایند. در این تحقیق با روش ترکیبی کمی و کیفی به تبیین پیشران‌های مؤثر بر آینده گردشگری شهری بر توسعه اقتصادی شهر ایذه پرداخته شد. 44 متغیر در غالب 4 بعد اشتغال، درآمد، سرمایه‌گذاری، زیرساخت، موردبررسی قرارگرفته‌اند. از میان 44 متغیر اثرگذار بر توسعه اقتصادی شهر ایذه، 11 عامل (سرمایه‌گذاری در فعالیت­های گردشگری، ساماندهی شبکه‌های ارتباطی، افزایش تولید در واحد سطح، بهبود امکانات تفریحی، سطح رفاه درآمدی، تنوع منابع درآمدی، افزایش درآمد روستائیان، گسترش صنایع کارگاهی در روستاها، ترغیب افراد به ایجاد بازارهای هفتگی در شهر، سرمایه‌گذاری در روستاها، بازسازی و احیای بافت و فضاهای کهن شهری و جاذبه‌های گردشگری)، بیشترین تأثیرگذاری و کمترین تأثیرپذیری را بر آینده گردشگری شهر ایذه دارند. در طیف بعدی متغیرهای ریسک قرار دارند. این متغیرها شامل، سرمایه­گذاری درزمینه‌ی خدمات رفاهی مربوط به گردشگری، بهبود امکانات تفریحی، افزایش تولید در واحد سطح، تنوع منابع درآمدی، سطح رفاه اجتماعی مردم، افزایش  اقامتگاه‌های بوم گردی، ترغیب افراد به ایجاد بازارهای هفتگی در شهر، تجهیز سرویس‌های بهداشتی، بازسازی و احیای بافت و فضاهای کهن شهری و جاذبه‌های گردشگری، شکل‌گیری فرصت‌های تازه در بازار کار، تقویت اقتصادی مقاومتی در روستاها، تنوع‌بخشی و پویایی اقتصاد روستایی، متغیرهای ریسک از ظرفیت بالایی جهت تبدیل‌شدن به بازیگران کلیدی توسعه اقتصادی شهر ایذه برخوردارند؛ زیرابه علت ماهیت ناپایداری‌شان پتانسیل تبدیل‌شدن به بازیگران کلیدی توسعه گردشگری رادارند. متغیرهای چون ایجاد شغل­های وابسته به گردشگری و اکو توریسم، توسعه مراکز رفاهی ارزان‌قیمت، احیا صنایع‌دستی، افزایش اجاره منازل، ویلا، سوئیت به گردشگران بر درآمد خانوارها، امنیت شغلی، شکل‌گیری طرح‌های توسعه و آبادانی، متغیرهای تأثیرپذیر هستند. ماهیت این متغیرها در تأثیرگذاری پایین و تأثیرپذیری بسیار بالا است. این متغیرها بیشترین عوامل توسعه شهر ایذه را شامل می‌شوند. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده می‌توان نتیجه گرفت که آینده توسعه گردشگری بر توسعه اقتصادی شهر ایذه در گروه متغیرهای اثرگذار، ریسک و متغیرهای تأثیرپذیر هستند.همچنین برای رتبه‌بندی هر یک از عوامل 43 گانه پژوهش در چهار بعد گردشگری مذهبی، فرهنگی، تاریخی و طبیعی ایذه نشان داد که این رتبه‌ها باهم متفاوت هستند ببرای مثال عامل ایجاد شغل‌های وابسته به گردشگری برای بعد مذهبی بیشتر از سایر موارد است که در این رابطه می‌توان به بارگاه متبرکه امام‌زاده سلطان ابراهیم (ع) در کارتا دانیال نبی در سوسن، امام‌زاده شه پیر در شمال ایذه و چند قدمگاه ائمه اطهار که برای اهالی مقدس شمرده می‌شوند وجود دارد و بر اساس مشاهدات میدانی  بیشترین شغل‌ها در این رابطه فروش بدل جات، هزینه‌های اسکان و فروش غذاهای بومی محلی است. بنابراین نیاز است که بر اساس این نتایج برنامه‌ریزی جامع و آینده‌نگری در رابطه با گردشگری در این شهر صورت گیرد.  

گردشگری این پتانسیل را دارد که به یک صنعت قابل توجه در ایذه تبدیل شود و منجر به رشد مشاغل و خدمات مرتبط شود. با توسعه زیرساخت‌های گردشگری و ارتقای جاذبه‌های شهر، تعداد گردشگرانی که به ایذه سفر می‌کنند به مرور زمان افزایش می‌یابد که منجر به ایجاد مشاغل جدید و رشد اقتصاد محلی می‌شود. علاوه بر این، با تثبیت بیشتر گردشگری در شهر، سرمایه گذاری و توسعه در این صنعت افزایش می یابد و به رشد اقتصادی کمک می کند.

با رشد گردشگری در ایذه، بر حفظ میراث فرهنگی این شهرستان تاکید بیشتری می شود. این می تواند شامل بازسازی مکان های تاریخی و حفظ صنایع دستی و آداب و رسوم سنتی باشد. ایذه با حفظ میراث فرهنگی خود می تواند گردشگران بیشتری را جذب کند که علاقه مند به تجربه تاریخ و سنت های منحصر به فرد این شهر هستند و به رشد صنعت گردشگری و حمایت از اقتصاد محلی کمک کند.

با رشد گردشگری در ایذه، ممکن است سرمایه گذاری در زیرساخت ها برای حمایت از این صنعت افزایش یابد. این می تواند شامل توسعه هتل ها و رستوران های جدید، بهبود سیستم های حمل و نقل و ساخت جاذبه های جدید باشد. این سرمایه‌گذاری نه تنها می‌تواند از رشد گردشگری حمایت کند، بلکه باعث ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی در صنایع مرتبط می‌شود.رشد صنعت گردشگری در ایذه می تواند به تنوع بخشیدن به اقتصاد محلی کمک کند و اتکای این شهر به صنایع سنتی را کاهش دهد. این امر می‌تواند شهر را در برابر شوک‌های اقتصادی مقاوم‌تر کند و فرصت‌های جدیدی را برای توسعه کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری فراهم کند. با رشد گردشگری، ممکن است فرصت‌هایی برای توسعه صنایع مرتبط مانند تولید صنایع دستی محلی و محصولات غذایی سنتی وجود داشته باشد که مزایای اقتصادی بیشتری برای شهر ایجاد می‌کند.

در مجموع، توسعه گردشگری در ایذه پتانسیل ایجاد مزایای اقتصادی قابل توجهی از جمله اشتغال زایی، افزایش سرمایه گذاری و تنوع بخشی به اقتصاد محلی را دارد. با این حال، برای تحقق این مزایا، شهر نیاز به سرمایه گذاری در زیرساخت های گردشگری، ترویج میراث فرهنگی خود و ایجاد محیطی جذاب و دلپذیر برای بازدیدکنندگان دارد. با رویکرد صحیح، گردشگری می تواند به محرک اصلی توسعه اقتصادی ایذه و سایر شهرهای متوسط جهان تبدیل شود.

 مقایسه این پژوهش با سایر پژوهش‌های پیشین نشان می‌دهد که پژوهش حاضر در ابعاد مختلفی نظیر متغیرها ، روش و اهداف با سایرین دارای وجه تشابه و تفاوت بوده است به‌طوری‌که در پژوهش پیرس(1989) شاخص‌های اقتصادی تأکید فراوانی کرده است و محتوای این پژوهش در همین راستا است اما با توجه به اینکه پژوهش حاضر شاخص‌های اقتصادی را در چهار برد گردشگری ایذه تحلیل کرده است متفاوت است  کانتو و جوردا(2002)در پژوهشی که در قالب یک برنامه ملی برای اسپانیا انجام شد از روش‌های همبستگی استفاده کردند اما پژوهش حاضر با روش‌های آینده‌پژوهی و تکنیک‌های تصمیم‌گیری استفاده کرده است اما ازلحاظ محتوایی که نتایج پژوهش آنان در قلمرو موردمطالعه مثبت بود با پژوهش حاضر همخوانی دارد چراکه این پژوهش و به‌کارگیری آن در ابعاد مختلف گردشگری شهر ایذه می‌تواند نتایج مثبت اقتصادی داشته باشد پژوهش مارتین و مورالز(2004)بر اساس داده‌های ثبت‌شده کشورهای آمریکای لاتین اثرات گردشگری بر توسعه اقتصادی را مثبت گزارش کردند که تفاوت آن با پژوهش حاضر از نوع روش تحقیق به‌خصوص در جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از تکنیک دلفی است همچنین این پژوهش با اثر فایسا و همکاران(2009) ازنظر به‌کارگیری روش‌های کمی متفاوت هستند اما ازنظر شاخص‌های اقتصادی نظیر توسعه خدمات رفاهی تنوع منابع درآمدی و ایجاد کسب‌وکارهای محلی مشابه است. در همین سال زورتاک متغیرهای اقتصادی که برای توسعه گردشگری ترکیه به کار می‌گیرد با بخشی از شاخص‌های پژوهش  حاضر مشترک است اما از بعد روانشناسی باهم متفاوت هستند چراکه او از تحلیل‌های همبستگی استفاده می‌کند اما این پژوهش از تحلیل‌های آینده‌نگاری و تصمیم‌گیری چند معیاره استفاده می‌کند. پژوهش فینگی و ویکی(2010)میز با پژوهش حاضر ازنظر هدف به‌طور مستقیم در ارتباط است چراکه آنان به دنبال پویایی گردشگری هستند و پژوهش حاضر در سطح محلی به دنبال توسعه گردشگری شهرهای کوچک است. ستاناوهمکاران(2011)رشد اقتصادی بر توسعه گردشگری کشورهای عضو اجلاس اسلامی را بررسی کردند که شهر ایذه به دلیل اینکه یکی از شهرهای کوچک مقیاس ایران است با پژوهش حاضر اشتراک دارد زیرا در هر دو پژوهش متغیرهای فرهنگی که پایه و اساس شهرهای اسلامی است به کار گرفته‌شده است. پژوهش جورجویچ و ملیچویچ (2020) که در سروستان انجام شد ازنظر روش با پژوهش حاضر متفاوت است اما از جنبه شاخص شناسی با این پژوهش همپوشانی دارد. مقایسه این پژوهش با پیشینه داخلی نیز نشان می‌دهد که در جنبه‌های مختلفی باهم تفاوت و تشابه دارند به‌طوری‌که پژوهش یاوری و همکاران(1388) نوربخش و اکبرپور(1389) میرزایی و همکاران(1398) ابراهیم نیا(1392) میرزایی قلعه و منشی‌زاده (1396) راشدی و همکاران(1399) قربانی سپهر و همکاران(1400) با پژوهش حاضر ازنظر گردشگری در سطح ملی، گردشگری کلان‌شهری، و گردشگری مراکز استانی را انجام دادند اما این پژوهش با نگاهی متفاوت به شهر ایذه که جز شهرهای کوچک مقیاس است این تفاوت را تائید می‌کند اما از جنبه شاخص شناسی با تمام پژوهش‌های ذکرشده با تحقیق حاضر همپوشانی دارد و تفاوت دیگر این پژوهش‌ها با پژوهش‌های حاضر رتبه‌بندی متغیرها در چهار بعد گردشگری مذهبی، فرهنگی، تاریخی و طبیعی است.بامطالعه و بررسی پیشینه تحقیق حاضر می‌توان گفت که گردشگری پدیده‌ای است که از دیرباز با انسان بوده و همواره تأثیرات زیادی برای جوامع مختلف بشری به ارمغان آورده است. با توجه به اهمیت این پدیده در زندگی انسان‌ها، اندیشمندان و کارشناسان امر اقدام به بررسی زمینه ها و ابعاد مختلف این پدیده کرده‌اند. توسعه گردشگری، به‌ویژه در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، عامل مؤثری در مقابله با فقر و بیکاری و توسعه اقتصادی است و موجب افزایش درآمد قشرهای مختلف، کاهش بیکاری و رونق اقتصادی و درنتیجه بهبود کیفیت زندگی مردم و افزایش رفاه اجتماعی می‌شود. بررسی تحقیقات نشان می‌دهد که ارز به‌دست‌آمده از فعالیت‌های گردشگری در تنظیم و تراز پرداخته‌ای بسیاری از کشورها، به‌ویژه کشورهای کمتر توسعه‌یافته که معمولاً وابسته به اقتصاد تک‌محصولی‌اند، مؤثر واقع‌شده است.

 نوآوری پژوهش حاضر از سه جنبه دارای اهمیت است اول از جنبه شاخص شناسی است که هریک از شاخصهای پژوهش با ابعاد چهارگانه گردشگری در ایذه مقایسه و رتبه بندی شده اند. دوم از جنبه روش تحقیق است که مدلهای آینده پژوهی با مدل MARCOS ترکیب شده اند و سومین نوآوری آن از جنبه قلمرو مورد مطالعه است که چنین پژوهشی برای اولین بار است که در سطح شهر ایذه کار شده است

در راستای نتایج تحقیق پیشنهادهایی به شرح زیر ارائه می‌شود:توسعه زیرساخت ها: ایذه باید زیرساخت های خود از جمله حمل و نقل، اقامتگاه و امکانات عمومی را برای جذب گردشگران بیشتر توسعه دهد. بهبود جاده ها، فرودگاه ها و حمل و نقل عمومی می تواند سفر گردشگران به ایذه را آسان کند. علاوه بر این، توسعه بیشتر هتل ها، رستوران ها و سایر امکانات مرتبط با گردشگری می تواند تجربه راحت تری را برای بازدیدکنندگان فراهم کند.

ترویج فرهنگ و میراث محلی: ایذه دارای میراث فرهنگی و تاریخی غنی است که می تواند گردشگران را جذب کند. ترویج جشنواره ها، سنت ها و صنایع دستی محلی می تواند علاقه گردشگران را به این منطقه افزایش دهد. علاوه بر این، توسعه موزه‌ها، مراکز فرهنگی و سایر جاذبه‌های گردشگری که تاریخ و فرهنگ ایذه را به نمایش می‌گذارند نیز می‌توانند بازدیدکنندگان را جذب کنند.

تقویت بازاریابی و برندسازی: بازاریابی و برندسازی موثر برای جذب گردشگران بیشتر به ایذه ضروری است. شهر باید از رسانه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها و دیگر پلتفرم‌ها برای تبلیغ جاذبه‌های خود و برجسته کردن نقاط فروش منحصربه‌فرد خود استفاده کند. همکاری با وبلاگ نویسان مسافرتی نیز می تواند دید را افزایش دهد و باعث ایجاد علاقه در شهر شود.

بهبود ایمنی و امنیت: تضمین ایمنی و امنیت برای جذب گردشگران بسیار مهم است. ایذه باید بر تقویت اقدامات ایمنی از جمله افزایش گشت های پلیس، ارتقای روشنایی در اماکن عمومی و اجرای دستورالعمل های ایمنی در مناطق گردشگری تمرکز کند.

تشویق سرمایه گذاری: تشویق سرمایه گذاری در صنعت گردشگری می تواند به توسعه زیرساخت ها، ایجاد فرصت های شغلی و بهبود کلی اقتصاد کمک کند. دولت باید مشوق هایی را برای سرمایه گذاران و کارآفرینان برای سرمایه گذاری در بخش گردشگری فراهم کند، مانند معافیت های مالیاتی یا یارانه برای توسعه مشاغل مرتبط با گردشگری.

توسعه اکوتوریسم: بوم گردی به طور فزاینده ای محبوب می شود و می تواند گردشگران آگاه به محیط زیست را جذب کند. ایذه می­تواند بوم گردی را با ترویج شیوه های گردشگری پایدار مانند کاهش ضایعات و ترویج تلاش های حفاظتی توسعه دهد. علاوه بر این، توسعه مسیرهای پیاده‌روی، ذخایر طبیعی و سایر فعالیت‌های فضای باز می‌تواند گردشگران علاقه‌مند به اکوتوریسم را جذب کند.به کار گیری متخصصان گردشگری: متخصصان گردشگری آموزش دیده می توانند خدمات با کیفیتی را به گردشگران ارائه دهند و رضایت و احتمال بازگشت آنها را افزایش دهند. ایذه باید در برنامه های آموزشی برای متخصصان گردشگری از جمله کارکنان هتل، راهنمایان تور و آژانس های مسافرتی سرمایه گذاری کند.با جرای این پیشنهادات، ایذه می تواند صنعت گردشگری پر رونقی را توسعه دهد که می تواند سهم بسزایی در توسعه اقتصادی این شهرداشته باشد.