اثر کودهای دامی بر رشد، عملکرد و اسانس گیاه دارویی مریمگلی (Salvia officinalis L.)

قنبری عدیوی, عسکر; فلاح, سینا; کریمی, مجتبی; لری گوئینی, زهرا

doi:10.22034/saps.2021.43886.2603

فهرست نشریات دارای اعتبار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

تعداد نشریات	45
تعداد شماره‌ها	1,435
تعداد مقالات	17,667
تعداد مشاهده مقاله	57,624,628
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	19,318,544

اثر کودهای دامی بر رشد، عملکرد و اسانس گیاه دارویی مریمگلی (Salvia officinalis L.)

دانش کشاورزی وتولید پایدار

مقاله 12، دوره 31، شماره 3، آبان 1400، صفحه 181-196 اصل مقاله (716.63 K)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/saps.2021.43886.2603

نویسندگان

عسکر قنبری عدیوی^* ¹؛ سینا فلاح²؛ مجتبی کریمی²؛ زهرا لری گوئینی³

¹دانشجوی دکتری زراعت دانشگاه شهرکرد

²گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد

³دانشیار پژوهشکده علوم پایه سلامت، مرکز تحقیقات گیاهان دارویی، دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، شهرکرد، ایران

چکیده

چکیده
اهداف: این تحقیق به منظور ارزیابی اثر کودهای دامی بر رشد و نمو اندام گیاه مریم‌گلی برای حصول عملکرد مطلوب اسانس انجام گردید.

مواد و روش‌ها: آزمایش به صورت طرح اسپیلت پلات در زمان و در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در سال‌های 1397 و 1398 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل کود مرغی (کم، متوسط و زیاد به ترتیب 2222، 3174 و 5555 کیلوگرم در هکتار)، سطوح کود گوسفندی (کم، متوسط و زیاد به ترتیب 3788، 5411 و 9470 کیلوگرم در هکتار)، سطوح کود گاوی (کم، متوسط و زیاد به ترتیب 4310، 6157 و 10775 کیلوگرم در هکتار)، کود شیمیایی و شاهد (بدون کود) بودند که در دو چین مورد مقایسه قرار گرفتند. صفات اندازه‌گیری شده شامل رنگیزه‌های فتوسنتزی، شاخص‌سطح برگ، وزن خشک اندام هوایی، درصد و عملکرد اسانس بودند.

یافته‌ها: اثرات اصلی کود و چین برداری بر همه صفات (به جز کارتنوئیدها و درصد اسانس) معنی‎دار شد. اثرات متقابل کود در چین برای کلروفیل‎ها، وزن خشک اندام هوایی و عملکرد اسانس معنی‎دار بود. در چین اول، بیشترین میزان کلروفیل‎ها در کرت‎های دریافت‎کننده سطح زیاد کود مرغی مشاهده شد. در چین دوم، کرتهای دریافت کننده سطح زیاد کود مرغی دارای بیشترین میزان وزن خشک اندام هوایی بودند (2953 کیلوگرم در هکتار) و این تیمار بدون اختلاف معنی‎دار با تیمار کود شیمیایی دارای بیشترین عملکرد اسانس بود.

نتیجه‎گیری: کاربرد سطح زیاد کود مرغی می‎تواند عملکرد ماده خشک و تولید اسانس را معادل تیمار کود شیمیایی تولید نماید. بنابراین با توجه به زراعی مطلوب کود مرغی و اثرات باقیمانده آن در اگرواکوسیستم برای تولید گیاه دارویی مریم‎گلی توصیه می‎شود.

کلیدواژه‌ها

"مریم‌گلی"؛ "کود دامی"؛ "کارایی زراعی"؛ "رنگدانه ‎فتوسنتزی"؛ "اسانس"

اصل مقاله

مقدمه

انتخاب گیاه و روش‎های مدیریتی اکوسیستم کشاورزی به ارزش گیاه، هزینه‎های تولید، اهمیت محصول تولیدی و نیز درجه مخاطره در تولید آن بستگی دارد (کونور و همکاران 2011). گیاهان متعلق به خانواده نعنا در بسیاری از مناطق جهان عمدتا با هدف تهیه رایحه‌های مختلف و بهبود کیفیت محصولات غذایی کشت می‎شوند. همچنین این گیاهان منبع غنی از ترکیبات فعال دارویی برای درمان یا پیشگیری بیماری‎ها می‎باشند (لملی 2018). علاوه بر این، به عنوان چاشنی غذاهای روزانه، تنتورهای هیدرو الکلی و دمنوش استفاده می‌شوند (گارسیا و همکاران 2016).

مریم‌گلی (Salvia officinalis L.) گیاهی چندساله بوته‎ای است که در اصل در منطقه مدیترانه شرقی یافت می‌شود (بردوسکا و همکاران 2013). این گیاه همیشه سبز دارای ساقه‌های چوبی، برگ‌های نقره‌ای و گل‌هایی از آبی تا بنفش است که اخیراً در کشورهای مختلف کشت می‌شود (لملی 2018). این گیاه همچنین سابقه طولانی در طب سنتی برای مبارزه با تب، روماتیسم، تعریق و همچنین در درمان برونشیت مزمن یا بیماری‌های مختلف روانی دارد (علینژاد و همکاران 2012). در مطالعات مختلف خواص ضد دیابت (کریستنسن و همکاران 2010)، ضد التهاب (رودریگز و همکاران 2011)، ضد میکروبی (گارسیا و همکاران 2012) ، کاهنده قند خون (شفیعی نیک و همکاران 2012)، آنتی اکسیدانی (جنرالیک و همکاران 2012)، پیشگیری کننده از بیماری تخریب عصبی یا نرودژنراتیو (تاکانو و همکاران 2011)، و ضد فعالیت تومور (البرازنجی و همکاران 2013 و اکابری و همکاران 2014) گزارش شده است.

کودهای شیمیایی از اجزای اجتناب ناپذیر کشاورزی کنونی بوده و تأثیرات مهمی در تولید محصولات جهانی دارند (فلاح و همکاران 2018). اگرچه این کودها به طور وسیعی برای افزایش عملکرد محصولات کشاورزی استفاده می‌شوند، اما کاربرد طولانی مدت آنها باعث افزایش شوری، کاهش باروری خاک، آلودگی آب‌ها و عدم تعادل سیستم اکولوژیک خاک می‌شود (امامی بیستگانی و همکاران 2018). افزایش نگرانی در مورد اثرات منفی کودهای شیمیایی بر محیط زیست و هزینه‌هایی مستقیم و غیرمستقیم سبب شده تا حد امکان کودهای آلی برای افزایش بازده محصول جایگزین آنها شوند (فلاح و همکاران 2018). استفاده از کود آلی می‌تواند راه را برای جبران مواد مغذی ضروری و بهبود سلامت خاک و بهره‎وری محصولات هموار کند (برنر و همکاران 2008 ؛ باجلی و همکاران 2016).

مطالعات نشان داده است که استفاده از کودهای آلی باعث افزایش عملکرد اسانس و کیفیت متابولیت‌های ثانویه گیاهان دارویی می‌شود (فلاح و همکاران 2018). انور و همکاران (2005) و سینگ و همکاران (2014) دریافتند که استفاده از کود آلی باعث افزایش رشد، ماده خشک، محتوای اسانس، عملکرد اسانس و کیفیت اسانس ریحان (Ocimum basilicum L.) شد (انور و همکاران 2005، سینگ و همکاران 2014). ابوالمجد و همکاران (2008) گزارش کردند که افزودن کود آلی باعث افزایش عملکرد دانه رازیانه گردید (ابوالمجد و همکاران 2008). فلاح و همکاران (2018) دریافت که استفاده از کود مرغی باعث افزایش عملکرد هوایی ، عملکرد اسانس بادرشبویه (Dracocephalum moldavica L.) می‌شود (فلاح و همکاران 2018). باجلی و همکاران (2016) گزارش دادند که استفاده از کودهای آلی باعث افزایش عملکرد هوایی، عملکرد اسانس و محتوای منتول نعنا فلفلی (Mentha piperita L.) می‌شود (باجلی و همکاران 2016).

ژائو و همکاران (2019) در بررسی اثر جایگزینی کودهای دامی و کودهای شیمیایی بر خاکدانه و ترکیب نیتروژن و کربن خاک‌های ورتیسویل به این نتیجه رسیدند که مصرف کودهای دامی از طریق افزایش خاکدانه‌های بزرگ و افزودن نیتروژن و کربن آلی سبب افزایش کیفیت خاک‌ها می‌شود (ژائو و همکاران 2019). علیزاده و همکاران (2012) نشان دادند که مقدار نیتروژن آزاد شده از کود دامی در سال اول بخش کوچکی از نیتروژن آن است، از این‌رو برای تأمین نیتروژن مورد نیاز گیاه بایستی مقادیر زیادی از کود دامی مصرف شود (علیزاده و همکاران 2012).

از آنجا که میزان معدنی‎شدن نیتروژن آلی در کودهای دامی متفاوت است و در سال اول بخشی از نیتروژن، معدنی شده که برای گیاه قابل استفاده است و مابقی در سال‌های بعدی معدنی‎ خواهد شد. از طرفی کودهای دامی علاوه بر نیتروژن می‎توانند بر میزان و شرایط جذب سایر عناصر غذایی، رطوبت خاک و مواد تحریک کننده رشد‌ نیز مؤثر باشند (علیزاده و همکاران 2012). بنابراین در این آزمایش با در نظر گرفتن دامنه‎ای از کارایی معدنی شدن (از 100 تا 40 درصد) کودهای آلی در کشت گیاه دارویی مریم‌گلی اثرات آنها در مقایسه با کود شیمیایی مورد ارزیابی قرار گرفت.

‌ مواد و روش‎ها

به منظور بررسی کارایی انواع کودهای آلی دامی در کشت گیاه داروئی مریم‌گلی (Salvia officinalis L.) آزمایشی مزرعه‎ایی در طی دو سال متوالی (1397 و 1398) در استان چهارمحال و بختیاری، شهرستان کوهرنگ واقع در مختصات جغرافیایی32 درجه و 29 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 16 دقیقه طول شرقی با ارتفاع 2234 متر از سطح دریا‌ اجرا شد. نشا مورد نیاز با سن شش هفته و شش برگ و ارتفاع 10 سانتیمتری از شرکت گیاهان دارویی چویلان خریداری شد. تیمارهای آزمایشی شامل کود مرغی، کود گوسفندی وکود گاوی (هر کدام با سه سطح کم، متوسط و زیاد و همچنین تیمار کود شیمیایی و تیمار عدم مصرف کود به عنوان شاهد بودند. این تیمارها بر اساس میزان رهاسازی نیتروژن در کودهای دامی طراحی گردید. در سطح کم، متوسط و زیاد هر یک از کودها کارایی رهاسازی نیتروژن 100 ، 70 و 40 درصد درنظر گرفته شد. به طوری که بر اساس خصوصیات این کودها (جدول 1)، برای سطوح کم، متوسط و زیاد کود مرغی به ترتیب 2222، 3174 و 5555 کیلوگرم کود مرغی، برای سطوح کم، متوسط و زیاد کود گوسفندی به ترتیب 3788، 5411 و 9470 کیلوگرم کود گوسفندی، و برای سطوح کم، متوسط و زیاد کود گاوی به ترتیب 4310، 6157 و 10775 کیلوگرم کود گاوی مصرف گردید (جدول 2).

جدول 1- خصوصیات شیمیایی خاک و کود‌های دامی مورد استفاده

ویژگی	واحد	خاک	کود مرغی	کود گوسفندی	کود گاوی
بافت	-	رسی	-	-	-
اسیدیته	-	75/7	71//6	92/7	9/7
هدایت الکتریکی	dS/m	76/0	75/4	38/4	98/1
کربن آلی	%	76/0	2/31	5/17	5/19
نیتروژن	%	08/0	5/4	64/2	32/2
فسفر	%	8	71/1	59/0	56/0
پتاسیم	%	320	98/0	25/1	62/0
آهن	mg/kg	6/3	1475	3812	1718
روی	mg/kg	7/0	425	120	206
مس	mg/kg	9/0	117	12/28	72/51
منگنز	mg/kg	11/8	493	331	220

جدول 2- خصوصیات تیمارهای کودی مورد استفاده

تیمار	سطح	علامت اختصاری	مقدار کود مصرفی (kg.ha^-1)
کود مرغی	کم	PM_l	2222
	متوسط	PM_m	3174
	زیاد	PM_h	5555
کود گوسفندی	کم	SM_l	3788
	متوسط	SM_m	5411
	زیاد	SM_h	9470
کود گاوی	کم	CM_l	4310
	متوسط	CM_m	6157
	زیاد	CM_h	10775
کود شیمیایی	عرف کشاورز	CF	217 + 200 ^*
شاهد	بدون کود	CK	-

* به ترتیب کود اوره و سوپر فسفات تریپل

آزمایش به صورت طرح اسپیلت پلات در زمان و در قالب بلوک کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. هر کرت شامل شش خط کاشت به طول سه متر و فاصله روی ردیف 50 سانتیمتر بود. سطوح کودی این تحقیق پس از تعیین میزان نیتروژن هر کود و سپس اعمال ضرایب معدنی‎شدن مشخص گردید. به طوری که ابتدا نمونه هر یک از کودهای دامی مورد استفاده‌ آنالیز شد و سپس بر اساس میزان نیتروژن موجود در کود دامی و کارایی تبدیل آن (100، 70 و 40 درصد)، مقادیر کود دامی برای هر کرت آزمایشی محاسبه شد. در تیمار کود شیمیایی براساس 100% نیترو‌ن مورد نیاز گیاه (امیدبیگی 1997) 100 کیلوگرم نیتروژن خالص از منبع کود اوره و مابقی عناصر به میزان 100 کیلوگرم فسفر از منبع سوپر فسفات تریپل و 100 کیلوگرم پتاسیم از منبع سولفات پتاسیم استفاده شد. برای کاشت ابتدا نشا گیاهان مریم‌گلی تهیه شده را در اردیبهشت‌ماه سال 1397 در کرت‌های آزمایشی کشت و کودهای هر کرت آزمایشی در فروردین سال 1398 در 10 سانتیمتری عمق گیاه در کنار ریشه دفن شد. آبیاری گیاهان بوسیله تیپ با دور آبیاری هفت روز انجام گردید. یکماه پس از کاشت بعد از استقرار کامل نشاها در زمان هشت تا 10 برگی گیاه وجین علف‌های هرز‌ (عمدتاً تاج خروس) بصورت دستی انجام شد. همچنین وجین علف‌های هرز در یک نوبت دیگر در تاریخ 15 تیر مجدداً به صورت دستی صورت گرفت.

صفات کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل، کارتنوئیدها، وزن خشک اندام هوایی، شاخص سطح برگ (LAI)،‌ درصد اسانس و عملکرد اسانس در دو چین برداشت اندازه گیری شدند. چین اول برداشت در تاریخ 28/4/1398 و چین دوم در تاریخ 3/7/1398 زمانیکه 10 درصد مزرعه به مرحله گلدهی رسیده بود انجام شد. اندازهگیری مقدار رنگیزه‌های فتوسنتزی شامل کلروفیلa، b، کلروفیل کل و کاروتنوئید با استفاده از روش (1987) Lichtenthaler انجام شد. برای این منظور 2/0 گرم از برگهای فریز شده با 15 میلی‌لیتر استون 80 درصد سائیده شده و پس از صاف کردن جذب آنها با اسپکتروفتومتر در طول موج‌های 8/646، 2/663 و 470 نانومتر خوانده شد و غلظت رنگیزه‌ها بر حسب میکرو‌گرم بر میلی‌لیتر وزن‌تر محاسبه گردید (لیچن تالر 1987).

Chl_a (µg/ml)= 12.25 A_663.2– 2.79 A_646.8‌

Chl_b (µg/ml)= 21.21 A_646.8 – 5.1 A_663.2

Total Chl (µg/ml)=7.15 A_663.2+18.71 A_646.8

Carotenoid (μg/ml) = (1000(A₄₇₀)-1.8(Chla) -85.02(Chlb))/198

برای محاسبه شاخص‌ سطح برگ نیز از تقسیم سطح برگ (LA) بوته‎های موجود در یک متر مربع به سطح زمین اشغال شده (DG) استفاده شد (ناتالی و بردا 2003):

LAI= [LA / DG]

به منظور اندازه گیری میزان اسانس (به روش حجمی) از روش ویسانی و همکاران (2015) استفاده شد بطوریکه 100 گرم از سرشاخه‌های گلدار گیاه در زمان گلدهی، پس از خشک شدن کامل در سایه،‌ آسیاب شده و برای استخراج اسانس توسط دستگاه کلونجر و با روش تقطیر با آب بمدت 5/3 ساعت در یک مرحله مورد استفاده قرار گرفت.

عملکرد اسانس از حاصل ضرب درصد اسانس در وزن خشک اندام هوایی محاسبه شد.

تجزیه واریانس داده‌های مستخرج در این آزمایش توسط نرم افزار SAS نسخه 9 و مقایسه میانگین‌ها توسط آزمون LSD در سطح احتمال پنج درصد انجام شد.

نتایج و بحث

اثر متقابل کود در چین بر میزان کلروفیل a در سطح احتمال 1% معنی‎دار شد (جدول 3). بررسی روند تغییرات کلروفیل a در تیمارهای هر دو چین نشان داد که با افزایش مصرف کود دامی در چین اول به جز تیمارهای کود گوسفندی این رنگدانه در تیمارهای کود گاوی و مرغی افزایش یافت ولی در چین دوم با افزایش مقدار کود در هر سه نوع کود دامی روند افزایشی مشاهده شد. اما در مجموع تیمارهای کود مرغی و به خصوص سطح زیاد کود مرغی با 3/9 میکروگرم در میلی‌لیتر بیشترین تاثیرپذیری را داشت. همچنین درمطالعه اثر اصلی تیمار کودی مشخص شد که سطح زیاد کود مرغی از لحاظ کلروفیل a (9 میکروگرم در میلی‌لیتر) تیمار شاخص بود و چین دوم با 6/7 میکروگرم در میلی‌لیتر نسبت به چین اول ( 9/6 میکروگرم) برتری معنی‎دار نشان داد (جدول 4).

محتوای کلروفیل برگ باعث جذب و تبدیل انرژی نور می‌شود (یی و همکاران 2020). به نظر می‌رسد به دلیل فراوانی بالای میزان نیتروژن در کود مرغی و همچنین مصرف زیاد کود مرغی در کارایی 40% سبب فراهمی نیتروژن در دسترس گیاه گردیده که باعث افزایش کلروفیل a شده است. با رجوع به جدول 1 مشاهده می‌شود که میزان نیتروژن در کود مرغی مورد آزمایش 5/4 درصد است که تقریبا معادل دو برابر کودهای گوسفندی و گاوی (به ترتیب 64/2 و 32/2 درصد) است. و کلروفیل a که اهمیت بیشتری نسبت به سایر رنگدانه‎های فتوسنتزی دارد پاسخ بهتری به فراهمی عناصر غذایی ناشی از کود نشان داده است. با افزایش میزان کودهای شیمیایی و آلی، جذب نیتروژن توسط ریشه‌ها بیشتر شده و در نتیجه منجر به افزایش رشد رویشی و تولید برگ‌های بیشتر می‌گردد. در نتیجه افزایش تعداد برگ‌ها به منزلۀ افزایش سطح جذب نوری و سطح فتوسنتز گیاه است (صدقی مقدم و میرزایی 2008 ).

بدل زاده و همکاران (2017) در مطالعه اثر کاربرد تلفیقی کودهای گاوی و شیمیایی بر اسانس و برخی ویژگی‌های فیزیولوژیک بادرشبویه گزارش کردند که بیشترین میزان کلروفیل a، b و کل به کود گاوی اختصاص یافت. کود گاوی در مطالعه انجام شده باعث افزایش معنی‌دار مواد آلی خاک گردیده و قابلیت جذب روی، مس، آهن، فسفر، پتاسیم و نیتروژن خاک را افزایش می‌دهند که این به دلیل تأثیر مثبت کود دامی بر افزایش عناصر غذایی خاک و فراهم آوردن قابلیت جذب آنها توسط گیاه می‌باشد که باعث افزایش غلظت کلروفیل می‌شود. علاوه بر آن کود دامی سبب افزایش تعادل نیتروژن و کارآیی جذب فسفر می‌شود (بدل زاده و همکاران 2018).

یی و همکاران (2020) نیز با مطالعه کودهای آلی بر گیاه عناب (Ziziphus jujuba Mill ) به این نتیجه رسیدند که کود آلی به طور قابل توجهی می‌تواند محتوای کلروفیل a را در این گیاه افزایش دهد. همچنین مطالعات زیادی دال بر افزایش میزان کلروفیل a در مصرف کودهای نیتروژنی دارد (یی و همکاران 2020). به عبارتی کلروفیل a به شدت به کود‌های با ساختار نیتروژنی بالا پاسخ می‌دهد (آرزمجو و همکاران 2010). وجود مولکول مرکزی منیزیم که به همراه چهار پیوند نیتروژنی در ساختار کلروفیل a نقش دارد نشان از اهمیت نیتروژن دارد و در نتیجه هر چه میزان نیتروژن در کودهای مصرفی چه آلی و چه شیمیایی بیشتر باشد می‌تواند سبب افزایش کلروفیل در برگ گردد.

نتایج تجزیه آنالیز واریانس در جدول 3 نشان داد که میزان کلروفیل b تحت تأثیر اثرات اصلی و متقابل کود و چین قرار گرفت. به طور کلی میانگین‌های کلروفیل b در چین اول بیشتر از چین دوم گزارش شد که سبب بروز اختلاف معنی‎دار دو چین گردید. بررسی میانگین اثرات متقابل برای این رنگدانه نشان می‎دهد که در چین اول در کودهای مرغی و گاوی با افزایش مصرف کود میزان کلروفیل b افزایش یافت اما در کود گوسفندی این رنگدانه پاسخی به سطوح کودی نشان نداد (جدول 4)، در صورتی که این روند افزیشی در چین دوم در هیچکدام از کودهای دامی مشاهده نشد. در هر دو چین برخی از تیمارهایی با منشا کود دامی که دارای میزان کلروفیل b بالایی بودند اختلاف معنی‎داری با تیمار کود شیمیایی نداشتند (جدول 4).

جدول 3- تجزیه واریانس (میانگین مربعات) تاثیر تیمارهای کودی بر رنگدانه‎های فتوسنتزی گیاه مریم‌گلی

میانگین مربعات				درجه آزادی	منابع تغییر
کارتنوئیدها	کلروفیل کل	کلروفیل b	کلروفیل a	درجه آزادی	منابع تغییر
06/0	48/0	44/0	04/0	2	تکرار
22/0^ns	^**22/8	^**29/1	^**97/2	10	تیمار کودی
11/0	64/0	25/0	38/0	20	خطای اصلی
^**78/6	^**94/49	^**06/92	^**82/7	1	چین
19/0^ns	^**51/3	^**55/0	^**65/2	10	تیمار کودی× چین
04/0	50/0	49/0	05/0	2	تکرار× چین
14/0	61/0	16/0	33/0	20	خطای آزمایش
9/16	8/6	7/9	9/7		ضریب تغییرات (%)
ns و ^** به ترتیب غیرمعنی‌دار و معنی‏دار در سطح احتمال 1 درصد می باشد.

کلروفیل در کلروپلاست‌ها به همراه کاروتنوئیدها به پروتئین‌ها یا لیپوپروتئین‌ها متصل هستند و نقش مهمی در فتوسنتز گیاه دارند. ترکیب این رنگدانه‌های فتوسنتزی بیانگر وضعیت فیزیولوژیک گیاه است. بطور خاص، از آنجا که بین محتوای کلروفیل برگ و در دسترس بودن نیتروژن ارتباط نزدیک وجود دارد، می‌توان از آن برای تخمین میزان نیتروژن گیاهان استفاده کرد (پارک و همکاران 2019).

جدول 4- مقایسه میانگین کلروفیل‎های مریم‌گلی تحت تاثیر اثر متقابل تیمار کودی و چین

چین	تیمار کودی	کلروفیل a (µg.ml^-1)	کلروفیل b (µg.ml^-1)	کلروفیل کل (µg.ml^-1)
اول	PM_l	^f-i 5/6	^bc 5/5	^b-d 0/10
	PM_m	ⁱ 3/5	^bc 4/5	^d-g 7/10
	PM_h	^a 3/9	^a 8/6	^a 1/16
	SM_l	^b-h 4/7	^bc 4/5	^bc 9/12
	SM_m	^c-h 3/7	^c 7/4	^b-d 0/12
	SM_h	^c-h 3/7	^c 6/4	^cd 9/11
	CM_l	^g-i 2/6	^c 1/5	^c-f 4/11
	CM_m	ⁱ 3/5	^c 6/4	^e-h 0/10
	CM_h	^e-h 7/6	^bc 5/5	^b-d 2/12
	CF	^b-f 7/7	^ab 1/6	^b 8/13
	CK	^d-h 0/7	^bc 3/5	^b-d 3/12
دوم	PM_l	^a-e 0/8	^de 1/3	^c-g 1/11
	PM_m	^a-c 4/8	^d 4/3	^c-e 8/11
	PM_h	^ab 7/8	^d 4/3	^b-d 1/12
	SM_l	^e-h 8/6	^de 1/3	^f-h 9/9
	SM_m	^c-h 3/7	^de 2/3	^d-g 6/10
	SM_h	^c-h 2/7	^ef 3/2	^gh 5/9
	CM_l	^b-g 5/7	^d 5/3	^d-g 9/10
	CM_m	^b-e 9/7	^d-f 8/2	^d-g 6/10
	CM_h	^b-f 6/7	^d-f 0/3	^d-g 6/10
	CF	^a-d 3/8	^de 1/3	^c-f 4/11
	CK	^hi 1/6	^f 1/2	^h 2/8

در هر ستون میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک بر اساس آزمون LSD اختلاف معنی‌داری ندارند. PM_l ، PM_m، PM_h : به ترتیب کاربرد 2222، 3174 و 5555 کیلوگرم کود مرغی در هکتار؛ SM_l، SM_m، SM_h: به ترتیب کاربرد 3788، 5411 و 9470 کیلوگرم کود گوسفندی در هکتار؛ CM_l، CM_m، CM_h: به ترتیب کاربرد 4310، 6157 و 10775 کیلوگرم کود گاوی در هکتار؛ CF: کود شیمیایی، CK: بدون کود.

القحتانی و همکاران (2018) در مطالعه تاثیر تلفیقی کمپوست پسماندهای زراعی به همراه کود دامی بر رشد و

عملکرد گوجه فرنگی دریافتند با افزایش کودهای دامی میزان کلروفیل a، کلروفیل b و کلروفیل کل به شکل معنی‌داری افزایش یافت. آنها دلیل این افزایش را به خاطر محتوای بالاتر نیتروژن در تیمار کود دامی دانستند. علاوه بر این، اسیدهای آلی و دی اکسید کربن حاصل از تجزیه کود آلی در افزایش در دسترس بودن برخی مواد مغذی مانند منیزیم، که در سنتز کلروفیل نقش دارد و به نوبه خود سرعت فتوسنتز را افزایش می‌دهد، نقش دارند. (القحتانی و همکاران 2018).

همانطور که در جدول 3 مشاهده می‎شود اثرات اصلی کود و چین و همچنین اثر متقابل کود در چین بر میزان کلروفیل کل معنی‎دار شد. در بررسی میانگین‌های به دست آمده از کلروفیل کل (جدول 4) در هر دو چین مشاهده شد که میانگین‎های چین اول بیشتر از چین دوم بود. در چین اول با افزایش کود دامی در تیمارهای مرغی و گاوی میزان کلروفیل کل به خصوص در سطح 40% افزایش معنی‎داری داشت. این روند افزایشی در چین دوم فقط در سطوح مختلف کود مرغی مشاهده شد. در مجموع سطح زیاد کود مرغی در هر دو چین از لحاظ میزان کلروفیل کل (2/14 میکروگرم در میلی لیتر ) تیمار برتر بود (جدول 4). همچنین میزان کلروفیل کل چین اول 3/12 میکروگرم در میلی‌لیتر بود که در مقایسه با چین دوم (5/10 میکروگرم بر میلی لیتر) اختلاف معنی‎دار در سطح احتمال 1% نشان داد. بیوسنتز کلروفیل تحت تأثیر نور، کربوهیدرات، دما، ژنتیک و در دسترس بودن نیتروژن است. نیتروژن در رشد و تولید زیاد برگ‌های گیاه نقش دارد. در دسترس بودن نیتروژن برای افزایش بیوسنتز کلروفیل، تشکیل اندام برگ و جذب آن کافی است. مناسب بودن و مفید بودن کودهای دامی به دلیل دسترسی زیاد محتوای نیتروژن، فسفر و پتاسیم، که می‌تواند حاصلخیزی خاک را افزایش دهد، نسبت داده شده است.

پورباجانتی و همکاران (2019) در مطالعه تاثیر کودهای آلی و غیر آلی بر رشد و فعالیت نیترات رداکتاز و محتوی کلروفیل بادام زمینی گزارش کردند که تلفیق کود گاوی و کود NPK سبب افزایش معنی‌دار کلروفیل کل گردید. آنها تلفیق کود شیمیایی و گاوی را بهترین تغذیه برای بادام زمینی دانستند که نیتروژن پایین کود گاوی نسبت به کود مرغی می‌تواند دلیل تلفیق کود گاوی با کود شیمیایی باشد (پورباجانتی و همکاران 2019). پارک و همکاران (2019) در تاثیر ترکیب ماده آلی کود بر رشد گیاه به این نتیجه رسیدند که کودهای آلی سبب افزایش معنی‌دار همه رنگیزه‌های فتوسنتزی می‎شود و این افزایش در کود مرغی بیشتر و معنی‌دارتر از کود گاوی بوده است.

نتایج جدول تجزیه واریانس نشان از عدم وجود اختلاف معنی‌دار در بین تیمارهای مورد آزمایش از لحاظ میزان کارتنوئیدهای برگ گیاه مریم‌گلی داشت (جدول 3). اما اثر چین بر میزان کارتنوئیدهای برگ در سطح احتمال 1% معنی‎دار شد (جدول 3). چین دوم با 6/2 میکروگرم بر میلی‌لیتر اختلاف معنی‎داری با چین اول (9/1 میکروگرم بر میلی لیتر) ثبت کرد. همچنین اثر مقابل چین و تیمار کودی بر میزان کارتنوئید برگ گیاه معنی‎دار نشد (جدول 3).

جدول آنالیز واریانس (جدول 5)‌ نشان داد تیمارهای مورد آزمایش در سطح معنی‌داری 1% با همدیگر اختلاف معنی‌دار از لحاظ شاخص سطح برگ داشتند. همچنین اثر چین بر شاخص سطح برگ نیز در سطح 1% معنی‎دار شد. اما این صفت تحت تآثیر تیمار کودی Î چین قرار نگرفت (جدول 5). همانطور که در شکل 1 مشاهده می‎شود شاخص سطح برگ در سطوح مختلف کود گوسفندی و کود گاوی به استثنای سطح متوسط کود گوسفندی اختلاف معنی‎داری با کود شیمیایی نداشت. در تیمار SM_m میزان شاخص سطح برگ کمتر از کود شیمیایی بود به طوری که اختلاف معنی‎داری با تیمار بدون کود (شاهد) نداشت. این در حالی است که وضعیت شاخص سطح برگ در سطوح مختلف کود مرغی اولا رابطه مستقیمی با میزان مصرف کود داشت و ثانیا سطح زیاد کود مرغی دارای بیشترین شاخص سطح برگ بود که اختلاف آن با سایر تیمارها معنی‎دار بود (شکل 1).

جدول 5- تجزیه واریانس (میانگین مربعات) تاثیر تیمارهای کودی بر شاخص سطح برگ، وزن خشک اندام هوایی، درصد و عملکرد اسانس مریم‌گلی

میانگین مربعات				درجه آزادی	منابع تغییر
عملکرد اسانس	درصد اسانس	وزن خشک اندام هوایی	شاخص سطح برگ	درجه آزادی	منابع تغییر
03/11	002/0	108723	180/0	2	تکرار
^**17/294	^**176/0	^**5651964	^**452/0	10	تیمار کودی
33/20	016/0	765614	088/0	20	خطای اصلی
^**90/504	009/0^ns	^**1361194	^**966/3	1	چین
^**44/53	024/0^ns	^**908501	078/20^ns	10	تیمار کودی× چین
90/10	025/0	7192	094/0	2	تکرار× چین
33/11	012/0	23841	045/0	20	خطای آزمایش
4/9	6/6	1/7	4/9		ضریب تغییرات (%)
ns و ^** به ترتیب غیرمعنی‌دار و معنی‏دار در سطح احتمال 1 درصد می باشد.

شاخص سطح برگ نقش مهمی در جذب تابش، رشد محصول و تشکیل عملکرد دارد. همچنین استفاده از کودهای با ساختار نیتروژن در مقادیر بالا سبب افزایش شاخص سطح برگ، تاخیر در پیری برگ، حفظ فتوسنتز برگ و حفظ دوام سطح برگ می‌شود (بردیور و همکاران 2020). نتایج بدست آمده در آزمایش ما حاکی است که دستیابی به حداکثر شاخص سطح برگ نیاز به تأمین عناصر غذایی بالاتر گیاه دارد (بردیور و همکاران 2020). بنابراین استفاده از کود مرغی و حتی مقدار زیاد کود گوسفندی باعث افزایش تعداد برگ در گیاه، توسعه سطح برگ می‎شود که نتیجه آن افزایش شاخص سطح برگ می‎باشد. در مطالعه ای بردیور و همکاران (2020) بیان کردند شاخص سطح برگ گیاه ذرت به طور قابل توجهی تحت تأثیر سطح کود دامی و کود شیمیایی در تمام دوره‌های نمونه برداری قرار گرفت.

شکل 1: مقایسه میانگین اثر تیمارهای مختلف کودی بر شاخص سطح برگ مریم گلی. میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک بر اساس آزمون LSD اختلاف معنی‌داری ندارند. PM_l ، PM_m، PM_h : به ترتیب کاربرد 2222، 3174 و 5555 کیلوگرم کود مرغی در هکتار؛ SM_l، SM_m، SM_h: به ترتیب کاربرد 3788، 5411 و 9470 کیلوگرم کود گوسفندی در هکتار؛ CM_l، CM_m، CM_h: به ترتیب کاربرد 4310، 6157 و 10775 کیلوگرم کود گاوی در هکتار؛ CF: کود شیمیایی، CK: بدون کود.

میزان شاخص سطح برگ در چین اول 50/2 و در چین دوم 01/2 بود و اختلاف دو چین در سطح احتمال ا% معنی‎دار بود. بنظر می‎رشد که ضرورت حمایت از توسعه ریشه طی اوایل موجب نیاز رشد گیاه برای رشد و توسعه بیشتر برگ‌ها می‎شود، با این حال در چین اول طولانی‌تر بودن دوره رویش در مقایسه با چین دوم می‎تواند فرصت بیشتری برای رشد رویشی گیاه فراهم نماید و به همین دلیل شاخص سطح برگ افزایش یافته است.

نتایج تجزیه آنالیز واریانس نشان داد که میزان وزن خشک اندام هوایی تحت تأثیر اثرات اصلی و متقابل کود و چین قرار گرفت (جدول 5). در چین اول برای کودهای مرغی و گوسفندی وزن خشک اندام هوایی رابطه مستقیمی با میزان مصرف کود داشت اما در چین دوم علاوه بر کود گوسفندی این رابطه در سطوح مختلف کود گاوی نیز مشاهده شد (جدول 6). سطح زیاد کود مرغی در هر دو چین از بالاترین میزان ماده خشک برخوردار بود و در مقایسه چین‌های برداشت مشاهده شد که چین دوم با 2325 کیلوگرم در هکتار نسبت به چین اول با 2038 کیلوگرم برتری معنی‎داری داشت (جدول 3).

جدول 6- مقایسه میانگین وزن خشک اندام هوایی و عملکرد اسانس مریم‌گلی تحت تاثیر اثر متقابل تیمار کودی و چین.

چین	تیمار کودی	وزن خشک اندام هوایی (kg.ha^-1)	عملکرد اسانس (kg.ha^-1)
اول	PM_l	^d-g 2153	^e-g 6/31
	PM_m	^e-g 2040	^e-g 6/31
	PM_h	^ab 2644	^bc 8/41
	SM_l	^f-h 1928	^fg 9/29
	SM_m	^d-g 2093	^e-g 6/31
	SM_h	^b-d 2422	^b-d 2/40
	CM_l	^gh 1859	^e-g 7/30
	CM_m	^gh 1864	^fg 2/30
	CM_h	^gh 1853	^d-g 1/33
	CF	^f-h 1922	^b-e 5/38
	Control	^h 1639	^g 2/26
دوم	PM_l	^b-e 2343	^e-g 9/30
	PM_m	^b-e 2356	^b-f 2/37
	PM_h	^a 2953	^a 1/53
	SM_l	^c-f 2248	^fg 1/30
	SM_m	^c-f 2273	^d-g 8/33
	SM_h	^a-c 2600	^b 0/45
	CM_l	^f-h 1980	^d-g 5/32
	CM_m	^e-g 2003	^c-f 9/34
	CM_h	^d-g 2086	^b-f 5/37
	CF	^a 2920	^a 1/59
	Control	^gh 1813	^e-g 1/32

میزان جذب نیتروژن توسط گیاه در طول رشد گیاه بسیار متغیر است و نیز به تداوم عرضه نیتروژن در زمان‌های مختلف فصل رشد بستگی دارد که این تداوم و قابل عرضه بودن همیشگی نیتروژن در کود دامی امکان پذیر است. تأمین نیتروژن بر رشد گیاه تأثیر می‌گذارد و سبب تجمع زیست توده می‌شود زیرا نیتروژن پس از کربن فراوان‎ترین عنصر موجود در زیست توده است. علاوه بر این با مشارکت در ساختار کلروفیل و پروتئین و همچنین اثر مستقیم بر رشد گیاه رابطه مستقیمی با تجمع ماده خشک دارد. در مطالعه‌ای دیگر گزارش شد کودهای دامی اثرات زیادی بر رشد محصول داشته و باعث بهبود شرایط محیطی شده و با تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه موجب افزایش سرعت رشد نسبی و عملکرد گیاه می‎شوند (فلاح و همکاران 2018). علاوه براین، کود دامی حاوی مواد آلی بالا و اسید هیومیک است که باعث تغییر بهتر و مفیدتر کاتیونهای خاک می‎شود. از طرفی افزایش نیتروژن باعث افزایش تولید و کمبود آن سبب کاهش رشد می‌شود. این نتایج تأیید می‌کند که نیتروژن کافی برای رشد و نمو گیاه و همچنین عملکرد پروتئین و ساختار کلروپلاست یک ضرورت دارد. استفاده از کود دامی تعداد برگ، عرض برگ، وزن تر و وزن خشک گیاه را افزایش داد (پورباجانتی و همکاران 2016). معنی‌دار شدن تیمارهای کود مرغی و تیمار کود شیمیایی در صفت وزن خشک اندام هوایی را می‌توان به اختلاف معنی‌داری که این تیمارها در میزان رنگیزه‌های فتوسنتزی ثبت کردند جستجو کرد (جدول 3).

گلشن و همکاران (2013) بیان کردند که کاربردهای کود دامی به طور قابل توجهی باعث افزایش خواص شیمیایی خاک می‌شود و صرف نظر از نوع کود دامی، میزان نیتروژن و فسفر موجود در خاک با افزایش مصرف کود آلی افزایش می‌یابد که باعث افزایش وزن خشک محصول تولیدی شد. این پاسخ‌ها می‌تواند تا حد زیادی به دلیل اختلافات اولیه در نیتروژن کل، فسفر کل و کربن آلی موجود در کود دامی باشد (گلشن و همکاران 2013).

بر اساس نتایج جدول تجزیه واریانس (جدول 5)، در بین کلیه عوامل آزمایشی فقط اثر تیمار کودی بر درصد اسانس معنی‎دار شد. همانطور که در شکل 4 مشاهده می‎شود درصد اسانس در سطوح پایین کود مرغی و کود گوسفندی کمتر از تیمار بدون کود (شاهد) است. با افزایش میزان مصرف کود در هر سه نوع کود دامی درصد اسانس روند افزایشی نشان داد ولی شیب افزایش در هر یک از انها نسبتاً متفاوت بود (شکل 2). بیشترین میزان اسانس در تیمار کود شیمیایی با 01/2% حاصل شد که برتری معنی‎دار نسبت به تیمار شاهد فقط در تیمار کود شیمیایی بدست آمد (شکل 4). عدم افزایش معنی‎دار میزان اسانس تیمارهای کود دامی در مقایسه با شاهد را می‎توان به افزایش ماده خشک ناشی از این کودها (جدول 6) و اثر احتمالی این کودها بر ساخت متفاوت ترکیبات دارویی نسبت داد. فلاح و همکاران (2020) نیز گزارش کردند که در تیمارهای کود دامی تأمین مقدار کافی نیتروژن و همچنین دیگر عناصر غذایی با توسعه ماده خشک گیاه موجب می‎شود که غلظت اسانس در بافت گیاهی تا حدودی رقیق شود.

عملکرد اسانس از حاصلضرب وزن خشک اندام هوایی و درصد اسانس بدست آمد و طی آن مشاهده شد اثرات اصلی کود و چین و همچنین اثر متقابل کود در چین بر عملکرد اسانس در سطح 1% معنی‎دار شد (جدول 5). با مشاهده نتایج مقایسه میانگین‎ها در جدول 6 می‎توان بیان نمود که در چین اول با افزایش میزان مصرف کودهای مرغی و گوسفندی عملکرد اسانس روند افزایشی نشان داد. به طوری که عملکرد اسانس در بالاترین سطح کود این دو نوع کود همانند تیمار کود شیمیایی بود. در سطوح مختلف کود گاوی عملکرد

شکل 2: مقایسه میانگین اثر تیمارهای مختلف کودی بر درصد اسانس مریم گلی. میانگین‌های دارای حداقل یک حرف مشترک بر اساس آزمون LSD اختلاف معنی‌داری ندارند. PM_l ، PM_m، PM_h : به ترتیب کاربرد 2222، 3174 و 5555 کیلوگرم کود مرغی در هکتار؛ SM_l، SM_m، SM_h: به ترتیب کاربرد 3788، 5411 و 9470 کیلوگرم کود گوسفندی در هکتار؛ CM_l، CM_m، CM_h: به ترتیب کاربرد 4310، 6157 و 10775 کیلوگرم کود گاوی در هکتار؛ CF: کود شیمیایی، CK: بدون کود.

اسانس مشابه بود و اختلاف معنی‎داری با تیمار بدون کود (شاهد) نداشت (جدول 5). در چین دوم رابطه کود مصرفی و عملکرد اسانس برای هر سه کود نسبتا افزایشی بود و میزان افزایش در سطوح کود مرغی بیشتر از کود گوسفندی و کود گاوی بود. به طوری که فقط تیمار PM_h عملکرد اسانس مشابه تیمار کود شیمیایی تولید نمود (جدول 6). طبیعی است که تیمارهای دارای حداکثر عملکرد اسانس باتوجه به ماده خشک تولید شده و درصد اسانس قابل قبولی که داشتند عملکرد اسانس فوق العاده‌ای را فراهم کنند. با این حال اثرات رقیق شدن اسانس در شرایط تولید زیست توده بیشتر را در کرت‌هایی که مقدار زیادی کود دامی با قابلیت تجزیه بهتر دریافت کرده بودند به وضوح ملاحظه شد. علاوه بر این، مقدار زیاد کود دامی می‎تواند هم ورودی عناصر ریزمغذی به خاک را افزایش دهد و هم دسترسی عناصر ریزمغذی موجود در خاک را بهبود بخشد (فلاح و همکاران 2020) و این عناصر در تولید اسانس نقش بسیار مهمی دارند (فلاح و همکاران 2018).

نتیجه گیری

بطور کلی نتیجه‎گیری می‎شود که کاربرد کود مرغی با مصرف بالا (5555 کیلوگرم در هکتار) می‎تواند عملکرد ماده خشک و همچنین تولید اسانس معادل تیمار کود شیمیایی تولید نماید. بنابراین با توجه به بازدهی مطلوب کوتاه مدت (عملکرد) و اثرات باقیمانده آن در بلندمدت به عنوان تیمار بهینه برای تولید گیاه دارویی مریم‎گلی توصیه می‎شود.

سپاسگزاری

بدینوسیله از مساعدت مالی دانشگاه شهرکرد در اجرای این پژوهش تشکر و قدردانی می‌شود.

مراجع

Abou El-Magd M M, Zaki M F and Abou-Hussein S D. 2008. Effect of Organic manure and different levels of saline irrigation water on growth, green yield and chemical content of sweet fennel. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 2: 90-98.

Akaberi M, Mehri S and Iranshahi M. 2014. Multiple pro-apoptotic targets of abietane diterpenoids from Salvia species. Fitoterapia, 100: 118-132. 10.1016/j.fitote.2014.11.008.

Al Barzanji R, Dizaye K and AL-Asadye A. 2013. Cytotoxic and cytogenetic effects of Salvia officinalis on different tumor cell lines. Middle East Journal of Internal Medicine, 6: 15-25.

Alinezhad H, Baharfar R, Zare M, Azimi R and Nabavi S. 2012. Biochemical activities of acetone extracts of Hyssopus angustifolius. Acta Poloniae Pharmaceutica, 69: 617-622.

Alizadeh P, Fallah S and Raiesi F. 2012. Potential N mineralization and availability to irrigated maize in a calcareous soil amended with organic manures and urea under field conditions. International Journal of Plant Production, 6(4): 493-512.

AL-Kahtani SH, Ahmed M A, Al-Selwey W and Abdel-Razzak H. 2018. Evaluation Of Composted Agricultural Crop Wastes Application On Growth, MIineral Content, Yield, and Fruit Quality Oo Tomato. ournal of Experimental Biology and Agricultural Sciences, 6: 159-167.

Anwar M, Patra D D, Chand S, Alpesh K, Naqvi A A and Khanuja, S.P.S., 2005. E ff ect of organic manures and inorganic fertilizer on growth, herb and oil yield, nutrient ac Communications in Soil Science and Plant Analysis, 36 :1737 –1746 .

Arazmjo E, Heidari M and Ghanbari A. 2010. The effect of water stress and three sources of fertilizers on flower yield, physiological parameters and nutrient uptake in chamomile (Matricaria chamomilla L.). Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants Research, 25 (4): 482-494. (In Persian).‌

Badalzadeh A, Danesh Shahraki A R, Rafieiolhossaini M and Ghobadinia M. 2018. The Effects of solitary and combined application of cattle manure and chemical fertilizer on essential oil and some physiological characteristics of Moldavian balm (Dracocephalum moldavica L.) under water deficit stress conditions. Journal of Water and Soil Science, 28 (3): 155-168.

Bajeli J, Tripathi S, Kumar A, Tripathi A and Upadhyay R K. 2016. Organic manures a convincing source for quality production of Japanese mint (Mentha arvensis L.). Industrial Crops and Products , 83: 603 –606 .

Berdjour A, Dugje I, Nurudeen A R, Odoom D, Kamara A and Ajala S. 2020. Direct estimation of maize leaf area index as influenced by organic and inorganic fertilizer rates in guinea savanna. Journal of Agricultural Science, 12: 66. 10.5539/jas.v12n6p66.

Berdowska I, Zieliński B, Fecka I, Kulbacka J, Saczko J, and Gamian A. 2013. Cytotoxic impact of phenolics from Lamiaceae species on human breast cancer cells. Food Chemistry, 141: 1313-1321.

Berner A, Hildermann I, Fliessbach A, P fiff ner L, Niggli U and Mäder P. 2008. Crop yield and soil fertility response to reduced tillage under organic management. Soil and Tillage Research, 101 (1):89 –96 .

Christensen K, Jørgensen M, Kotowska D, Petersen R K, Kristiansen K and Christensen L P. 2010. Activation of the nuclear receptor PPARγ by metabolites isolated from sage (Salvia officinalis L.). Journal of Ethnopharmacology, 132: 127-133

Connor D J, Loomis R S and Cassman K G. 2011. Ecology: Productivity and Management in Agricultural Systems. 2nd Edition. Cambridge University Press, 721p.

Emami Bistgani Z, Siadat S A, Bakhshandeh A, Pirbalouti A G, Hashemi M, Maggi F and Morshedloo M R. 2018. Application of combined fertilizers improves biomass, es-sential oil yield, aroma profile, and antioxidant properties of Thymus daenensis Celak. Industrial Crops and Products, 121: 434-440.

Fallah S, Mouguee S, Rostaei M, Adavi Z and Lorigooini Z. 2020. Chemical compositions and antioxidant activity of essential oil of wild and cultivated Dracocephalum kotschyi grown in different ecosystems: a comparative study. Industrial Crops and Products, 143: 111885. 10.1016/j.indcrop.2019.111885.

Fallah S, Rostaei M, Lorigooini Z and Surki A. 2018. Chemical compositions of essential oil and antioxidant activity of dragonhead (Dracocephalum moldavica) in sole crop and dragonhead- soybean (Glycine max) intercropping system under organic manure and chemical fertilizers. Industrial Crops and Products, 115. 158-165. 10.1016/j.indcrop.2018.02.003.

Garcia C S, Ely M R, Wasum R A, Zoppa B C, Wolhheim C, Neves G, Angeli V and Souza K C. 2012. Assessment of Salvia officinalis(L.) hydroalcoholic extract for possible use in cosmetic formulation as inhibitor of pathogens in the skin. Journal of Basic and Applied Pharmaceutical Sciences, 33: 509-514.

Garcia C, Menti C, Lambert A, Barcellos T, Moura S, Calloni C, Branco C, Salvador M, Roeschely M and Henriques J A. 2016. Pharmacological perspectives from Brazilian Salvia officinalis (Lamiaceae): antioxidant, and antitumor in mammalian cells. Annals of the Brazilian Academy of Sciences, 88: 10.1590/0001-3765201520150344.

Generalić M I, Skroza D, Surjak J, Smole M S, Ljubenkov I, Katalinić A, Šimat V and Katalinić V. 2012. Seasonal Variations of Phenolic Compounds and Biological Properties in Sage (Salvia officinalis L.). Chemistry & Biodiversity, 9: 441-57. 10.1002/cbdv.201100219.

Gulshan AB, Saeed H M, Javid S, Meryem T. Atta M, Amin-ud-din M, Khan G and Khan D G. 2013. Effects of animal manure on the growth and development of OKRA (Abelmoschus esculentus L.). ARPN Journal of Agricultural and Biological Science, 8: 213-218.

Lemle K. 2018. Salvia officinalis used in pharmaceutics. IOP Conference Series, C. 294. 012037. 10.1088/1757-899X/294/1/012037.

Lichtenthaler H K. 1987. Chlorophylls and carotenoids: Pigments of photosynthetic biomembranes. In: Douce, R. and Packer, L. (eds.), Methods in Enzymology, New York, 148: 350-382.

Nathalie J and Bréda J. 2003. Ground based measurements of leaf area index: a review of methods, instruments and current controversies, Journal of Experimental Botany, 54: 2403–2417.

Omidbeigi R. 1997. Approaches to Production and Processing of Medicinal Plants. Tarrahan-e nashr publication, Tehran. Iran. (vol two) 423 pp.

Park J, Cho K H, Ligaray M and Choi M J. 2019. Organic matter composition of manure and its potential ompact on plant growth. Sustainability, 11: 2346.

Purbajanti E, Kusmiyati F, Slamet W and Adinurani P G. 2016. Chlorophyll, crop growth rate and forage yield of Brachiaria (Brachiaria brizantha Stapf) as the result of goat manure in various nitrogen dosage. AIP Conference Proceedings, 1755: 130013. 10.1063/1.4958557.

Purbajanti E, Slamet W, Fuskhah E and Rosyida R. 2019. Effects of organic and inorganic fertilizers on growth, activity of nitrate reductase and chlorophyll contents of peanuts (Arachis hypogaea L.). IOP Conference Series: Environmental Earth Sciences, 250: 012048. 10.1088/1755-1315/250/1/012048.

Rodrigues M, Kanazawa L, Neves T, Silva C, Horst H, Pizzolatti M, Santos A, Baggio C and Werner M. 2011. Antinociceptive and anti-inflammatory potential of extract and isolated compounds from the leaves of Salvia officinalis in mice. Journal of Ethnopharmacology, 139: 519-26. 10.1016/j.jep.2011.11.042.

Sedghi Moghadam M and Mirzaei M. 2008. Investigation of the effect of municipal waste compost on some quantitative and qualitative characteristics of Cucurbita moschata Duch. Proceedings of the 3rd National Congress on Recycling and Use of Renewable Organic Resources in Agriculture, Isfahan.

Shafiee-Nick R, Ghorbani A, Vafaee Bagheri F and Rakhshandeh H. 2012. Chronic administration of a combination of six herbs inhibits the progression of hyperglycemia and decreases serum lipids and aspartate amino transferase activity in diabetic rats. Advances in Pharmacological Sciences. 2012:789796. doi: 10.1155/2012/789796.

Singh K, Chand S and Yaseen M. 2014. Integrated nutrient management in Indian basil (Ocimum basilicum). Industrial Crops and Products, 55: 225 –229.

Takano N, Inokuchi Y, Kurachi M. 2011. Effects of ethanol extracts of herbal medicines on dermatitis in an atopic dermatitis mouse model. Yakugaku Zasshi. Apr;131(4): 581-6. Japanese. doi: 10.1248/yakushi. 131.581. PMID: 21467798.

Weisany W, Raey Y, and Pertot, I. 2015. Changes in the essential oil yield and composition of dill (Anethum graveolens L.) as response to arbuscular mycorrhiza colonization and cropping system. Industrial Crops and Products, 77. 295-306. 10.1016/j.indcrop.2015.09.003.

Ye S, Liu T and Niu Y. 2020. Effects of organic fertilizer on water use, photosynthetic characteristics, and fruit quality of pear jujube in northern Shaanxi, Open Chemistry, 18(1): 537-545.

Zhao Z, Zhang C, Zhang J, Liu C and Wu Q. 2019. Effects of substituting manure for fertilizer on aggregation and aggregate associated carbon and nitrogen in a Vertisol. Agronomy Journal, 111: 368-377.

آمار

تعداد مشاهده مقاله: 1,748

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 838

سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب

پیوندهای مفید

آمار

اثر کودهای دامی بر رشد، عملکرد و اسانس گیاه دارویی مریمگلی (Salvia officinalis L.)